Μια τρίχα πριν το μεγάλο κραχ

Του Δημήτρη Καζάκη, 

Μόλις παρά τρίχα γλύτωσε η παγκόσμια οικονομία ένα νέο ισχυρό κραχ. Το γλύτωσε όντως, ή απλά το ανέβαλε για μερικές εβδομάδες; Κανείς δεν γνωρίζει. Το σίγουρο είναι ότι η διόγκωση των κεφαλαιαγορών δεν είναι απλά μη βιώσιμη για την πα­γκόσμια οικονομία. Αυτό το γνωρίζου­με ήδη από το κραχ του 2008. Όλο και περισσότερο γίνεται και μη διαχειρίσιμη. Το παραμικρό αρκεί για να οδη­γήσει σ’ ένα μεγάλο κραχ, ακόμη με­γαλύτερο από το προηγούμενο. Η ίδια η επέκταση της παγκόσμιας οικονομί­ας πέρυσι οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επέκταση των κεφαλαιαγορών και των τραπεζών. Το γεγονός αυτό επιδείνωσε την εικόνα αστάθειας και έκανε τις αγορές πιο επιρρεπείς σε κραχ. Κάτι που τελικά δεν θα μπορέ­σει να αποφύγει η παγκόσμια οικονο­μία.

Το σίγουρο είναι ότι όχι μόνο η πα­γκόσμια κρίση δεν έχει ξεπεραστεί, αλλά το κύριο καταστροφικό φορτίο της δεν έχει ακόμη εκδηλωθεί. Είναι ακόμη μπροστά μας.

Ποιο είναι το κύριο γνώρισμα της παγκόσμιας κρίσης; Μια τεράστια υπερπληθώρα κεφαλαίων που λιμνά­ζουν στις παγκόσμιες αγορές και δεν βρίσκουν επικερδή τοποθέτηση. Πρό­κειται για συσσωρευμένα κεφάλαια που ξεπερνούν έως 20 φορές το πα­γκόσμιο ΑΕΠ.

Η παγκόσμια οικονομία της αγοράς βγήκε από τη διαρθρωτική κρίση της δεκαετίας του ’80 – η οποία ξέσπασε μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973 και κράτησε έως τις αρχές της δεκαε­τίας του ’90 – χωρίς να μπορεί να δα­μάσει την τεράστια χρόνια υπερπα­ραγωγή που χαρακτήριζε ανέκαθεν τις κρίσεις της. Για πρώτη φορά στην ιστορία της κατόρθωσε να ανυψώσει τα ποσοστά κέρδους και να επιταχύνει τη συσσώρευση του κεφαλαίου, χω­ρίς όμως να λύσει τα προβλήματα της χρόνιας υπερπαραγωγής.

Πώς το κατόρθωσε;

Πρώτο: Από τις αρχές της δεκαετί­ας του ’90 αναδύθηκε μια νέα παγκό­σμια αγορά κεφαλαίου και χρήματος. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της νέας παγκόσμιας αγοράς είναι η ιστο­ρικά πρωτοφανής υπερσυγκέντρωση, τόσο πραγματικού, όσο και χρηματι­κού κεφαλαίου, που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια των εθνικών οικονομιών, αλλά ακόμη και τα όρια συγκεκριμέ­νων τομέων και κλάδων της παγκόσμι­ας οικονομίας. Το κεφάλαιο δεν εξορ­μά πλέον με ορμητήριο τις μονοπωλιακές εθνικές αγορές των ισχυρών κρα­τών, για να κατακτήσει την παγκόσμια αγορά με όπλο τα βιομηχανικά προϊό­ντα, τις φτηνές τιμές των εμπορευμά­των και το φτηνό πλεονάζον χρήμα. Αντίθετα παρατηρούμε μια κατεξοχήν αντίστροφη κίνηση. Με βάση πια την ίδια την παγκόσμια αγορά κεφαλαίου και εμπορευμάτων, εξορμά να αναδιανείμει και να καρπωθεί τα οφέλη από τα νέα «συγκριτικά πλεονεκτήματα» και τα bon fillets των εθνικών και πε­ριφερειακών οικονομιών, ιδίως εκεί όπου συγκεντρώνονται οι πιο απαραί­τητες κι έτοιμες προϋποθέσεις για την παραγωγή της μεγαλύτερης δυνατής προστιθέμενης αξίας.

Δεύτερο: Η ανάδειξη ενός νέου τύ­που μονοπωλιακής συγκέντρωσης σε διεθνές επίπεδο. Μέσα από ένα ιστο­ρικά πρωτοφανές όργιο εξαγορών, συγχωνεύσεων και συμμαχιών, δια­μορφώθηκε μια νέα επιχειρηματική πραγματικότητα στις κορυφές του επι­χειρηματικού κεφαλαίου. Με στόχο να αντιμετωπιστούν τα χρόνια παραγωγι­κά πλεονάσματα, η χρόνια χαμηλή παραγωγική αξιοποίηση του παραγωγι­κού τους δυναμικού, μετατρέπονται σε όλο και περισσότερο ευέλικτα επι­χειρηματικά πολυκλαδικά συγκροτή­ματα σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να εξασφαλίζουν υψηλά περιθώρια κέρ­δους ακόμη κι όταν ο βαθμός αξιοποί­ησης του παραγωγικού δυναμικού δεν υπερβαίνει το 70%. Για να επιτευχθεί αυτό η πολυεθνική επιχείρηση όλο και περισσότερο σταμάτησε να είναι αμερικάνικη, βρετανική ή ιαπωνική και διαμορφώνεται σαν ένα τεράστιο δίκτυο θυγατρικών, συνεργαζόμενων, συμμαχικών, υπεργολαβικών, κ.λπ. επιχειρήσεων με πραγματικά διεθνο­ποιημένη παραγωγή.

Για πρώτη φορά στα τέλη της δεκα­ετίας του ’80 οι ετήσιες πωλήσεις των ξένων θυγατρικών των πολυεθνικών ισοφαρίζουν τον τζίρο του παγκόσμιου εμπορίου. Για πρώτη φορά οι ανάγκες της παγκόσμιας αγοράς σε εμπορεύ­ματα και υπηρεσίες ικανοποιούνται απευθείας όχι πια μέσα απ’ το παγκό­σμιο εμπόριο, αλλά όλο και περισσό­τερο απ’ τη διεθνοποιημένη παραγω­γή των θυγατρικών των πολυεθνικών. Το 1998, ενώ το παγκόσμιο εμπόριο εμπορευμάτων και υπηρεσιών έφτα­σε τα 6,57 τρισ. δολάρια, οι ετήσιες πωλήσεις των ξένων θυγατρικών των πολυεθνικών ξεπέρασαν τα 11,4 τρισ. δολ.^. Το 1999 η διαφορά υπερέβαινε τη σχέση 1:2, ενώ σήμερα υπερβαίνει τη σχέση 1:3.

Τρίτο: Η ανάδειξη ενός νέου εκρηκτικού μίγματος οικονομίας και πολιτι­κής, μέσα από την κυρίως υπερεθνική συνένωση, συνάρθρωση του πολυε­θνικού κεφαλαίου και του κράτους. Η αποδιάρθρωση των εθνικών συστημά­των κρατικής ρύθμισης, μέσα από τις ιδιωτικοποιήσεις, τις πολιτικές απορρύθμισης κ.λπ., δεν σήμανε καθόλου την υποχώρηση του ρόλου του κρά­τους. Αντίθετα, ο οικονομικός ρόλος του κράτους έχει ενισχυθεί, έχει περισσότερο διεθνοποιηθεί μέσα από τους μηχανισμούς διεθνούς ρύθμισης και διεύθυνσης της παγκόσμιας οικο­νομίας, οι οποίοι αποτελούν και προνομιακό πεδίο συνάρθρωσης ισχυρών και εξαρτημένων κρατών με το πολυε­θνικό κεφάλαιο.

Ποιοι ήταν οι «χαμένοι» του παιχνι­διού; Από την τελευταία μελέτη του ινστιτούτου του ΟΗΕ που ερευνά την ανισοδιανομή του πλούτου των νοικοκυριών παγκόσμια, προκύπτει ότι στο 2% του πληθυσμού αντιστοιχεί το 50% του συνολικού ιδιωτικού πλούτου παγκόσμια, ενώ στο 10% αντιστοιχεί το 85% του πλούτου. Στο φτωχότερο 50% των νοικοκυριών αντιστοιχεί μόλις το 1% του παγκόσμιου πλούτου.

Η σχέση αυτή επιδεινώνεται δραματι­κά με το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού να βρίσκεται αισίως κάτω από το όριο της απόλυτης εξαθλίωσης.

Ο μηχανισμός της παγκόσμιας συσ­σώρευσης στηρίχθηκε σε δυο βασι­κές διαδικασίες: Από τη μια μέσα από μια πρωτοφανή συμπίεση του κόστους στην οικονομία, δηλαδή ό,τι αντιλαμ­βάνεται ως κόστος το κεφάλαιο. Από την άλλη, μέσα από τη ραγδαία επέ­κταση του δανειακού κεφαλαίου. Προ­κειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερο κέρδος σε αυτό το δανειακό κεφάλαιο έπρεπε ολόκληρη η οικονομία να βυθι­στεί στο χρέος. Νοικοκυριά, επιχειρή­σεις, κράτη. Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι τα διαθέσιμα δανείσιμα κεφάλαια σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν αισίως φτάσει στο 1 τετράκις εκατομμύριο δολάρια, δηλαδή στα 1.000 τρισεκα­τομμύρια δολάρια, όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ κινείται γύρω στα 60 τρισ. δολ.!

Για να αξιοποιηθεί αυτό το κεφάλαιο θα πρέπει να δανείζονται και να ξαναδανείζονται οι πάντες. Να γιατί όλα τα κράτη, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, αναστενάζουν από τα χρέη, δη­μόσια και ιδιωτικά.

Χρηματιστική πυραμίδα

Πάνω σ’ αυτό το χρέος το χρημα­τιστικό κεφάλαιο έστησε μια τερά­στια πυραμίδα πρόσθετων πιστωτι­κών προϊόντων (ομόλογα, παράγωγα κ.ο.κ.), που του εξασφάλιζαν ακόμη μεγαλύτερα κέρδη. Έτσι φτάσαμε η αγορά ομολόγων να έχει αξία μεγα­λύτερη κατά 4 φορές του παγκόσμιου ΑΕΠ, η αγορά παραγώγων κατά 10 φο­ρές κ.ο.κ.

Όπως είναι φυσικό, ο κύριος όγκος αυτών των κεφαλαίων είναι συγκεντρωμένα στα χαρτοφυλάκια των πο­λυεθνικών τραπεζών, που μαζί με τα διεθνή επενδυτικά κεφάλαια αποτε­λούν τους κύριους παίκτες στις αγο­ρές κεφαλαίων παγκόσμια.

Γι’ αυτό και όταν ξέσπασε η παγκό­σμια κρίση μετά τον Αύγουστο του 2007 και κορυφώθηκε το φθινόπωρο του 2008, εκδηλώθηκε ευθύς αμέ­σως ως κρίση τραπεζική, ως κρίση χρεοκοπίας των μεγάλων επενδυτι­κών τραπεζών.

Σήμερα η κρίση αυτή έχει επικε­ντρωθεί στην ευρωζώνη. Κι αυτό γιατί το τραπεζικό σύστημα της ευρωζώνης είναι το πιο υπερδιογκωμένο και το πιο παρασιτικό παγκόσμια. Το συνολι­κό ενεργητικό των τραπεζών στην ευρωζώνη είναι πάνω από 4 φορές μεγα­λύτερο από το ΑΕΠ της και συνεχίζει να διογκώνεται.

Το ευρώ εξαρχής δεν υπήρξε ένα κοι­νό νόμισμα, αλλά ένα πιστωτικό προϊόν που επινοήθηκε από τις μεγάλες τρά­πεζες με δυο κύριους σκοπούς:

Αφενός για να συγκεντρώσουν με εργαλείο το ευρώ ολόκληρη τη ρευστότητα, όλο το κυκλοφορούν χρήμα της οικονομίας στα θησαυροφυλάκιά τους και να το αποδώσουν ξανά στην οικονομία με τη μορφή δανείων. Αφε­τέρου για να αποτελέσει το ευρώ έναν ισχυρό πόλο συγκέντρωσης επενδυτι­κών κεφαλαίων παγκόσμια που ήθελαν να κερδοσκοπήσουν με νομίσματα.

Σήμερα και οι δυο αυτές βασικές λειτουργίες του ευρώ βρίσκονται σε βαθύτατη κρίση και έχουν δημιουργή­σει σοβαρά ερωτήματα για τη δυνατότητα επιβίωσης του ευρώ.

Χρεωμένη ευρωζώνη

Στα πλαίσια αυτά πρέπει να δούμε και την επι­δείνωση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη. Η Ιταλία χτύπησε ύψη ρεκόρ στα επιτόκια των ομολόγων της, φτάνοντας αισίως στο ύψος που είχαν τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων στις αρχές του 2010, λίγο πριν υπαχθεί η χώρα υπό καθεστώς μνημονίου. Η Ισπανία συνεχίζει την πολιτική εσωτερικής πτώχευσης περιοχών και κοινωνικών στρωμάτων, προκειμένου να γλυ­τώσει κι αυτή το αναπόφευκτο. Η Πορτογαλία ζήτησε επιπλέον βοήθεια, ενώ η Ιρλανδία υποβαθμίστηκε ακόμη περισσότερο. Όσο για την Ελλάδα, αυτή ξεπέρασε κάθε άλλο ιστορικό προηγούμενο στις μονάδες βάσης των ελληνι­κών CDS, πάνω από 2.700! Με άλλα λόγια για τις αγορές η Ελλάδα έχει ήδη πτωχεύσει και απλά αναμένεται το μοιραίο.

Επιλεκτική χρεοκοπία

Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι στην τελευ­ταία σύνοδο των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης στις 12/7, το κλίμα ήταν εμφανώς διαφορετικό. Ο Ολλανδός υπουργός Οικονο­μικών Γιαν Κέες ντε Γιάγκερ, ένας από τους υπουργούς που τηρούν και δημοσίως σκληρή στάση για το θέμα του νέου πακέτου βοήθειας, τονίζει ότι δεν αποκλείεται πλέον το ενδεχόμε­νο «επιλεκτικής χρεοκοπίας» της Ελλάδας, σε δηλώσεις που έκανε την Τρίτη πριν από τη συ­νάντηση του Ecofin. «Καταφέραμε να λύσου­με τον κόμπο, έναν πολύ δύσκολο κόμπο, μιας αντιφατικής δήλωσης όπου λέμε ότι θέλουμε σημαντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και από την άλλη ότι θέλουμε να αποφύγουμε την επιλεκτική χρεοκοπία», είπε. Όπως υποστή­ριξε, τώρα που δεν αποκλείεται η επιλεκτική χρεοκοπία η ευρωζώνη έχει περισσότερες επιλογές και μεγαλύτερη ευχέρεια δράσης. «Η ομάδα εργασίας (Eurogroup) μπορεί να προ­ετοιμαστεί. Έχει μια ευρύτερη εντολή, περισ­σότερες επιλογές», ανέφερε. Ερωτηθείς εάν αυτές οι επιλογές ενδέχεται να περιέχουν την πιθανότητα επιλεκτικής χρεοκοπίας για την Ελ­λάδα, είπε: «Δεν αποκλείεται πλέον. Προφα νώς η ΕΚΤ έχει δηλώσει σε ανακοίνωσή της ότι εμμένει στη θέση της, αλλά οι 17 υπουργοί δεν την απέκλεισαν πλέον, οπότε έχουμε περισσό­τερες επιλογές, ένα ευρύτερο πλαίσιο για να εργαστούμε».

Ο κ. Σόρος...

Το ίδιο περίπου ισχυρίστηκε και ο γνωστός φίλος του πρωθυπουργού κ. Σόρος σε σημείω­μά του στους «Financial Times» (11/7) με τίτ­λο οι «Αληθινοί Ευρωπαίοι χρειάζονται Σχέδιο Β». Στο σημείωμα αυτό ο μεγαλοκερδοσκόπος εκτιμά ότι «η Ελλάδα κατευθύνεται προς μια άτακτη πτώχευση είτε σε μια υποτίμηση με ανυπολόγιστες συνέπειες. Αν αυτή η φαινομε­νικά αμείλικτη διαδικασία πρόκειται να αναχαι­τιστεί και να αντιστραφεί, τόσο η Ελλάδα όσο και η ευρωζώνη πρέπει επειγόντως να υιοθε­τήσουν ένα σχέδιο Β. Μια επίσημη πτώχευση της Ελλάδας μπορεί να είναι αναπόφευκτη, αλ­λά δεν χρειάζεται να είναι άτακτη. Και ενώ κά­ποια μόλυνση θα είναι αναπόφευκτη – οτιδήποτε συμβεί στην Ελλάδα είναι πολύ πιθανό να επεκταθεί στην Πορτογαλία, ενώ και η χρημα­τοπιστωτική θέση της Ιρλανδίας, επίσης, μπο­ρεί να γίνει μη βιώσιμη –, η υπόλοιπη ευρωζώνη πρέπει να περιχαρακωθεί. Αυτό σημαίνει ενίσχυση της ευρωζώνης, η οποία πιθανά να σημαίνει ευρύτερη χρήση των ευρωομολόγων και ένα είδος σχεδίου για ολόκληρη την ευρωζώνη εγγύησης καταθέσεων».

Τι εννοεί ο κ. Σόρος; Ότι η ευρωζώνη πρέπει να ξεμπερδεύει μέσα από μια διαδικασία ελεγχόμενης πτώχευσης με την Ελλάδα, την Πορ­τογαλία και την Ιρλανδία, προκειμένου να σω­θούν οι υπόλοιπες χώρες με ευρωομόλογα και εγγυήσεις της καταθετικής βάσης των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών. Με δεδομένο ότι ο εν λόγω κερδοσκόπος έχει επενδύσει σημαντικά σε ακίνητο και φυσικό πλούτο της χώρας μας, με την ελεγχόμενη πτώχευση εννοεί απανωτά «πιστωτικά επεισόδια», δηλαδή καταρρεύσεις εγχώριων τραπεζών, που θα επιταχύνουν τη δι­αδικασία γενικευμένης εκποίησης της χώρας.

Πιστωτικά επεισόδια

Με δεδομένη την κατάσταση των εγχώ­ριων τραπεζών που στερούνται πλέον ακόμη και της δυνατότητας πρόσβασης στη ρευστότητα της ΕΚΤ, τα «πιστωτικά επεισόδια» είναι πλέον στην ημερήσια διάταξη. Το μόνο που χρειάζεται είναι να απεμπλακούν τα μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα της Γερμανίας, της Γαλλίας κ.ο.κ. από το ελληνικό χρέος. Αυτό το νόημα έχει η συζήτηση που διεξάγεται στην ευ-ρωζώνη για διάφορα σχέδια επαναγοράς ληξιπρόθεσμων ελληνικών ομολόγων. Την επαναγορά ελληνικού χρέους από τη δευ­τερογενή αγορά εξετάζουν οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) κ. Φιλίπ Μεϊστάντ επιβεβαίωσε ότι η ζώνη του ευρώ εξετάζει το ενδεχόμενο να επαναγοράσει στην τρέχουσα τιμή τίτλους του ελληνικού Δημοσίου, για να ελαφρύνει δήθεν τα δημόσια οικονομι­κά της Αθήνας. «Υπάρχει μια πρόταση που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την οποία θα συζητήσουμε και η οποία θα επιτρέψει στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας να επαναγοράσει τους τίτλους του ελληνικού χρέους στις τιμές της αγοράς», δήλωσε ο κ. Φιλίπ Μεϊστάντ στο βελγικό ιδιωτικό τηλεοπτικό δίκτυο RTL-TVI (12/7).

Διχασμένοι

Ο ίδιος αναγνώρισε πάντως πως σε γενι­κές γραμμές οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να είναι διχασμένοι σχετικά με το πώς θα «βοηθήσουν» την Ελλάδα. «Υπάρχει μια συμφωνία όσον αφορά τον στόχο, δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία σχετικά με το πώς θα επιτευχθεί», πρόσθεσε ο πρόε­δρος της ΕΤΕπ, ο οποίος συμμετείχε χθες στη σύνοδο των υπουργών Οικονομικών της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες. «Ο στόχος είναι σαφής: πρέπει να διασφαλίσουμε ότι το χρέος του ελληνικού κράτους θα γίνει πιο ανεκτό, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μει­ώσουμε την αναλογία του χρέους προς το ΑΕΠ της Ελλάδας. Μια επαναγορά μέρους του χρέους θα μπορούσε να χρησιμεύσει σε αυτό», σημείωσε.

Βέβαια, η αλήθεια είναι πιο μακάβρια. Τα σχέδια επαναγοράς που εξετάζονται θα είναι στοχευμένες παρεμβάσεις στη δευ­τερογενή αγορά με σκοπό να απαλλαγούν γρήγορα οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες από τα ληξιπρόθεσμα ομόλογα του ελλη­νικού Δημοσίου, έτσι ώστε μια επιλεκτική ελεγχόμενη πτώχευση τύπου Σόρος να μην επιφέρει σοβαρά τραντάγματα στο ευρωσύστημα. Έτσι τουλάχιστον σχεδιάζουν οι τραπεζίτες και οι κερδοσκόποι. Από κει και πέρα για το μόνο που ενδιαφέρονται οι «εταίροι» μας στην ευρωζώνη είναι να επιταχυνθεί η εκποίηση της χώρας, η οποία σε συνθήκες επίσημης πτώχευσης θα προσφέρει ακόμη μεγαλύτερες ευκαι­ρίες κέρδους. Έτσι θα αποζημιωθούν στο πολλαπλάσιο για όσα θα χάσουν από την επίσημη επιλεκτική πτώχευση της χώρας. Όσο για τον ελληνικό λαό, ποιος νοιάζεται για τους ιθαγενείς μιας αφρικανοποιημένης χώρας της ευρωζώνης;