Θα γλυτώσει την επίσημη πτώχευση η Ελλάδα;

του Δημήτρη Καζάκη
Δεν νομίζω ότι υπάρχει Έλληνας που να μην αναρωτιέται αν θα πτωχεύσει η χώρα. Κι όσο περισσότερο προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει, τόσο περισσότερο μπερδεύεται. Από τη μια έχεις μια κυβέρνηση που δεν έχει επιβεβαιωθεί σε τίποτε, αλλά συνεχίζει να ισχυρίζεται ότι οι επιλογές της είναι μονόδρομος. «Δεν υπάρχει περιθώριο για άλλη πολιτική», δήλωσε στην τηλεόραση του ΣΚΑΙ στις 23/5 ο υπουργός οικονομικών και ανάγγειλε για μια ακόμη φορά ότι χωρίς την εκταμίευση της 5ης δόσης τον Ιούνιο, η χώρα θα πάει σε στάση πληρωμών. Μα καλά πότε και πώς θα σταματήσει αυτό; Μπορεί να σταματήσει, ή εσαεί θα έχουμε κάποιον Παπακωνσταντίνου να μας λέει κάθε τρεις και λίγο ότι τα λεφτά σώθηκαν, καιρός να πουλήσουμε και να πουληθούμε;


Νέος «οδικός χάρτης»

Ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Στη συνέντευξή του στο Έθνος της Κυριακής (22/5) δήλωσε ότι τώρα «συζητάμε για ένα 4ετές πρόγραμμα, που εγγυάται την έξοδό μας από την κρίση αλλά και αλλαγές σοβαρές, διαρθρωτικές. Για βιώσιμη ανάπτυξη. Μιλάμε για μια σοβαρή και συστηματική διαπραγμάτευση. Εξαρχής αντιμετωπίσαμε το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα όχι μόνο ως ένα σχέδιο για τη μείωση των ελλειμμάτων, η οποία συνιστά και προϋπόθεση για την επιβίωση της χώρας. Είναι ένας πλήρης Οδικός Χάρτης για τη δημιουργία μίας νέας Ελλάδας, απαλλαγμένης από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, τη φαυλότητα, τις πελατειακές σχέσεις, την κατασπατάληση δημοσίων πόρων, την αναξιοκρατία και τη διαφθορά. Το πρόγραμμά μας -παρά τις αντίξοες συνθήκες- έχει ήδη θετικά αποτελέσματα. Και αυτό λόγω των προσπαθειών και θυσιών του ελληνικού λαού, που κανείς εντός ή έκτος Ελλάδας δεν πρέπει να υποτιμά ή να ισοπεδώνει. Παράλληλα όμως, αξιολογώντας τη θετική μας πορεία, λαμβάνουμε υπόψη το γεγονός ότι για λόγους που είναι ανεξάρτητοι της βούλησης όλων των μερών, δεν διαφαίνεται προς το παρόν η δυνατότητα φυσιολογικής κάλυψης των δανειακών αναγκών της Ελλάδας το 2012 από τις αγορές. Αυτό συνιστά μια σοβαρή παράμετρο. Έχουμε χρέος να τη συζητήσουμε με τους εταίρους μας. Και αυτή η συζήτηση δεν είναι εύκολη.»
Από την τοποθέτηση αυτή προκύπτουν οι εξής απλές απορίες:
Μα καλά τα ίδια δεν έλεγε ο κ. Παπανδρέου και η συμμαχία των προθύμων τον περασμένο Μάιο όταν ψήφιζαν το μνημόνιο και αποδέχονταν την απεμπόληση της εθνικής κυριαρχίας της χώρας, «άνευ όρων και αμετάκλητα» όπως ρητά αναφέρεται στην Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης (14§5);
Τότε δεν μίλαγαν για 3 χρόνια θυσιών ώστε να βγούμε από το τούνελ; Τώρα από πού ξεφύτρωσαν άλλα τέσσερα ακόμη χρόνια Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος; Πώς βρεθήκαμε από τον «οδικό χάρτη» του 3ετούς μνημονίου, στον «οδικό χάρτη» του 4ετούς μεσοπρόθεσμου προγράμματος; Τι είναι εκείνο που μας οδήγησε να έχουμε μια «θετική πορεία», αλλά να παραμένουμε κολλημένοι εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε, δηλαδή να μην υπάρχει σάλιο στο δημόσιο ταμείο;

Γιατί πρέπει να βγούμε στις αγορές;

Που βρίσκεται το κουμπί; Σ’ αυτό που λέει ο πρωθυπουργός και οι περισσότεροι προσπερνούν αδιάφορα: «δεν διαφαίνεται προς το παρόν η δυνατότητα φυσιολογικής κάλυψης των δανειακών αναγκών της Ελλάδας το 2012 από τις αγορές.» Με άλλα λόγια, όλα αυτά τα κάνουμε για να ξαναβγούμε στις αγορές και να δανειστούμε εκ νέου με επιτόκια που να προσεγγίζουν εκείνα με τα οποία δανειζόμασταν πριν την κρίση.
Ας το σκεφτούμε λίγο. Ποιος είναι ο στόχος τους; Να ξαναβγάλουν την χώρα στις αγορές ώστε να ξαναδανειστεί όπως δανειζόταν και πριν. Μα αυτή η πρακτική δεν είναι που μας οδήγησε στην χρεοκοπία; Πώς είναι δυνατόν να έχεις σαν κεντρικό στόχο να επαναλάβεις εκείνο που σε έχει φέρει σ’ αυτήν την κατάσταση;
Ο κ. Παπακωνσταντίνου έχει έτοιμη την απάντηση: «Πώς μπορεί να έχεις ανάπτυξη όταν δεν σου δανείζουν; Πώς μπορείς να δημιουργήσεις εμπιστοσύνη για επενδύσεις στην οικονομία, όταν οι ξένες αγορές, όλος ο κόσμος, δεν πιστεύει στις πολιτικές σου και δεν πιστεύει σ’ αυτό που θέλεις να κάνεις; Ανάπτυξη σημαίνει επενδύσεις. Σημαίνει χρηματοδότηση. Σημαίνει εμπιστοσύνη. Και η δημοσιονομική προσαρμογή και το νοικοκύρεμα των δημόσιων οικονομικών είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη. Χωρίς αυτή, θα καταλήξουμε στο είδος της ανάπτυξης που είχαμε τα περασμένα χρόνια και είδαμε πού μας οδήγησε αυτό.» Τάδε έφη στην συνέλευση του ΣΕΒ, 24/5.
Αλήθεια, τι σόι ανάπτυξη είχαμε τα προηγούμενα χρόνια; Μια ανάπτυξη που σχεδόν ολοκληρωτικά στηρίχθηκε σε δανεικά. Να θυμίσουμε απλά ότι για κάθε ένα 1% αύξηση του ΑΕΠ της Ελλάδας την τελευταία δεκαετία του «οικονομικού θαύματος», είχαμε τουλάχιστον 3% αύξηση του καθαρού δημόσιου χρέους στο τέλος κάθε έτους. Μήπως ήρθε η ώρα να απεξαρτηθούμε από τα δανεικά; Θου Κύριε φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου, μην τυχόν και μας ακούσουν οι δανειστές και μας κόψουν τα δάνεια! Σε λίγο για να μην θυμώσουν οι δανειστές και οι περίφημες αγορές θα μιλάμε ψιθυριστά και «κατά μόνας», όπως έλεγαν στον στρατό.

Το «συμβόλαιο με το λαό»

Αν δεν με απατά η μνήμη μου ο κ. Παπακωνσταντίνου ανήκει σε κάποιο κόμμα που λέγεται ΠΑΣΟΚ. Αυτό το κόμμα δεν ήταν που όταν πρωτοβγήκε στην κυβέρνηση το 1981 είχε συνάψει κάποιο «συμβόλαιο με το λαό»; Τι θυμήθηκες τώρα, θα μου πείτε. Και ίσως να έχετε δίκιο, αλλά για ρίξτε μια ματιά τι έγραφε τότε το «συμβόλαιο με τον λαό» για τον εξωτερικό δανεισμό: «Άλλη μορφή οικονομικής εξάρτησης, στην οποία η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ θα στρέψει την προσοχή της, είναι ο εξωτερικός δανεισμός. Ο εξωτερικός δανεισμός επιτρέπεται όταν είναι ενταγμένος σ’ ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα οικονομικής ανάπτυξης. Δε συμφωνούμε με εξωτερικό δανεισμό, που αποβλέπει στο να καλύψει περιστασιακά λάθη και παραλείψεις της οικονομικής πολιτικής, αλλά τον δεχόμαστε όταν έχει δυναμικό αναπτυξιακό χαρακτήρα. Η διατυμπανιζόμενη από την Κυβέρνηση της ΝΔ «πιστοληπτική ικανότητα» της χώρας δεν είναι το βασικό πρόβλημα. Η επιτυχία του εξωτερικού δανεισμού κρίνεται από την ταχύτητα με την οποία αυτοπεριορίζεται. Η εξακολούθηση του εξωτερικού δανεισμού σε υψηλά επίπεδα, όπως τα σημερινά, θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στην οικονομία της χώρας. Ο αναγκαίος δανεισμός θα εξασφαλίζεται από πηγές και με όρους που δεν συνεπάγονται καμιά άλλη δέσμευση οικονομική ή πολιτική, εκτός από την εξυπηρέτηση του χρέους.»
Φυσικά περιττό να πούμε πώς ούτε κι αυτή την θέση σεβάστηκαν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, ήδη από την δεκαετία του ’80, και έπραξαν τα ακριβώς αντίθετα. Οι πολιτικές τους εκτίναξαν το εσωτερικό και κυρίως το εξωτερικό χρέος της χώρας προκειμένου να επιδοτηθεί η αναπαραγωγή του κόμματος στην εξουσία και να φορτωθεί το ελληνικό κράτος με τις τεράστιες ζημιές των επιχειρηματιών της αρπαχτής και των «δανεικών κι αγύριστων» της εποχής των προβληματικών, καθώς και με τα ομηρικά κόστη της ένταξης στην ΕΟΚ.
Ωστόσο, η θέση αυτή τότε δεν ήταν μόνο του ΠΑΣΟΚ. Θα την συναντήσει κανείς σε όλες τις μελέτες για το χρέος των πιο επιφανών οικονομολόγων της Ελλάδας, όπως π.χ. ήταν ο Άγγελος Αγγελόπουλος και ο Ξενοφών Ζολώτας. Ο δανεισμός και δη ο εξωτερικός δανεισμός ήταν «μορφή εξάρτησης» τότε και όχι δύναμη ανάπτυξης, όπως μας λέει σήμερα ο κ. Παπακωνσταντίνου. Η μόνη διαφορά από τότε είναι το γεγονός ότι η ελληνική οικονομία έχει μετατραπεί πια σε μια οικονομία παντελώς ανοιχτή στα πιο κερδοσκοπικά συμφέροντα της εσωτερικής και εξωτερικής χρηματαγοράς.

Το χρέος ως μοχλός ανάπτυξης

Δείτε την κατάντια της ελληνικής οικονομίας σήμερα στον πίνακα 1. H αρνητική καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση της Ελλάδος παρουσιάζει τη διαφορά μεταξύ των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων των κατοίκων της χώρας έναντι μη κατοίκων όπως αυτές αποτιμώνται στις αγορές και συμπεριλαμβάνει τόσο τις άμεσες επενδύσεις όσο και τα συναλλαγματικά διαθέσιμα. Με βάση τα τελευταία στοιχεία, στο τέλος του 2010 η αρνητική Διεθνής Επενδυτική Θέση (ΔΕΘ) της χώρας έφθασε τα 225,9 δισεκ. ευρώ έναντι 199,6 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2009, δηλαδή οι καθαρές υποχρεώσεις της χώρας αυξήθηκαν κατά 26,3 δισεκ. ευρώ ή 13,2%. Η ΔΕΘ αντιστοιχούσε το 2010 στο 98,2% του ΑΕΠ, έναντι 84,9% του ΑΕΠ το 2009.
Ξέρετε τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί; Καταρχήν διαψεύδουν όλους εκείνους που μας ταλαιπωρούν με το παραμύθι ότι δεν έρχονται οι ξένοι να επενδύσουν στην Ελλάδα. Το κεφάλαιο που εισρέει στην χώρα, αναλογικά με το ΑΕΠ της, είναι 7,5 φορές περισσότερο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Το 2010 το κεφάλαιο που εισέρρευσε καθαρά στην χώρα ανήλθε στο 98,2% του ΑΕΠ της, ενώ στην ευρωζώνη μόλις στο 12,9% του ΑΕΠ της. Μόνο που το κεφάλαιο πηγαίνει εκεί όπου του εξασφαλίζουν μεγαλύτερα κέρδη και η Ελλάδα είναι ένας προνομιακός χώρος για κερδοσκοπία με μετοχές, ομόλογα και παράγωγα. Η χώρα έχει μεταβληθεί σε Ελ Ντοράντο των κερδοσκόπων με χαρτιά και χρήμα.
Από πού φαίνεται αυτό; Αν η Διεθνής Επενδυτική Θέση αναλυθεί κατά κατηγορία επενδύσεων, προκύπτει ότι όσον αφορά τις άμεσες επενδύσεις το συνολικό αποτέλεσμα ήταν για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία (για την οποία υπάρχουν
στοιχεία) θετικό και διαμορφώθηκε σε 3,2 δισεκ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή δεν αντανακλά πραγματική μείωση των επενδύσεων μη κατοίκων στην Ελλάδα (δηλαδή αποεπένδυση), αλλά οφείλεται στη μείωση της αποτίμησης των επενδύσεων αυτών, λόγω της σημαντικής κάμψης των τιμών στο ΧΑ. Σημειώνεται ότι, βάσει των στοιχείων του ισοζυγίου πληρωμών, η καθαρή εισροή για άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα έφθασε το 1,7 δισεκ. ευρώ το 2010.
Όμως ο κύριος όγκος του κεφαλαίου κατευθύνεται στις επενδύσεις χαρτοφυλακίου, δηλαδή σε πακέτα μετοχών και κυρίως ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, καθώς και στις «λοιπές επενδύσεις» (δάνεια και καταθέσεις). Το 2010 για κάθε 100 ευρώ καθαρή άμεση επένδυση στο εξωτερικό από Έλληνες κατοίκους, αντιστοιχούσαν περίπου 7.000 ευρώ επενδύσεις από το εξωτερικό κυρίως σε ομόλογα χρέους, δάνεια και ρέπος. Αυτό εξηγεί γιατί η ελληνική οικονομία, το κράτος και οι ιδιώτες πνίγονται στα χρέη. Διότι πολύ απλά ο δανεισμός και το χρέος, όπως και το ξέπλυμα χρήματος μέσω καταθέσεων προθεσμίας, αποτελούν τις πιο επικερδείς δραστηριότητες σήμερα για το κεφάλαιο κυρίως από το εξωτερικό.
Γι’ αυτό και βλέπετε τον κ. Παπακωνσταντίνου τόσο απόλυτο. Το δόγμα ότι χωρίς δανεισμό δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη, εξασφαλίζει την διαιώνιση του υπάρχοντος καταστροφικού μοντέλου εξωστρέφειας και ανοίγματος της οικονομίας στα πιο παρασιτικά και κερδοσκοπικά συμφέροντα της χρηματαγοράς παγκόσμια. Όσο θα συνεχίζει να δανείζεται το δημόσιο, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις, τόσο θα δίνονται νέες τεράστιες δυνατότητες για κερδοσκοπική διαχείριση του χρέους. Τόσο περισσότερο θα βαθαίνει η παρασιτική εξάρτηση της χώρας. Τόσο θα εξανεμίζονται οι ήδη πενιχροί εσωτερικοί πόροι της οικονομίας. Τόσο θα βαθαίνει η χρεοκοπία και θα κάνει αναπότρεπτη την επίσημη πτώχευση της χώρας.

Θα αποτρέψει την πτώχευση η ΕΕ;

Μα τι λες, θα μου πείτε. Έχουμε την επίσημη διαβεβαίωση της τρόικας, του ΔΝΤ, της ΕΕ και της ΕΚΤ, ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να πτωχεύσει. Δεν θα την αφήσουν να πτωχεύσει οι φίλοι, εταίροι και σύμμαχοι. Γι’ αυτό άλλωστε δεν μπήκαμε στην ευρωζώνη; Δεν ξέρω αν έχετε παρακολουθήσει συζητήσεις «ειδημόνων», οι οποίοι αφού επαναλάβουν όλα τα γνωστά και χιλιοειπωμένα κλισέ που ακούμε εδώ και δυο τουλάχιστον δεκαετίες για το σπάταλο κράτος και τις υπερβολικές απαιτήσεις της κοινωνίας, καταλήγουν στο εξής αμίμητο: «Δεν θα μας αφήσει η ΕΕ να πτωχεύσουμε!» Σε ιδιωτικές συζητήσεις μάλιστα, κλείνουν και το μάτι πονηρά. Το «επιχείρημα» αυτό απογειώνει την απάντηση στο ερώτημα αν θα πτωχεύσει η Ελλάδα, από την ζωντανή πραγματικότητα στην σφαίρα της φαντασίας και της μεταφυσικής. Είναι το ίδιο με το να ακούς έναν γιατρό να σου λέει ότι η τύχη του ασθενούς βρίσκεται στα χέρια του Υψίστου. Μόνο που στην δική μας περίπτωση η χώρα βρίσκεται στα χέρια μιας συμμορίας από σκιτζήδες και τσαρλατάνους, που υπηρετούν τα πιο άνομα συμφέροντα της αγοράς.
Τι απέφερε ο «μηχανισμός στήριξης»; Μας έκανε καλό, ή μας χαντάκωσε ακόμη περισσότερο; Ας δούμε τα δεδομένα. Ο πίνακας 2 αποτυπώνει την πορεία των ελληνικών ομολόγων και των περίφημων spread τους μήνες της κρίσης. O πίνακας δείχνει το εκτεταμένο παιχνίδι με τις τοποθετήσεις στα ελληνικά ομόλογα που προηγήθηκε του μνημονίου, πυροδοτώντας τεράστιους τζίρους. Οι κερδοσκόποι βγήκαν από αυτό το παιχνίδι των τοποθετήσεων με κέρδη άνω των 17 δις ευρώ.
Με την επιβολή του μνημονίου, δίνεται η ευκαιρία στους μεγάλους κατόχους των ελληνικών ομολόγων να κρατήσουν τα πακέτα τους περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για κερδοσκοπία υπό καθεστώς προστασίας του «μηχανισμού στήριξης». Αυτός είναι ο κύριος λόγος που ο τζίρος αγοραπωλησιών ελληνικών ομολόγων πέφτει ξαφνικά πολύ χαμηλά. Οι μεγάλες τράπεζες και οι επενδυτές κεφαλαίων βρήκαν μια θαυμάσια ευκαιρία να κερδίζουν από τα ελληνικά ομόλογα, «σορτάροντας» συγκεκριμένους τίτλους και αποκομίζοντας σημαντικά κέρδη. Με τον τρόπο αυτό δεν ένιωσαν και καμμιά ιδιαίτερη πίεση να ξεφορτωθούν τα ομόλογα στην κατοχή τους.
Η τακτική αυτή οδήγησε σε μια εντυπωσιακή υποβάθμιση τα ελληνικά ομόλογα. Με το μνημόνιο και τον «μηχανισμό στήριξης» το επιτόκιο του 3ετούς ομολόγου από 7,80% τον Μάιο του 2010 εκτινάχθηκε στο 23,67% τον Απρίλιο του 2011. Δηλαδή υπερτριπλασιάστηκε! Το επιτόκιο του 10ετούς ομολόγου το ίδιο χρονικό διάστημα εκτινάχθηκε από το 7,74% στο 15,59%, δηλαδή σχεδόν διπλασιάστηκε. Πώς είναι δυνατόν να θεωρεί κανείς ότι είχαμε «θετικά αποτελέσματα», όταν είχαμε μια τέτοια κατρακύλα; «Δεν ανταποκρίθηκαν οι αγορές», λέει η κυβέρνηση. Γιατί δεν ανταποκρίθηκαν; Ανταποκρίθηκαν μια χαρά. Η κρυβένρηση και η τρόικα προσέφερε μια απίστευτη ευκαιρία στις αγορές να κερδοσκοπήσουν με τα ελληνικά ομόλογα και αυτές ανταποκρίθηκαν με το παραπάνω. Με άλλα λόγια η περίοδος του μνημονίου όχι μόνο επιδείνωσε την εικόνα της Ελλάδας στις αγορές, αλλά οδήγησε την χώρα πιο κοντά στην επίσημη πτώχευση.
Το γεγονός ότι τον Απρίλιο του 2011 το 3ετές ομόλογο έχει χάσει σχεδόν 40% της ονομαστικής αξίας του, το 10ετές σχεδόν το 44% της ονομαστικής αξίας του και το 30ετές σχεδόν το 50% της ονομαστικής αξίας του, δεν αφήνει πολλά περιθώρια στους μεγάλους κατόχους των ελληνικών ομολόγων να δεχτούν μια αναδιάρθρωση του χρέους. Κι αυτό γιατί σε αυτές τις συνθήκες θα αναγκαστούν να δεχτούν μεγάλο «κούρεμα». Γιατί να το κάνουν;
Αυτό που έχουν να κάνουν είναι να εκβιάζουν για μια νέα χρηματοδοτική στήριξη προς την Ελλάδα ώστε να συνεχίσουν να παίζουν τα παιχνίδια τους. Από κει και πέρα κρατούν τα πακέτα των ομολόγων τους και ελπίζουν πώς στο τέλος θα κατορθώσουν να αποσπάσουν μια πολύ καλή συμφωνία από την χρεοκοπημένη Ελλάδα με την βοήθεια της ΕΚΤ. Κι έτσι η τραγωδία της χρεοκοπίας θα συνεχίζεται μέχρις ότου η πτώχευση θα γίνει από τα ίδια τα πράγματα αναπόφευκτη.

Η επερχόμενη κατάρρευση των τραπεζών

Το αναπόφευκτο της πτώχευσης συνδέεται γενικότερα και με την κατάσταση του εγχώριου πιστωτικού συστήματος. Το άνοιγμα του πιστωτικού συστήματος φαίνεται στον πίνακα 3. Παρά την άνοδο του εξωτερικού χρέους των τραπεζών που το 2010 έφτασε τα 115,2 δις ευρώ, οι ανάγκες ρευστότητας εκτινάχθηκαν. Το 2010 οι εγχώριες τράπεζες άντλησαν ρευστότητα από ευρωσύστημα τουλάχιστον 87,1 δις ευρώ. Με τον τρόπο αυτό το συνολικό χρέος των τραπεζών έχει εκτιναχθεί για το 2010 άνω των 202,3 δις ευρώ. Αν σκεφτεί κανείς ότι το σύνολο των καταθέσεων ταμιευτηρίου και προθεσμίας που τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις έχουν τοποθετήσει στις εγχώριες τράπεζες το 2010 ανήλθαν σε 185,9 δις ευρώ, τότε τίθεται ένα σοβαρό ερώτημα για την ίδια την βιωσιμότητα του τραπεζικού συστήματος.
Πώς θα αναχρηματοδοτήσουν οι τράπεζες το χρέος τους; Οι καταθέσεις πέφτουν διαρκώς. Μόνο το 2010 έκαναν φτερά πάνω από 25 δις ευρώ καταθέσεις ταμιευτηρίου και προθεσμίας σε σχέση με το 2009. Υπολογίζεται επίσης ότι περίπου το 30% των δανείων που έχουν χορηγήσει οι τράπεζες δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν σε τακτική βάση. Οι μεγάλες τράπεζες επιχείρησαν στα τέλη του περασμένου χρόνου να τιτλοποιήσουν μέρος των δανείων που έχουν χορηγήσει με σκοπό να αντλήσουν ρευστότητα από τις αγορές. Όμως οι απανωτές υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής τους αξιοπιστίας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης απέτρεψαν αυτό το σχέδιο.
Μετά και τις τελευταίες υποβαθμίσεις οι τίτλοι των εγχώριων τραπεζών και του ελληνικού δημοσίου δεν γίνονται πλέον δεχτοί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Έτσι ή αλλιώς η ΕΚΤ δεν είναι σε θέση πια να τροφοδοτήσει με ρευστότητα τις τράπεζες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ανεβάζει σταδιακά τα επιτόκια σαν αντικίνητρο προς τις τράπεζες. Ο μόνος τρόπος που έχει μείνει στις εγχώριες τράπεζες για να χρηματοδοτούνται είναι οι εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου. Όμως το άνοιγμα είναι τεράστιο και πρέπει να αναχρηματοδοτηθεί άμεσα. Πώς θα γίνει αυτό; Κανείς δεν γνωρίζει. Το πιθανότερο είναι να γίνει με τον τρόπο που το κάνει και η Ιρλανδία. Περνώντας δηλαδή τα χρέη των τραπεζών στον κρατικό προϋπολογισμό.
Μπορεί να γίνει αυτό με τα χάλια του δημόσιου χρέους που έχει το ελληνικό κράτος; Μάλλον όχι. Ο λόγος είναι απλός και γίνεται ολοφάνερος από τα στοιχεία του πίνακα 4. Οι καθαρές δανειακές ανάγκες του δημοσίου για το 2011 ανέρχονται σχεδόν σε 76 δις ευρώ. Από αυτά θα δοθούν από την τρόικα τα 46,5 δις ευρώ μέσα στον χρόνο. Αυτό αφήνει ένα έλλειμμα χρηματοδότησης περίπου στα 30 δις ευρώ. Πόθεν θα βρεθούν; Η έκθεση του ΔΝΤ προβλέπει σταδιακή επέκταση των εντόκων γραμματίων του δημοσίου μέσα στο 2011 σε εννιάμηνα και δωδεκάμηνα. Ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι μπορεί να αντληθεί ένα τέτοιο ποσό με έντοκα γραμμάτια, παρά το τεράστιο επιτοκιακό κόστος, το μόνο που θα κάνει είναι να το μετακυλήσει τους πρώτους μήνες του επόμενου χρόνου, του 2012. Με δεδομένη βέβαια την υπόθεση εργασίας ότι θα βρεθούν αγοραστές. Έτσι το 2012 θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθεί αυτό το ποσό και να βρεθούν επιπλέον άλλα 77 δις ευρώ. Με την τρόικα να είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει λιγότερο από 26 δις ευρώ. Πώς θα καλυφθούν τα υπόλοιπα; Η κυβέρνηση και οι εκθέσεις των ελεγκτών μιλούν για άνοιγμα της Ελλάδας στις αγορές. Την προοπτική αυτή την αποκλείουν σήμερα όλοι οι αναλυτές των αγορών μαζί και η κυβέρνηση.
 Όμως ακόμη κι έτσι να είναι τα πράγματα. Ακόμη κι αν η Ελλάδα κατορθώσει να βγει στις αγορές το 2012 και το 2013, τότε θα βρεθεί μπροστά σε μια ακόμη χειρότερη έκπληξη. Το 2014 οι καθαρές δανειακές ανάγκες του δημοσίου εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα 103 δις ευρώ και το 2015 τα 135 δις ευρώ, δηλαδή πάνω από το 51% του εκτιμώμενου ΑΕΠ του ίδιου χρόνου. Είναι ποτέ δυνατόν για μια οικονομία να καλύψει δανειακές ανάγκες αυτού του ύψους; Ούτε κατά διάνοια.
Ωστόσο, ακόμη κι αν πάρουμε ως σωστό το πιο μετριοπαθές σενάριο που εκθέτει το ΔΝΤ για την πορεία των δανειακών αναγκών του δημοσίου, τότε βλέπουμε να διαμορφώνεται ένας άλλος μεγάλος κίνδυνος. Ο δανεισμός των ιδιωτικών τραπεζών. Μέσα στο 2011 οι τράπεζες θα πρέπει να χρηματοδοτήσουν δικές τους δανειακές ανάγκες της τάξης των 53 δις ευρώ. Από πού θα βρεθούν; Προφανώς τα 30 δις ευρώ εγγυήσεις του δημοσίου που παραχωρήθηκαν προσφάτως σ’ αυτές δεν φτάνουν να καλύψουν τις ανάγκες των τραπεζών. Εκτός αυτού, η κλιμάκωση έως το 2015 της ανάγκης αναχρηματοδότησης ιδίως του βραχυπρόθεσμου δανεισμού των τραπεζών θα τις οδηγήσει να αναζητούν μέσα στο 2013 πάνω από 116 δις ευρώ, δηλαδή το 47% του ετήσιου ΑΕΠ, το 2014 πάνω από 186 δις ευρώ, δηλαδή κοντά στο 74% του ΑΕΠ, ενώ το 2015 πάνω από 255 δις ευρώ, δηλαδή κοντά στο 96% του ΑΕΠ τον ίδιο χρόνο. Είναι ποτέ δυνατόν να βρεθούν αυτά τα δάνεια και μάλιστα σε βραχυπρόθεσμη βάση; Ούτε κατά διάνοια.
Τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί σε απλά ελληνικά; Το ΔΝΤ έχει ήδη προβλέψει ότι θα υπάρξει κατάρρευση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος έως το 2015, ακόμη κι αν το ελληνικό δημόσιο κατορθώσει να καλύψει τις τρέχουσες δανειακές του ανάγκες την ίδια περίοδο. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα σε δυο συμπληγάδες που κάνουν αναπότρεπτη την πτώχευση. Είτε λόγω αθέτησης πληρωμών του ίδιου του δημοσίου, είτε λόγω κατάρρευσης του εγχώριου τραπεζικού συστήματος κάτω από το βάρος των δικών του χρεών. Το θέμα είναι μόνο πότε αυτό θα συμβεί.

Το αδιέξοδο της αναδιάρθρωσης

Μα, ρε φίλε, υπάρχει και η αναδιάρθρωση. Δεν βλέπεις τα άπειρα σενάρια που βρίσκουν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα; Η αλήθεια είναι πολύ σκληρή. Η δυνατότητα μιας ήπιας ή φιλικής αναδιάρθρωσης έχει εξανεμιστεί προ πολλού. Θα μπορούσε να είχε επιχειρηθεί πριν επιβληθεί το μνημόνιο και ίσως να έδινε μια ανάσα για ένα ή δυο χρόνια στην Ελλάδα. Χωρίς σοβαρές συνέπειες στην ευρωζώνη. Στην κατάσταση όμως που έχει οδηγηθεί η Ελλάδα και η ευρωζώνη με τρεις χώρες υπό χρεοκοπία και δυο ή τρεις ακόμη στα πρόθυρα, μια αναδιάρθρωση του συνολικού χρέους της χώρας θα προκαλούσε «χρηματοπιστωτικό χάος», όπως πολύ σωστά έχει προβλέψει ο Τρισέ.
Τα σχετικά σενάρια που γράφονται ή λέγονται δεν αξίζουν ούτε δεύτερη σκέψη. Προορίζονται απλά για λαϊκή κατανάλωση, είτε αποδεικνύουν το πόσο χαμένα τα έχουν οι υποστηριχτές του μνημονίου και του ευρώ.
Για να πάρει ανάσα η ελληνική οικονομία για μια πενταετία θα πρέπει να αναδιαρθρώσει ομόλογα αξίας άνω των 170 δις ευρώ. Μπορεί να δεχτεί η διεθνής αγορά μια τέτοια αναδιάρθρωση χωρίς να προκληθεί «χάος» όπως είπε ο Τρισέ; Όποιος έχει επαφή με την πραγματικότητα των αγορών σήμερα, γνωρίζει πολύ καλά ότι κάτι τέτοιο δεν γίνεται. Άλλωστε ακόμη και αν γινόταν. Ακόμη κι αν το αποφάσιζαν, το καλύτερο δυνατό σενάριο είναι να μετατοπίσουν την πτώχευση μερικά μόνο χρόνια με την ελληνική κοινωνία και οικονομία να σφαδάζει κυριολεκτικά από τις πολιτικές λιτότητας και διαρκών περικοπών προκειμένου να συνεχίσει την εξυπηρέτηση των δανείων.
Τέλος, όποιος προτείνει τέτοιες ευφάνταστες «λύσεις» θα πρέπει να μας απαντήσει και στις εξής απλές απορίες: Πότε και που έγινε με «επιτυχία» για τις αγορές μια αναδιάρθρωση χρέους του ύψους του ελληνικού; Πότε και που έγινε δυνατή μια «επιτυχημένη» αναδιάρθρωση χρέους σε χώρα χωρίς δικό της νόμισμα; Πότε και που έγινε αναδιάρθρωση χρέους χωρίς απλά να μετακυλιθεί το πρόβλημα μερικά χρόνια; Πότε και που έγινε αναδιάρθρωση χρέους χωρίς να καταβαραθρωθεί η κοινωνία στην εξαθλίωση και την πλήρη ανέχεια; Πουθενά! Αυτή είναι η αλήθεια.

Τι άλλο μπορεί να γίνει;

Τότε τι νόημα έχει το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα και οι πιέσεις της τρόικας; Κανένα. Το μόνο που θέλουν είναι να αγοράσουν λίγο περισσότερο χρόνο μπας και μπορέσουν να γλυτώσουν το ευρώ από το τσουνάμι των χρεοκοπιών. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι διέξοδος από την κρίση εντός της ευρωζώνης δεν πρόκειται να υπάρξει για την Ελλάδα. Οι δυνατότητες μιας εθελοντικής, φιλικής ή ήπιας αναδιάρθρωσης του χρέους ώστε να δοθεί μια κάποια παράταση στο σήριαλ της χρεοκοπίας που ζει η Ελλάδα και ο λαός της, είναι πλέον ελάχιστες έως ανύπαρκτες. Η ΕΚΤ αντιδρά γιατί γνωρίζει ότι ούτε η ίδια, ούτε το ευρώ είναι σε θέση να σηκώσουν το κόστος μιας τέτοιας αναδιάρθρωσης, ή έστω μιας επιμήκυνσης του δημόσιου χρέους της χώρας στο σύνολό του. Η ίδια η ύπαρξη του σκληρού κοινού νομίσματος κάνει απαγορευτική κάθε προσπάθεια ανάταξης του χρέους, όπως συνήθιζαν να κάνουν τα κράτη υπό χρεοκοπία εδώ και δεκαετίες ώστε να αποφύγουν την επίσημη πτώχευση.
Συνεπώς το σωστό ερώτημα που πρέπει να θέτει κανείς στον εαυτό του δεν είναι αν θα πτωχεύσει η Ελλάδα, αλλά πότε και υπό ποιες συνθήκες. Κι επομένως θα πρέπει να αναρωτηθεί πολύ σοβαρά τι άλλο μπορεί να γίνει για να αποφευχθεί μια τόσο σίγουρη καταστροφή. Αυτό που άμεσα χρειαζόμαστε είναι να μην αναγνωρίσουμε το χρέος μας. Ολόκληρο. Η στάση αυτή και η τακτική που συνεπάγεται δεν είναι αυθαίρετη, αλλά βασίζεται σε θεμελιωμένες διατάξεις και διαδικασίες του διεθνούς δικαίου. Αν κάνεις το λάθος και αναγνωρίσεις έστω και μέρος του την πάτησες, γιατί δίνεις το δικαίωμα στους κατόχους ομολόγων να αμφισβητήσουν την απόφασή σου και να σε κυνηγάνε για δεκαετίες. Αντίθετα η μη αναγνώριση του χρέους ως χρέους τοκογλυφικού, ως χρέους καταχρηστικού, ανατρέπει τη σχέση οφειλέτη-δανειστή και επιτρέπει στην χώρα να διαπραγματευτεί την διαγραφή του από θέση ισχύος. Αυτό το γνωρίζουν άριστα οι δανειστές της χώρας γι’ αυτό και βιάστηκαν να επιβάλουν την λεόντεια και αποικιοκρατική δανειακή σύμβαση.
Όμως για να γίνει κάτι τέτοιο έχει σαν ταυτόχρονη προϋπόθεση την επανεθνικοποίηση της οικονομίας της χώρας. Κι αυτό σημαίνει, αφενός, εθνικό νόμισμα και, αφετέρου, εθνικοποίηση της Τραπέζης της Ελλάδας και των 5-6 βασικών ιδιωτικών τραπεζών που ελέγχουν την τραπεζική αγορά. Δίχως αυτά τα μέτρα είναι αδύνατον να σταθείς στα πόδια σου ώστε να ξεκινήσεις την ανάκαμψη της οικονομίας και την ανασυγκρότηση της χώρας.
25/5/2011

Πίνακας 1: Διεθνής Επενδυτική Θέση Ελλάδας και Ευρωζώνης (εκατ. ευρώ)
		2008	2009	2010
1	Άμεσες Επενδύσεις	-637	-1.835	3.231
	Κατοίκων στο εξωτερικό	26.753	27.387	28.346
	Μη κατοίκων στην Ελλάδα	27.390	29.222	25.115
2	Επενδύσεις χαρτοφυλακίου	-120.763	-146.350	-94.410
	Απαιτήσεις	88.216	92.215	73.350
	Υποχρεώσεις	208.979	238.565	167.760
3	Χρηματοοικονομικά παράγωγα	970	1.771	1.395
4	Λοιπές επενδύσεις	-61.273	-57.049	-140.932
	Απαιτήσεις	106.695	125.561	112.576
	Υποχρεώσεις	167.968	186.610	253.508
5	Συναλλαγματικά διαθέσιμα	2.521	3.857	4.777
6	Καθαρή διεθνής επενδυτική θέση (1+2+3+4+5)	-179.182	-199.606	-225.939
	ΑΕΠ Ελλάδας	236.917	235.017	230.173
	% Απαιτήσεων στο ΑΕΠ	93,5	104,3	93,1
	% Υποχρεώσεων στο ΑΕΠ	170,7	193,3	194,0
	% του 6 στο ΑΕΠ	-75,6	-84,9	-98,2
7	Καθαρή διεθνής επενδυτική θέση Ευρωζώνης	-1.651	-1.470	-1.191
	% Απαιτήσεων στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης	143,9	153,1	163,0
	% Υποχρεώσεων στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης	161,7	169,5	175,9
	% του 7 στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης	-17,8	-16,4	-12,9
ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ελλάδας, Έκθεση του Διοικητή (2010), σ. 118 και ECB, Monthly Bulletin,May 2011.

Πίνακας 2: Αποδόσεις ελληνικών ομολόγων διαφορετικής διάρκειας
Μήνας/έτος	9/09	10/09	11/09	12/09	1/10	2/10	3/10	4/10	5/10	6/10	7/10	8/10	9/10	10/10	11/10	12/10	1/11	2/11	3/11	4/11
Επιτόκια αγοράς ελληνικών ομολόγων σε %
3ετές	2,20	2,29	2,94	3,88	6,97	6,32	5,77	9,84	7,80	11,31	11,04	12,21	10,45	10,65	13,23	14,33	13,2	14,27	15,11	23,67
10ετές	4,51	4,66	5,83	6,22	6,98	6,64	6,48	8,93	7,74	10,45	10,24	11,48	10,48	10,76	12,00	12,55	11,43	11,79	12,88	15,59
30ετές	5,18	5,47	5,04	5,96	6,62	6,67	6,64	7,01	8,25	9,45	8,65	9,26	8,51	8,84	9,32	6,09	8,64	8,84	9,06	9,82
Τιμές τίτλων αναφοράς
3ετές	104,98	104,61	102,96	100,85	94,85	96,20	96,70	86,72	91,80	84,19	85,11	83,19	87,05	87,00	82,70	81,37	83,78	82,56	81,90	61,29
10ετές	111,52	110,19	107,06	102,15	93,27	95,56	98,25	82,50	89,70	74,56	75,70	69,94	74,80	73,58	68,14	66,01	70,97	69,52	65,28	55,94
30ετές	91,15	87,13	82,59	78,05	73,73	73,29	73,53	70,00	59,75	52,01	57,00	53,18	58,00	55,85	52,90	52,91	57,2	55,94	54,55	50,16
Μέση διαφορά απόδοσης μεταξύ ελληνικών ομολόγων και αντίστοιχων Γερμανικών
10ετές	127	133	156	226	273	327	311	474	514	647	756	832	824	820	930	906	867	862	919	1.049
Τζίρος σε εκ. ευρώ
ΗΔΑΤ	51.790	55.420	50.210	17.480	21.090	18.860	34.610	10.600	1.400	1.600	1.500	819	1.800	1.940	926	268	707	847	974	1.400
ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ελλάδος

Πίνακας 3: Ακαθάριστο εξωτερικό χρέος πιστωτικού συστήματος Ελλάδας και Ευρωζώνης
	2007				2008			2009		2010
	Δις ευρώ		% ΑΕΠ		Δις ευρώ	% ΑΕΠ		Δις ευρώ	% ΑΕΠ	Δις ευρώ	% ΑΕΠ
Κεντρικές τράπεζες ευρωσυστήματος
Ελλάδα		10,8		4,6	35,3		14,9	49,0	20,9	87,1	37,8
Ευρωζώνη		202,1		2,2	482,9		5,2	252,0	2,8	268,9	2,9
Λοιπά πιστωτικά ιδρύματα
Ελλάδα		97,4		42,9	111,2		46,9	112,9	48,0	115,2	50,0
Ευρωζώνη		5.228,6		57,8	5.023,7		54,3	4.598,7	51,3	4.749,1	51,7
ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ελλάδας, Έκθεση του Διοικητή (2010), σ. 120 και ECB, Monthly Bulletin, May 2011.