Η επερχόμενη κοινωνική έρημος

 

του Κωνσταντίνου Γεώρμα

  Η πολιτική που εφαρμόζεται διαλύει την αγορά, την οικογένεια και το κράτος

Μέσα στον ορυμαγδό ειδήσεων για το χρέος και τα ελλείμματα, οι εξελίξεις στο μέτωπο του κοινωνικού περνούν σε δεύτερη μοίρα. Η απουσία προβληματισμού πάνω στις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε και τις οποίες η υποταγή στην Πασοκοτροϊκανική βαρβαρότητα θα εντείνει στο έπακρο, αποτελεί ένα βαθύτερο πρόβλημα: αντανακλά την απουσία εθνικού σχεδιασμού σε όλες τις πτυχές της ανάπτυξης της χώρας. Όπως έχει καταδειχθεί από πληθώρα μελετητών, η διαμόρφωση της κοινωνικής πολιτικής αποτελούσε, μεταξύ των άλλων, στοιχείο εθνικής ολοκλήρωσης. Η κοινωνική πολιτική απαιτεί σχεδιασμό για τις ανάγκες του συνόλου του λαού, στο πλαίσιο της παραδοχής ενός εθνικού αναπτυξιακού προτάγματος και των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης[1].

Σήμερα, στην Ελλάδα, ζούμε το ακριβώς αντίστροφο. Η κεντρική πολιτική των κατοχικών ελίτ είναι να υπονομεύσουν πλήρως ό,τι έχει απομείνει από το –υπανάπτυκτο έτσι κι αλλιώς- κοινωνικό κράτος. Ο στρατηγικός στόχος είναι εμφανής και έχει ήδη καταδειχθεί από τις έως σήμερα κινήσεις. Ο στόχος είναι:

α) ο πλήρης κατακερματισμός και η δημιουργία μικρών διαχειρίσιμων κοινωνικών ομάδων.

β) Η καλλιέργεια της ανασφάλειας, έτσι ώστε να παραλύει οποιαδήποτε κίνηση και αναφορά σε έννοιες όπως η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη, το εθνικό συμφέρον.

γ) Η επέκταση των πελατειακών σχέσεων στο έπακρο αναφορικά με την προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών

δ) Η πλήρης εμπορευματοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτό επιτυγχάνει αφενός την ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων και τον κατακερματισμό της κοινωνίας. Αφετέρου, η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών του «κακού δημοσίου», θα προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες πλουτισμού.

ε) Η υπονόμευση οποιασδήποτε πιθανότητας για αυτόνομη και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Μία κοινωνία που παλεύει να επιβιώσει, μία κοινωνία που ο ένας αντιστρατεύεται τον άλλο για «μία θέση στον ήλιο», ασφαλώς δεν μπορεί να είναι ούτε ανταγωνιστική ούτε και παραγωγική. Όμως, και αυτό έχει σημασία για τις ελληνικές ελίτ, είναι εύκολα διαχειρίσιμη.

στ) Τέλος, στρατηγικός στόχος είναι η εξαθλίωση του πληθυσμού, αφού ένας τέτοιος πληθυσμός δύσκολα αντιδρά συλλογικά και μάλλον πέφτει θύμα της πελατειοκρατίας.

Αργεντίνικα διδάγματα

Βέβαια, πίσω από όλους αυτούς τους στρατηγικούς στόχους υπάρχει ένα βασικό γεγονός: μετά την κατάληψη του κράτους από αυτούς μέσα από τα κόμματα και τη διαμόρφωση του κομματικού κράτους, οι κυρίαρχες ελίτ, αφού πρώτα πλούτισαν μέσα από τις μίζες, τώρα πλέον, για να διατηρήσουν την εξουσία τους, στρέφονται ενάντια στα ίδια τα …παιδιά τους (ΔΕΚΟ, δημόσιοι υπάλληλοι κ.λπ), αλλά και σε ένα τμήμα του κράτους. Ακόμα παραπέρα στρέφονται ενάντια στην ίδια την κοινωνία, ή αδιαφορούν για το τι συμβαίνει σε αυτή, γιατί η ικανοποίηση πραγματικών αναγκών της κοινωνίας θα περιορίσει τον πλουσιοπάροχο τρόπο ζωής τους και τα πλουσιοπάροχα οφέλη από την επικαρπία των λειτουργιών του κράτους.

Είναι όλα αυτά εξεζητημένα; Ας δούμε κάποια παραδείγματα από την περίπτωση της Αργεντινής:

«Η ευρεία ανεργία, η οικονομική δυσπραγία και ο περιορισμός του κράτους αύξησαν την επιρροή τοπικών μεσαζόντων κομματικών αφεντικών που μπορούσαν να παράσχουν πρόσβαση σε θέσεις εργασίας στο δημόσιο και άλλους κρατικούς πόρους. Έτσι οι πελατειακές σχέσεις αυξήθηκαν, αποκτώντας μεγάλη ισχύ και στις αστικές περιοχές. Τα αιτήματα για υλικά και δημόσια αγαθά περιορίστηκαν σε ιδιωτικά αγαθά με τη μορφή των πελατειακών σχέσεων ή επιδοτήσεις ομάδων»[2]. Για όσους πιστεύουν ότι είμαστε μακριά από εκεί, ας κοιτάξει τι έγινε με την προκήρυξη για την «κοινωνική εργασία» -πάντα οι σοσιαλιστικές είχαν ένα ευφάνταστο τρόπο να ονοματίζουν τις πελατειακές δράσεις. Ή ας αναρωτηθούμε πώς του ήρθε του «τολμηρού», όπως αυτοαποκαλείται στα ραδιόφωνα, κ. Παπαϊωάννου, να νομιμοποιήσει τη λήψη ναρκωτικών στους δρόμους της Αθήνας. Ας δούμε τι μας λέει πάλι ένας Αργεντίνος σε συνέντευξη σε πρόσφατο ντοκυμαντέρ του Αυγερόπουλου. Όπως λοιπόν αναφέρει ο Βάλντο Φεράρι, μέλος ομάδας ενάντια στην εξάρτηση από τα ναρκωτικά, με την έλευση της κρίσης, στην αγορά πουσαρίστηκε ένα νέο ναρκωτικό, φτηνό και προσιτό οικονομικά από τα κατώτερα στρώματα και την νεολαία. Ο Φεράρι επιμένει ότι ο στόχος ήταν μία χαμένη γενιά, ο στόχος ήταν μία νεολαία χαμένη μέσα στο ναρκωτικό, μία νεολαία που δεν σκέπτεται, δεν κινητοποιείται, δεν δρα συλλογικά. Ο στόχος ήταν επίσης η αύξηση της εγκληματικότητας στις φτωχογειτονιές γιατί τα ναρκωτικά αυξάνουν την εγκληματικότητα και την ατομικοποίηση των κατώτερων τάξεων[3].

Κρίση του ελληνικού κοινωνικού κράτους

Άλλος ένας παράγοντας που θα σαρώσει το κοινωνικό είναι η ταυτόχρονη κατάρρευση των τριών πυλώνων που στηρίζουν αυτό που αποκαλείται κοινωνική προστασία. Οι άνθρωποι σε μία κοινωνία, αντλούν υπηρεσίες και γενικότερα πόρους για να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές αντιξοότητες μέσα από τρεις, κατά κύριο λόγο, θεσμούς: την αγορά, την οικογένεια και το κράτος. Σήμερα και οι τρεις αυτοί θεσμοί δοκιμάζονται από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ελλάδας ήταν ότι η διαμόρφωση του κοινωνικού κράτους, κατ εξοχήν φορέα κοινωνικής προστασίας έγινε με βάση την πολιτική δύναμη των επιμέρους ομάδων και δεν είχε ένα συνολικό σχεδιασμό.

Στην Ελλάδα, η καχεξία της οικονομίας, η καχεκτική διαμόρφωση εθνικής συνείδησης, των ταξικών συνειδήσεων και της κοινωνίας των πολιτών καθόρισε και την καχεξία του κοινωνικού κράτους. Αντί για μία συνολική στρατηγική είχαμε την ανάπτυξη επιμέρους πελατειακών εν πολλοίς συμφερόντων με συνέπεια ένα κοινωνικό κράτος ανάλγητο απέναντι στους ευάλωτους και «φιλικό» προς τους διαθέτοντες πολιτικές διασυνδέσεις[4]. Έτσι, σήμερα, απουσιάζει ένα δίχτυ ασφαλείας που θα μπορέσει να μετριάσει τις επιπτώσεις της κρίσης.

Αντιθέτως βλέπουμε ότι η κυρίαρχη συζήτηση κινείται προς την κατάργηση έστω και των ελάχιστων κοινωνικών παροχών που υφίστανται. Στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης, λίγο σχολιάστηκε το γεγονός ότι η «ελάχιστη εγγυημένη σύνταξη», που αγγίζει το «αστρονομικό» ποσό των 360 ευρώ, θα αποτελεί και την μόνη που θα εγγυάται το κράτος. Μετά εάν έχει το ταμείο σου έχει καλώς ειδάλλως…

Αυτό που ενδιαφέρει επίσης την νέα κατοχή είναι η περικοπή των επιδομάτων. Η όλη συζήτηση μάλιστα ενδύεται τη νέα γλώσσα του Μεγάλου Αδελφού περί «επιδομάτων που δεν πάνε σε αυτούς που πρέπει», ξεχνώντας ότι

• Πρώτον, οι επιδοματικές παροχές στην Ελλάδα είναι ελάχιστες και ότι
• Δεύτερον, το πρόβλημα είναι ότι λόγω της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής (που την μεγαλύτερη βέβαια την κάνουν οι φίλοι των πολιτικών μας ελίτ) δεν επαρκούν οι πόροι για όσους κινδυνεύουν από την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό[5].
• Τρίτον, οι επιδοτήσεις πάνε για να στηρίξουν ευγενή ασφαλιστικά ταμεία (όπως π.χ. το ΤΣΜΕΔΕ).

Πάντως είναι τουλάχιστον εξοργιστικό, την στιγμή που η ελληνική οικογένεια υπονομεύεται από παντού, η κυβέρνηση να συζητά για περικοπές των οικογενειακών επιδομάτων, όταν μάλιστα θα έπρεπε να κάνει το ακριβώς αντίθετο.

Εργασιακός εφιάλτης

Παρομοίως οξυμένα είναι τα προβλήματα και στον πυλώνα της αγοράς και δη στον τομέα της αγοράς εργασίας. Εκεί, η κατάσταση θα καταστεί εφιαλτική.

ΠΙΝΑΚΑΣ Ποσοστό ανεργίας κατά ομάδες ηλικιών (Απρίλιος 2006-Απρίλιος 2011
Ομάδες ηλικιών	2006	2007	2008	2009	2010	2011
15-24	24,2	21,2	20,4	25,2	30,8	43,1
25-34	12,1	12,0	11,4	11,7	15,0	22,3
35-44	6,8	7,0	5,8	7,9	10,4	12,7
45-54	5,2	4,2	4,1	7,0	8,9	10,7
55-64	3,8	4,2	3,6	4,7	5,6	7,2
65-74	1,6	3,3	0,7	0,3	0,7	0,7
Σύνολο	9,0	8,4	7,7	9,4	11,9	15,8
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δελτίο τύπου, 19.07.2011

Όπως δείχνουν τα στοιχεία, η κατάσταση αναφορικά με την ανεργία θα είναι ασφυκτική. Υπενθυμίζω ότι, στην ανάλυση κατά κλάδους, οι επιπτώσεις τις κρίσεις δεν έχουν φανεί με σαφήνεια σε πολυπληθείς κλάδους, όπως για παράδειγμα οι κατασκευές και υπηρεσίες[6]. Συνεπώς τα δύσκολα είναι μπροστά μας.

Οι εξελίξεις περιγράφονται εναργώς από τους Αργεντίνους: καθώς όλο και πιο πολλοί άνθρωποι θα ανταγωνίζονται για λιγότερες θέσεις εργασίας, και καθώς οι κάπως καλύτερα πληρωμένες δουλειές θα χάνονται λόγω της κρίσης, θα αυξάνονται οι θέσεις εργασίας στην παραοικονομία, και θα υπάρχει μία έντονη μείωση των πραγματικών μισθών [7].

Παράλληλα, στην αγορά εργασίας, καθώς θα αυξάνεται η προσφορά εργαζομένων με υψηλές δεξιότητες, αυτοί θα καταλαμβάνουν τις θέσεις των εργαζόμενων με χαμηλές δεξιότητες. Οι συνέπειες, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ανταγωνίζονται για λιγότερες θέσεις και καθώς οι καλά πληρωμένες θέσεις στον μεταποιητικό τομέα θα χάνονται και θα αυξάνονται οι θέσεις στην παραοικονομία, η συνολική πίεση θα σημάνει την μείωση στους μισθούς για την πλειοψηφία των εργαζομένων[8].

Παρόμοια είναι και τα συμπεράσματα μίας μελέτης των Μητράκου-Ζωγραφάκη. Και ιδού τι λένε «Και στα δύο σενάρια, οι εργαζόμενοι με χαμηλή ειδίκευση και προσωρινές ή ευέλικτες μορφές απασχόλησης πλήττονταν περισσότερο [από την κρίση]….Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η μείωση των πραγματικών εισοδημάτων των φτωχών ήταν υπερδιπλάσια της μείωσης των εισοδημάτων των πιο εύπορων νοικοκυριών»[9].

Πάντως εδώ πρέπει να επισημανθεί και ένα άλλο φαινόμενο. Οι  Ζωγραφάκης και Σπαθής υπολόγιζαν ότι με μείωση 2,9% του ΑΕΠ οι απώλειες των θέσεων εργασίας θα ήταν κατά 18% από μετανάστες και κατά 72% από γηγενείς [περιττό να τονίσουμε ότι οι μειώσεις του ΑΕΠ είναι πολύ μεγαλύτερες…][10]. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, εξηγείται από το γεγονός ότι όλο και περισσότερο οι εργοδότες θα στρέφονται προς τους μετανάστες για προσφορά εργασίας, αφού και πιο «ευέλικτοι» είναι και πιο εύκολα αποδέχονται την κάθετη μείωση των μισθών. Εάν αυτά τα σενάρια επαληθευθούν τότε οι πολιτικές των ελίτ μας θα κτυπήσουν αλύπητα το εισοδηματικό επίπεδο των αρχηγών των νοικοκυριών και τα επίπεδα της απόλυτης φτώχειας θα εκτοξευθούν.

Στην αύξηση των επιπέδων φτώχειας θα συμβάλλουν επίσης η ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών, όπως ο ηλεκτρισμός, το τηλέφωνο, το νερό, η παιδεία, η υγεία και οι συγκοινωνίες. Αυτές οι αυξήσεις θα εκτοξεύσουν το κόστος ζωής των φτωχών νοικοκυριών αφού γι’ αυτά οι συγκεκριμένες καταναλωτικές δαπάνες καλύπτουν μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού τους. Επιπλέον, στην περίπτωση που μειωθούν τα επιδόματα ανεργίας, τότε προβλέπεται ραγδαία επιδείνωση της φτώχειας στις οικογένειες των ανέργων.

Καλώς ήλθατε στην έρημο του κοινωνικού.

---

[1] Βλέπε Chris de Neubourg, “Social protection and Nation-Building: an essay on Why and How Universalist Social Policy Contributes to Stable Nation-States”, στο Peter Townsend (ed.) Building Decent Societies. Rethinking the Role of Social Security in Development, ILO/Palgrave Macmillan, 2009. Επίσης Bob Jessop, (1999), «The Changing Governance of Welfare: Recent trends in its Primary Functions, Scale, and Modes of Coordination», Social Policy and Administration, Vol. 33, No. 4, Δεκέμβριος 1999. Επίσης Gosta Esping-Andersen, Οι τρεις κόσμου του καπιταλισμού της ευημερίας, Ελληνικά Γράμματα, 2006.

[2] Βλέπε το ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος βιβλίο, για εκεί περιγράφονται τόσο τα αίτια όσο και το μέλλον της κρίσης, των Steven Levitsky and Maria Victoria Murillo (ed), Argentine democracy: the politics of institutional weakness, Pennsylvania State University Press, 2005, σελ. 31.

[3] Βλέπε Εξάντας. Ντοκυμαντέρ στον κόσμο, Το πείραμα της Αργεντινής στην ιστοσελίδαhttp://www.exandasdocumentaries.com/gr/documentaries/chronologically/2010-2011/184-to-peirama-tis-argentinis

[4] Είναι πολλά τα κείμενα πάνω σε αυτό το ζήτημα. Ενδεικτικά Μάνος Ματσαγγάνης, «Η μετέωρη μεταρρύθμιση: το κοινωνικό κράτος και ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας», στο Δημήτρης Βενιέρης και Χρίστος Παπαθεοδώρου (επιμέλεια) Η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα. Προκλήσεις και προοπτικές, Ελληνικά Γράμματα, 2003.

[5] Γι’ αυτά τα ζητήματα βλέπε μεταξύ άλλων την εξαίρετη μελέτη Ορθή στόχευση και σχεδιασμός πολιτικών για την κοινωνική ένταξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, Ανάδοχος: Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας-ΕΚΤ-ΕΥΣΕΚΤ.

[6] Βλέπε ΕΛΣΤΑΤ, Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο, Τόμος 56, Νο4, Απρίλιος 2011, σελ. 16.

[7] Paul Cooney, Argentina at the Abyss, Eastern Economic Association, IWGVT, New York City, February 21-23, 2003.

[8] Leonardo Gasparini & Guillermo Gruces, A Distribution in Motion: The Case of Argentina, Discussion Paper, UNDP Poverty Reduction, January 2010.

[9] Βλέπε Μητράκος-Ζωγραφάκης, «Οι επιπτώσεις της δημοσιονομικής κατάρρευσης της οικονομίας στο κράτος πρόνοιας», εφημερίδα Η Εποχή, Κυριακή, 25 Απριλίου 2010.

[10] Σταύρος Ζωγραφάκης και Παύλος Σπαθής, Οικονομική κρίση και αγορά εργασίας: Το τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και επιπτώσεις, Ημερίδα: «Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, εξελίξεις και προκλήσεις», Τράπεζα της Ελλάδος, 22 Μαρτίου 2010.