Επαναστάσεις και ψευδαισθήσεις

Πέτρος Παπακωνσταντίνου 

 

Δεν υπάρχει πιο χαρακτηριστική εκδήλωση εθελοτυφλίας απέναντι στις εξεγέρσεις που πυρπολούν τις νότιες ακτές της Μεσογείου από τα στερεότυπα περί «επανάστασης του Facebook». Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πολιτικά ναρκωμένων, επί δεκαετίες, αραβικών χωρών κατεβαίνουν στους δρόμους, ζητώντας ψωμί, δουλειά και ελευθερία, πυρπολούν τα γραφεία του κυβερνώντος κόμματος και της κρατικής ασφάλειας, θρηνούν εκατοντάδες νεκρούς, αντιμετωπίζουν με απαράμιλλο θάρρος τους πληρωμένους φονιάδες του καθεστώτος, ρίχνουν κυβερνήσεις - και όμως, αυτό που εντυπωσιάζει τον κεντρικό παρουσιαστή του CNN Πιρς Μόργκαν είναι «η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Twitter, η πιο συναρπαστική πλευρά αυτής της επανάστασης»!

Ασφαλώς, οι πρωταγωνιστές της αιγυπτιακής εξέγερσης, με προεξάρχοντες τους ακτιβιστές του νεανικού «Κινήματος της 6ης Απριλίου», έκαναν χρήση των διαδικτυακών μέσων. Τι πιο φυσικό; Οι επαναστάτες όλων των αιώνων και όλων των ηπείρων ήταν ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι, έτοιμοι να αξιοποιήσουν τα πιο προχωρημένα επικοινωνιακά μέσα της εποχής τους.

Είναι γνωστό ότι ο Πάντσο Βίλα επέμενε, παρά τις σφοδρές ενστάσεις των συντρόφων του, να διεξάγει επιχειρήσεις μέρα - μεσημέρι (κάτι που αύξανε εκθετικά τους κινδύνους) για να διευκολύνει την κινηματογράφησή τους, υπολογίζοντας τον αντίκτυπο των ντοκιμαντέρ στην κοινή γνώμη. Ουδείς διανοήθηκε όμως να χαρακτηρίσει το έπος των εξεγερμένων Μεξικανών «επανάσταση του σελουλόιντ». Εναν αιώνα αργότερα είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένο το είδος των ανθρώπων που τους δείχνεις το φεγγάρι και βρίσκουν συναρπαστικά ενδιαφέρον το δάχτυλο.

Η αρχή έγινε την άνοιξη του 2009, με τις ταραχές στη Μολδαβία που πολιτογραφήθηκαν «επανάσταση του Twitter». Πολύ γρήγορα έγινε σαφές ότι δεν επρόκειτο περί επανάστασης -διαδηλωτές ύψωσαν τη ρουμανική σημαία στο κοινοβούλιο, ενώ η αντιπολίτευση μίλησε για προβοκάτσια των μυστικών υπηρεσιών- και πάντως όχι του Twitter, στο οποίο είχαν πρόσβαση λίγες δεκάδες πολιτών. Λίγους μήνες αργότερα, μίλησαν και πάλι για «επανάσταση του Twitter» με αφορμή τις αιματηρές διαδηλώσεις εναντίον της εκλογικής νοθείας του Αχμεντινετζάντ, έστω και αν εκείνη τη στιγμή μόλις 19.235 άνθρωποι, δηλαδή το 0,027% του ιρανικού πληθυσμού, είχαν εγγραφεί στο Twitter. Οσο για την Αίγυπτο, όσοι βρέθηκαν εκεί τις πρώτες δύο εβδομάδες της εξέγερσης γνωρίζουν ότι οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις έγιναν τις μέρες που δεν υπήρχε ούτε Facebook ούτε Twitter, απλούστατα γιατί το καθεστώς είχε μπλοκάρει το Διαδίκτυο. Απείρως μεγαλύτερη σημασία έπαιξε το Αλ Τζαζίρα, που έχει συμβάλει στην αφύπνιση των Αράβων πολύ περισσότερο από όλα τα διαδικτυακά και άλλα μέσα επικοινωνίας του δυτικού κόσμου στο σύνολό τους.

Το κακό θα ήταν μικρό αν επρόκειτο απλώς για τεχνοκρατικό αυτισμό εξαρτημένων του Ιντερνετ. Υποπτεύομαι όμως ότι συχνά αποτελεί σύμπτωμα «οριενταλισμού», υπεροπτικής νοοτροπίας του Βορείου που αντιμετωπίζει τους λαούς του Νότου το πολύ ως αντικείμενα εκμετάλλευσης και καταπίεσης, αλλά ποτέ ως υποκείμενα της Ιστορίας - στην καλύτερη περίπτωση ως πολιτικά νήπια, που πρέπει να διδαχθούν από εμάς τις αρετές του πολιτισμού, της τεχνολογίας και της δημοκρατίας. Οι καημένοι οι Αιγύπτιοι - ψιθυρίζει η συνείδηση του καλοπροαίρετου Δυτικού - τι άτυχοι να γεννηθούν σε μια χώρα που βγάζει μόνο φαραώ και σκλάβους! Και όταν αυτοί οι «καημένοι» Αιγύπτιοι ξεσηκώνονται κατά εκατομμύρια από την Αλεξάνδρεια μέχρι το Σουέζ και το Ασουάν, τότε ο καλοπροαίρετος δημοσιογράφος μας θα δει μόνο την επανάσταση όπως την έχει φαντασιωθεί ο ίδιος, με σπόνσορες την Google και την Open Society του Σόρος, με τα τεχνικά μέσα της Δύσης και με έπαθλο τη δημοκρατία της Δύσης. Αυτός ο τόσο χαρακτηριστικός τύπος του Αμερικανού ή Ευρωπαίου ναρκισσιστή δεν βλέπει από την αιγυπτιακή επανάσταση παρά μόνο ό, τι μπορεί να αναγνωρίσει στον εαυτό του.

Το δυστύχημα είναι ότι η τεχνοκρατική ψευδαίσθηση διαθλάται με κάποιο τρόπο και στις γραμμές μιας ορισμένης Αριστεράς light, που εκστασιάζεται με τον ιντερνετικό ακτιβισμό και τα μεταμοντέρνα «αντι-ιεραρχικά δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης». Ο λόγος είναι μάλλον απλός: Αυτού του είδους ο ακτιβισμός, στις δυτικές χώρες, ζητεί μόνο μια χαλαρή σχέση, χωρίς μεγάλο ρίσκο και χωρίς ιδιαίτερο κόστος (η πιο δημοφιλής σελίδα του Facebook για το Νταρφούρ είχε τον περασμένο Οκτώβρη 1.300.000 μέλη, κάθε ένα από τα οποία είχε δωρίσει κατά μέσο όρο εννέα σεντς). Τίποτα που να συγκρίνεται με τη διαρκή στράτευση, την πειθαρχία, τη στέρηση, τον κίνδυνο και το κόστος που συνοδεύουν κάθε πραγματικό κίνημα και κάθε πραγματική επανάσταση, από τους μαύρους του Μισισιπή μέχρι τους καταληψίες της πλατείας Ταχρίρ - όλους αυτούς που μας θυμίζουν κάθε μέρα πως ό, τι αξίζει πονάει και είναι δύσκολο…

Από την "Καθημερινή", 11.2.2011