Της Νατάσας Κεφαλληνού-"Πριν"
Εβδομήντα χρόνια κλείνουν φέτος από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), του μαζικότερου αντιστασιακού κινήματος που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της τριπλής (γερμανική, ιταλική, βουλγαρική) κατοχής.
Ήταν 27 Σεπτεμβρίου του 1941 όταν οι αντιπρόσωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας και του Αγροτικού Κόμματος υπέγραψαν το ιδρυτικό κείμενο του ΕΑΜ, κάνοντας το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας πολύμορφης, συλλογικής, πανελλαδικά οργανωμένης δράσης ενεργού αντίστασης ενάντια στις κατοχικές δυνάμεις και στις ντόπιες κυβερνήσεις συνεργατών.
Είχαν προηγηθεί κάποιες σποραδικές αυθόρμητες αντιστασιακές ενέργειες στους πρώτους μήνες μετά τη στρατιωτική κατάληψη της χώρας, ενώ τον Ιούλιο του 1941 η «σύμπτωση» τριών γεγονότων κάνει εμφανή την πρό-θεση των κομμουνιστών να οργανώσουν και να πρωτοστατήσουν στην αντιστασιακή δράση: Στις αρχές του Ιουλίου 1941 πραγματοποιείται ή 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ που διατυπώνει την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου, βάσει και των κελευσμάτων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, στη συγκρότηση του οποίου καλείται και ο αστικός πολιτικός κόσμος.
Στις 16 Ιουλίου, πάλι με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, δημιουργείται το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ) με στόχο την οργάνωση της πάλης για τις οικονομικές διεκδικήσεις των εργαζομένων. Ενώ τον ίδιο μήνα φτιάχνονται οι πρώτες ένοπλες ομάδες στο Κιλκίς, κατόπιν συνεννοήσεων με το Μακεδόνικο Γραφείο, την οργάνωση του ΚΚΕ στη Βόρεια Ελλάδα, η οποία ήδη (από το Μάη) είχε συγκροτήσει την εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση Ελευθερία.
Απέναντι σε αυτή την κινητικότητα των κομμουνιστών, ο αστικός πολιτικός κόσμος έχει να επιδείξει ένα φάσμα συμπεριφορών και πρακτικών που ξεκινά από την... επένδυση στη φυγή ως την ανοιχτή συνεργασία με τους κατακτητές: Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την κατάρρευση της μεταξικής δικτατορίας, ο βασιλιάς και η κυβέρνηση φεύγουν άρον άρον για το εξωτερικό.
Ενώ οι πολιτικοί που παραμένουν στη χώρα είτε αρνούνται να αναλάβουν οποιαδήποτε αντιστασιακή δράση, κωφεύοντας στα καλέσματα του ΚΚΕ ή εντάσσονται στις δωσιλογικές κυβερνήσεις, προσπαθώντας να παράσχουν νομιμοποίηση στο κατοχικό καθεστώς. Σε αυτό το πλαίσιο, εντείνεται η απαξίωση του πολιτικού συστήματος στις συνειδήσεις ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων του ελληνικού λαού, ενώ οι προπολεμικές πολιτικές διαιρέσεις πέφτουν σε αχρηστία.
Το πολιτικό κενό που δημιουργείται με την τομή της Κατοχής θα καλυφθεί γοργά από νέα αναδυόμενα κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα.
Το ΕΑΜ θα παίξει καθοριστικό ρόλο σε από. Μάλιστα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η σημασία του «εαμικού φαινομένου» συνίσταται και σε αυτό: Ότι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι, γυναίκες, εργαζόμενοι, καθημερινοί άνθρωποι που προπολεμικά ήταν αποκλεισμένοι από τον πολιτικό βίο, με τη συμμετοχή τους στα ΕΑΜ όχι μόνο δήλωσαν μαζική ανυπακοή στο κατοχικό καθεστώς, αλλά βγήκαν στο πολιτικό προσκήνιο, παρήγαγαν πολιτική και πρακτικές βάσει των αναγκών και των επιθυμιών τους, και εν τέλει έγραψαν την Ιστορία.
Το πέρασμα στη μαζική οργανωμένη αντίσταση όμως δεν έγινε εύκολα και ανώδυνα. Τον πρώτο χρόνο της κατοχής, το καθεστώς ανελευθερίας και φόβου που είχαν επιβάλει οι δυνάμεις του Άξονα λειτούργησε παραλυτικά. Ταυτόχρονα -με την αποδιάρθρωση του κρατικού μηχανισμού, την κατάρρευση της οικονομίας, την καταλήστευση του παραγόμενα κοινωνικού πλούτου από τις κατοχικές δυνάμεις- ξέσπασε ο λιμός του χειμώνα 1941-1942 και οι αντιστασιακές διαθέσε του πληθυσμού ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Στο πρωτοποριακό βιβλίο των Φ. Σκούρα, Α. Χατζηδήμου, Α. Καλούτση και Γ. Παπαδημητρίου, "Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους", που γράφτηκε το 1947 παρουσιάζεται αναλυτικά πώς βιώθηκε αυτή η περίοδος «σοκ και δέους»: «Νευρώσεις, φοβίες, καταθλίψεις, ψυχολογική παλινδρόμηση εμφανίστηκαν αρχικά στη συμπεριφορά των ανθρώπων, λόγο των τραυματικών γεγονότων, όπως ήταν λογικό για άτομα που λιμοκτονούσαν και ζούσαν διαρκώς υπό την απειλή του απροσδόκητου θανάτου».
Υπό αυτές τις συνθήκες, το ΕΑΜ στήνει τους πρώτους του πυρήνες -κυρίως σε πανεπιστήμια, εργοστάσια- προσπαθώντας αρχικά να δώσει κάποιες λύσεις στα επισιτιστικά προβλήματα. Το κλίμα παραλυτικού φόβου αντιστρέφεται κάπως την άνοιξη του '42, όπως φανερώνει και η απεργία που πραγματοποίησαν οι δημόσιοι υπάλληλοι, παρά τις αυστηρές κυρώσεις που εξαγγέλλει η κυβέρνηση Τσολάκογλου για τους απεργούς.
Ένα χρόνο μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, κυκλοφορεί πλατειά και η πολιτική πλατφόρμα του, γραμμένη από το Δημήτρη Γληνό με τον τίτλο "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ". Σε αυτή ορίζεται ο διττός χαρακτήρας του αγώνα που διεξάγει: «Ο σημερινός αγώνας του λαού μας στο περιεχόμενο του δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο, παρά απελευθερωτικός» λέει χαρακτηριστικά.
Και συνεχίζει: «Στη μορφή του, δεν μπορεί παρά να είναι παλλαϊκός, να αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη, και τον αστό και τον αγρότη και τον διανοούμενο».
Επιπλέον, διακηρύσσεται ότι ο αγώνας δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί παρά μόνο στη μεταπολεμική ελεύθερη Ελλάδα με: Την εκλογή κυβέρνησης από τα κόμματα και τις ομάδες που καθοδήγησαν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, την αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών και την προκήρυξη εκλογών για Συνταχτική Εθνοσυνέλευση, που θα συντάξει το λαοκρατικό πολίτευμα.
Στη μπροσούρα "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ" καθορίζονται επίσης με σαφήνεια οι σκοποί του ΕΑΜ: Πρωταρχικός σκοπός είναι «η καθημερινή πάλη για να μην τσακιστεί ο λαός κάτω από την πείνα, την αρρώστια και τις υλικές στερήσεις». Επιπλέον, «η μη εξυπηρέτηση των πολεμικών σκοπών του κατακτητή με τη δική μας εργασία και με τα δικά μας υλικά (...) η απάντηση στη βία με βία, ο ένοπλος αγώνας και η τελική ένοπλη εξέγερση».
Ενώ ξεχωρίζει και ο πλούτος των μορφών αγώνα που προτάσσονται: Από την αποφυγή οποιασδήποτε βοήθειας προς τις κατοχικές δυνάμεις, την άρνηση οποιασδήποτε συναλλαγής, το στιγματισμό των μαυραγοριτών και των χαφιέδων, την εμψύχωση των ηττοπαθών μέχρι τη συμμετοχή σε απεργίες, την άρνηση των αγροτών να παραδώσουν τα προϊόντα τους, την καταστροφή των συγκοινωνιακών και υλικών μέσων των κατοχικών δυνάμεων και τέλος «ως τη μαζική ένοπλη αντίσταση».
Η πολιτική και η δράση τον ΕΑΜ εμπνέει χιλιάδες ανθρώπους, στρατεύοντας τους σε μια συλλογική υπόθεση. Η πρώτη μαζική αντιστασιακή εκδήλωση δεν αργεί: Τον Δεκέμβρη του 1942 μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι πραγματοποιούν απεργία και διαδήλωση στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Τα κεντρικά αιτήματα είναι το επισιτιστικό αλλά και το ζήτημα των λαϊκών ελευθεριών, η αντίθεση στις συλλήψεις, τις διώξεις, τις εκτελέσεις.
Η πρωτόγνωρη δράση του ΕΑΜ καθόλη τη διάρκεια της κατοχής, ταυτόχρονα με τη συγκρότηση του ΕΛΑΣ, αδυνάτισε την εξουσία του κατοχικού καθεστώτος και οδήγησε στην απελευθέρωση μεγάλων τμημάτων της χώρας, στα οποία ο καταρρέων κρατικός μηχανισμός αντικαταστάθηκε με νέες δομές αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης. Η εμπειρία του «εαμικού φαινομένου» με τη ριζοσπαστικοποίηση που επέφερε στις συνειδήσεις ευρύτατων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας χαράχτηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη, διατηρώντας ζωντανό το όραμα για μια άλλου τύπου κοινωνική οργάνωση παρά την ήττα και τις μετεμφυλιακές διώξεις.
Ήταν 27 Σεπτεμβρίου του 1941 όταν οι αντιπρόσωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας και του Αγροτικού Κόμματος υπέγραψαν το ιδρυτικό κείμενο του ΕΑΜ, κάνοντας το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας πολύμορφης, συλλογικής, πανελλαδικά οργανωμένης δράσης ενεργού αντίστασης ενάντια στις κατοχικές δυνάμεις και στις ντόπιες κυβερνήσεις συνεργατών.
Είχαν προηγηθεί κάποιες σποραδικές αυθόρμητες αντιστασιακές ενέργειες στους πρώτους μήνες μετά τη στρατιωτική κατάληψη της χώρας, ενώ τον Ιούλιο του 1941 η «σύμπτωση» τριών γεγονότων κάνει εμφανή την πρό-θεση των κομμουνιστών να οργανώσουν και να πρωτοστατήσουν στην αντιστασιακή δράση: Στις αρχές του Ιουλίου 1941 πραγματοποιείται ή 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ που διατυπώνει την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου, βάσει και των κελευσμάτων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, στη συγκρότηση του οποίου καλείται και ο αστικός πολιτικός κόσμος.
Στις 16 Ιουλίου, πάλι με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, δημιουργείται το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ) με στόχο την οργάνωση της πάλης για τις οικονομικές διεκδικήσεις των εργαζομένων. Ενώ τον ίδιο μήνα φτιάχνονται οι πρώτες ένοπλες ομάδες στο Κιλκίς, κατόπιν συνεννοήσεων με το Μακεδόνικο Γραφείο, την οργάνωση του ΚΚΕ στη Βόρεια Ελλάδα, η οποία ήδη (από το Μάη) είχε συγκροτήσει την εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση Ελευθερία.
Απέναντι σε αυτή την κινητικότητα των κομμουνιστών, ο αστικός πολιτικός κόσμος έχει να επιδείξει ένα φάσμα συμπεριφορών και πρακτικών που ξεκινά από την... επένδυση στη φυγή ως την ανοιχτή συνεργασία με τους κατακτητές: Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την κατάρρευση της μεταξικής δικτατορίας, ο βασιλιάς και η κυβέρνηση φεύγουν άρον άρον για το εξωτερικό.
Ενώ οι πολιτικοί που παραμένουν στη χώρα είτε αρνούνται να αναλάβουν οποιαδήποτε αντιστασιακή δράση, κωφεύοντας στα καλέσματα του ΚΚΕ ή εντάσσονται στις δωσιλογικές κυβερνήσεις, προσπαθώντας να παράσχουν νομιμοποίηση στο κατοχικό καθεστώς. Σε αυτό το πλαίσιο, εντείνεται η απαξίωση του πολιτικού συστήματος στις συνειδήσεις ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων του ελληνικού λαού, ενώ οι προπολεμικές πολιτικές διαιρέσεις πέφτουν σε αχρηστία.
Το πολιτικό κενό που δημιουργείται με την τομή της Κατοχής θα καλυφθεί γοργά από νέα αναδυόμενα κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα.
Το ΕΑΜ θα παίξει καθοριστικό ρόλο σε από. Μάλιστα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η σημασία του «εαμικού φαινομένου» συνίσταται και σε αυτό: Ότι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι, γυναίκες, εργαζόμενοι, καθημερινοί άνθρωποι που προπολεμικά ήταν αποκλεισμένοι από τον πολιτικό βίο, με τη συμμετοχή τους στα ΕΑΜ όχι μόνο δήλωσαν μαζική ανυπακοή στο κατοχικό καθεστώς, αλλά βγήκαν στο πολιτικό προσκήνιο, παρήγαγαν πολιτική και πρακτικές βάσει των αναγκών και των επιθυμιών τους, και εν τέλει έγραψαν την Ιστορία.
Το πέρασμα στη μαζική οργανωμένη αντίσταση όμως δεν έγινε εύκολα και ανώδυνα. Τον πρώτο χρόνο της κατοχής, το καθεστώς ανελευθερίας και φόβου που είχαν επιβάλει οι δυνάμεις του Άξονα λειτούργησε παραλυτικά. Ταυτόχρονα -με την αποδιάρθρωση του κρατικού μηχανισμού, την κατάρρευση της οικονομίας, την καταλήστευση του παραγόμενα κοινωνικού πλούτου από τις κατοχικές δυνάμεις- ξέσπασε ο λιμός του χειμώνα 1941-1942 και οι αντιστασιακές διαθέσε του πληθυσμού ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Στο πρωτοποριακό βιβλίο των Φ. Σκούρα, Α. Χατζηδήμου, Α. Καλούτση και Γ. Παπαδημητρίου, "Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους", που γράφτηκε το 1947 παρουσιάζεται αναλυτικά πώς βιώθηκε αυτή η περίοδος «σοκ και δέους»: «Νευρώσεις, φοβίες, καταθλίψεις, ψυχολογική παλινδρόμηση εμφανίστηκαν αρχικά στη συμπεριφορά των ανθρώπων, λόγο των τραυματικών γεγονότων, όπως ήταν λογικό για άτομα που λιμοκτονούσαν και ζούσαν διαρκώς υπό την απειλή του απροσδόκητου θανάτου».
Υπό αυτές τις συνθήκες, το ΕΑΜ στήνει τους πρώτους του πυρήνες -κυρίως σε πανεπιστήμια, εργοστάσια- προσπαθώντας αρχικά να δώσει κάποιες λύσεις στα επισιτιστικά προβλήματα. Το κλίμα παραλυτικού φόβου αντιστρέφεται κάπως την άνοιξη του '42, όπως φανερώνει και η απεργία που πραγματοποίησαν οι δημόσιοι υπάλληλοι, παρά τις αυστηρές κυρώσεις που εξαγγέλλει η κυβέρνηση Τσολάκογλου για τους απεργούς.
Ένα χρόνο μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, κυκλοφορεί πλατειά και η πολιτική πλατφόρμα του, γραμμένη από το Δημήτρη Γληνό με τον τίτλο "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ". Σε αυτή ορίζεται ο διττός χαρακτήρας του αγώνα που διεξάγει: «Ο σημερινός αγώνας του λαού μας στο περιεχόμενο του δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο, παρά απελευθερωτικός» λέει χαρακτηριστικά.
Και συνεχίζει: «Στη μορφή του, δεν μπορεί παρά να είναι παλλαϊκός, να αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη, και τον αστό και τον αγρότη και τον διανοούμενο».
Επιπλέον, διακηρύσσεται ότι ο αγώνας δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί παρά μόνο στη μεταπολεμική ελεύθερη Ελλάδα με: Την εκλογή κυβέρνησης από τα κόμματα και τις ομάδες που καθοδήγησαν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, την αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών και την προκήρυξη εκλογών για Συνταχτική Εθνοσυνέλευση, που θα συντάξει το λαοκρατικό πολίτευμα.
ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΩΣΙΛΟΓΩΝ
Μαζική ένοπλη αντίσταση
Μαζική ένοπλη αντίσταση
Στη μπροσούρα "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ" καθορίζονται επίσης με σαφήνεια οι σκοποί του ΕΑΜ: Πρωταρχικός σκοπός είναι «η καθημερινή πάλη για να μην τσακιστεί ο λαός κάτω από την πείνα, την αρρώστια και τις υλικές στερήσεις». Επιπλέον, «η μη εξυπηρέτηση των πολεμικών σκοπών του κατακτητή με τη δική μας εργασία και με τα δικά μας υλικά (...) η απάντηση στη βία με βία, ο ένοπλος αγώνας και η τελική ένοπλη εξέγερση».
Ενώ ξεχωρίζει και ο πλούτος των μορφών αγώνα που προτάσσονται: Από την αποφυγή οποιασδήποτε βοήθειας προς τις κατοχικές δυνάμεις, την άρνηση οποιασδήποτε συναλλαγής, το στιγματισμό των μαυραγοριτών και των χαφιέδων, την εμψύχωση των ηττοπαθών μέχρι τη συμμετοχή σε απεργίες, την άρνηση των αγροτών να παραδώσουν τα προϊόντα τους, την καταστροφή των συγκοινωνιακών και υλικών μέσων των κατοχικών δυνάμεων και τέλος «ως τη μαζική ένοπλη αντίσταση».
Η πολιτική και η δράση τον ΕΑΜ εμπνέει χιλιάδες ανθρώπους, στρατεύοντας τους σε μια συλλογική υπόθεση. Η πρώτη μαζική αντιστασιακή εκδήλωση δεν αργεί: Τον Δεκέμβρη του 1942 μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι πραγματοποιούν απεργία και διαδήλωση στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Τα κεντρικά αιτήματα είναι το επισιτιστικό αλλά και το ζήτημα των λαϊκών ελευθεριών, η αντίθεση στις συλλήψεις, τις διώξεις, τις εκτελέσεις.
Η πρωτόγνωρη δράση του ΕΑΜ καθόλη τη διάρκεια της κατοχής, ταυτόχρονα με τη συγκρότηση του ΕΛΑΣ, αδυνάτισε την εξουσία του κατοχικού καθεστώτος και οδήγησε στην απελευθέρωση μεγάλων τμημάτων της χώρας, στα οποία ο καταρρέων κρατικός μηχανισμός αντικαταστάθηκε με νέες δομές αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης. Η εμπειρία του «εαμικού φαινομένου» με τη ριζοσπαστικοποίηση που επέφερε στις συνειδήσεις ευρύτατων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας χαράχτηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη, διατηρώντας ζωντανό το όραμα για μια άλλου τύπου κοινωνική οργάνωση παρά την ήττα και τις μετεμφυλιακές διώξεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια δημοσιεύονται με μια καθυστέρηση και αφού τα δει κάποιος από τη διαχείριση...και όχι για λογοκρισία αλλά έλεγχο για: μη αναφορά σε προσωπικά δεδομένα, τηλέφωνα, διευθύνσεις, προσβλητικά, υποτιμητικά και υβριστικά μηνύματα ή δεσμούς (Link) με σεξουαλικό περιεχόμενο.
Τα σχόλια, οι απόψεις των σχολιαστών δεν απηχούν κατ' ανάγκη τις απόψεις του ιστολογίου μας και δεν φέρουμε καμία ευθύνη γι’ αυτά.
Προειδοποίηση: Περιεχόμενο Αυστηρώς Ακατάλληλο για εκείνους που νομίζουν ότι θίγονται προσωπικά στην ανάρτηση κειμένου αντίθετο με την ιδεολογική τους ταυτότητα ή άποψη, σε αυτούς λέμε ότι ποτέ δεν τους υποχρεώσαμε να διαβάσουν το περιεχόμενο του ιστολογίου μας.