Η βαριά σκιά του ΄30 πάνω από την Ευρώπη

ΠΗΓΗ: FT via euro2day

By Gideon Rachman

Θα μπορούσε η κατάσταση να γίνει κακή; Εννοώ πολύ κακή –όπως λέμε Μεγάλο Κραχ ή παγκόσμιος πόλεμος; Ένα κατακλυσμιαίο γεγονός από εκείνα που η γενιά μου έμαθε να πιστεύει ότι ανήκουν μόνο στα βιβλία Ιστορίας; 

Το βέβαιο είναι ότι στην Ευρώπη πλανάται ένα κακό προαίσθημα. Σε ομιλία του στο Βερολίνο χθες, ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών κ. Radoslaw Sikorski, προειδοποίησε: «Βρισκόμαστε στο χείλος του γκρεμού… Μάλλον είμαι ο πρώτος ΥΠΕΞ της Πολωνίας στην ιστορία που εκστομίζει κάτι τέτοιο, αλλά το λέω: Φοβάμαι την γερμανική ισχύ λιγότερο απ’όσο αρχίζω να φοβάμαι την γερμανική απραξία.» 

Ο Γάλλος πρόεδρος κ. Sarkozy είπε πρόσφατα: «Αν το ευρώ ξετιναχτεί, θα ξετιναχτεί η Ευρώπη. Είναι η εγγύηση για ειρήνη σε μια ήπειρο που έχει ζήσει φριχτούς πολέμους».

Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί συχνά υποκύπτουν στην πρόκληση του τρόπου που προκαλεί η απειλή πολέμου, για να αντλήσουν υποστήριξη στο αγαπημένο τους ευρωπαϊκό έργο. Σε ομαλές εποχές, ελάχιστοι Ευρωπαίοι παίρνουν στα σοβαρά τέτοιες κουβέντες. 

Αντιθέτως μάλιστα, οι κουβέντες για πόλεμο ακούγονται εντελώς αφύσικες σε ανθρώπους που μεγάλωσαν στην πλούσια, ειρηνική δυτική Ευρώπη. Εχω ζήσει όλη την ζωή μου σε έναν κόσμο όπου, ανεξάρτητα από τα πάνω και τα κάτω του, τα πράγματα κυλούσαν όλο και καλύτερα. Ο ναζισμός ηττήθηκε, δικτατορίες έπεσαν σε Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα, η σοβιετική αυτοκρατορία κατέρρευσε, το απαρχάιντ έληξε στη Νότιο Αφρική.

Η ειρήνη και η ευμάρεια έγιναν ο κανόνας για την γενιά μου στην Δύση. Ήταν εύκολο να ξεχαστεί ότι αυτό το γεγονός μας απομόνωνε από τον υπόλοιπο κόσμο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο που έγραψε πρόσφατα ο Κινέζος ακαδημαϊκός κ. Yan Xuetong, με συνεπήρε μια φράση: «Στην διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης, βλέπαμε συχνά ανθρώπους να πεθαίνουν από το ξύλο, οπότε κάπου αποκτήσαμε μια ανοσία με το θέμα». 

Ωστόσο, τα τελευταία 30 χρόνια, η ελπίδα για ειρήνη, ευμάρεια και έναν λογικό βαθμό άνεσης, μεταδόθηκε πέρα από τις προνομιακές περιοχές της Δύσης. Την Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης διαδέχτηκε η Κίνα των εμπορικών κέντρων και των εργοστασίων. Η Ινδία της Μητέρας Τερέζας αντικαταστάθηκε εν μέρει από την Ινδία της επανάστασης της Πληροφορικής. 

Η παγκοσμιοποίηση έκανε τον πλανήτη να δείχνει πιο ασφαλής και πιο ομογενής, καθώς οι νέες μεσοαστικές τάξεις της Ασίας και της ανατολικής Ευρώπης υιοθετούσαν τις ανέσεις και τις αξίες του καπιταλισμού. Η παγκόσμια ειρήνη, που στην ψυχροπολεμική περίοδο εξαρτιόταν, όπως έδειχνε, από τα πυρηνικά όπλα, έμοιαζε πια να επαφίεται στο διεθνές εμπόριο και τον κοινό εναγκαλισμό του καταναλωτισμού. 

Μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι κουβέντες που ακούγονταν στο τραγούδι της προεκλογικής εκστρατείας του Tony Blair το 1997, έδειχναν να πιάνουν το πνεύμα της εποχής: «Μόνο καλύτερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα». 

Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008, ανακαλύψαμε ότι τα πράγματα μπορούν σίγουρα να γίνουν χειρότερα. Το θέμα είναι: Πόσο χειρότερα; 

Ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη είναι μεγάλος. Οι απειλές γιαχρεοκοπίες κρατών και διάλυση του ευρώ αυξάνονται –και μαζί τους αυξάνονται οι απειλές κατάρρευσης τραπεζών, κοινωνικού πανικού, βαθιάς ύφεσης και μαζικής ανεργίας. Κάτι σαν τηνσύγχρονη εκδοχή του Μεγάλου Κραχ. 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως σύνολο, είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη –οπότε το οικονομικό χάος αναπόφευκτα θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις. Θα παγώσει το εμπόριο και θα απειλήσει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. 

Το μάθημα του Μεγάλου Κραχ του ’30 είναι ότι η παγκόσμια ύφεση αποδυναμώνει τις δημοκρατίες, προκαλεί αύξηση ριζοσπαστικών νέων πολιτικών δυνάμεων και, εντέλει,κλιμακώνει τον κίνδυνο διεθνούς σύρραξης. 

Σε μια σύγχρονη εκδοχή της δεκαετίας του 1930, θα βλέπαμε μια νέα γενιά εθνικιστών πολιτικών να ανέρχεται στην Ευρώπη, μέσα σε περιβάλλον οικονομικού χάους και διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εντάσεις θα αυξάνονταν και εκτός της Ευρώπης, καθώς η διεθνής οικονομία θα χειροτέρευε. Οι αλλαγές στις ισορροπίες δυνάμεων με την Ασία θα επιταχύνονταν, με την ανερχόμενη Κίνα να αντιμετωπίζει μια αποδυναμωμένη Αμερική. Στην Κίνα όσο και στην Αμερική, ο εθνικισμός και ο προστατευτισμός θα αύξαναν την επιρροή τους λόγω της οικονομικής κρίσης. 

Αυτά τα σενάρια δεν είναι απίθανα. Ωστόσο, παρά τους παραλληλισμούς, και πάλι εγώ δεν μπορώ να πιστέψω ότι επιστρέφουμε στο ’30. Και υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους πιστεύω ότι μάλλον θα γλιτώσουμε. 

Πρώτον, είναι η ίδια η γνώση για το τι πήγε στραβά 80 χρόνια πριν, ίσως βοηθήσει τους πολιτικούς να αποφύγουν τα ίδια λάθη. Η επίμονη έμφαση της Κίνας στην ανάγκη μιας «ειρηνικής ανέλιξης» οφείλεται σε ένα βαθμό στην γνώση των φριχτών σφαλμάτων που έκανε η Αυτοκρατορία της Ιαπωνίας. 

Δεύτερον, υπάρχει το λογικό επιχείρημα ότι τα 66 χρόνια ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και τα αναπτυσσόμενα έθνη από το 1945, είναι το αποτέλεσμα της προόδου του πολιτισμού μάλλον, παρά ένα τυχερό γύρισμα στον κύκλο της παγκόσμιας ιστορίας. Στο βιβλίο του “The Better Angels of Our Nature”, ο κ. Steven Pinker του Πανεπιστημίου του Harvard, ισχυρίζεται ότι το ανθρώπινο γένος γίνεται όλο λιγότερο πολεμόχαρο και ότι «σήμερα ίσως ζούμε στην πιο ειρηνική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας». 

Τέλος, ο ανεπτυγμένος κόσμος έχει ως σημείο αναφοράς ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο αφθονίας απ’όσο στο ’30. Σε ένα οικονομικό κραχ, ο κόσμος μπορεί και πάλι να χάσει τις αποταμιεύσεις, τη δουλειά και το σπίτι του, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να πέσει σε απόλυτη ένδεια. Ως εκ τούτου, ίσως είναι λιγότερο επιρρεπής σε πολιτικό φονταμενταλισμό. Η οικονομία της Λετονίας συρρικνώθηκε 18% το 2009 αλλά στις πρόσφατες εκλογές αναδείχθηκαν στην εξουσία δύο κεντρώα κόμματα. Στην Ισπανία η ανεργία είναι ήδη πάνω από 22% και πάνω από 45% μεταξύ των νέων, όμως τις πρόσφατες εκλογές κέρδισε ένα κεντροδεξιό κόμμα. 

Οπότε, αν και ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης είναι πολύ πραγματικός, δεν πιστεύω ότι κινδυνεύουμε να κυλήσουμε σε πόλεμο. Όμως, ίσως αυτό οφείλεται απλώς στην έλλειψη φαντασίας κάποιου που ήταν αρκετά τυχερός ώστε να μεγαλώσει σε μια εποχή απαράμιλλης ειρήνης και αφθονίας.