Η αποτυχία της αριστεράς

Από τους Financial Times (via Euro2day)

Του Gideon Rachman

«Οι γέροι πεθαίνουν και οι νέοι δεν μπορούν να γεννηθούν: στην μεσοβασιλεία, θα εκδηλωθεί μια τεράστια ποικιλία από νοσηρά συμπτώματα». Αυτή η φράση από τα Γράμματα από την φυλακή του Ιταλού κομμουνιστή Antonio Gramsci, ήταν από τις αγαπημένες των Μαρξιστών φοιτητών, όταν πήγαινα στο πανεπιστήμιο στην δεκαετία του 1980. Τότε μου φαινόταν σαν δυσοίωνη ανοησία. Σήμερα όμως, στην εποχή της ιδεολογικής σύγχυσης, η παρατήρηση του Gramsci μου φαίνεται ότι δεν στερείται λογικής.


Οι «καθιερωμένες» βεβαιότητες για τον αδιάκοπο καλπασμό των αγορών, καταρρέουν. Όμως καμία νέα θεωρία δεν έχει καθιερώσει «ιδεολογική ηγεμονία», για να χρησιμοποιήσω και πάλι τον Gramsci. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες ιδέες που κερδίζουν έδαφος. Οι τέσσερις πιο δυνατές τάσεις που αναδεικνύονται κατά την άποψη μου, εντοπίζονται ως εξής: αριστερός λαϊκισμός, σοσιαλδημοκρατικός Κεϋνσιανισμός, φιλελεύθερος Χαγιεκιανισμός και αντικαπιταλιστικός σοσιαλισμός.


Κάθε μια από αυτές τις νέες τάσεις είναι αντίδραση στις κυρίαρχες απόψεις του 1978-2008. Τότε, παρά τις ονομαστικές αποκλίσεις ανάμεσα στους κομμουνιστές της Κίνας, τους καπιταλιστές στην Νέα Υόρκη και την «απαλή» αριστερά στην Ευρώπη, τα πεδία στα οποία υπήρχε συμφωνία ήταν περισσότερα από τα πεδία διαφωνίας. 

Οι πολιτικοί ηγέτες από όλο τον κόσμο μιλούσαν στην ίδια γλώσσα για την προώθηση του ελεύθερου εμπορίου και την παγκοσμιοποίηση. Η αυξανόμενη ανισότητα θεωρείτο το απαραίτητο τίμημα για την ταχύτερη ανάπτυξη. Ο Deng Xiaoping δήλωσε «Είναι μεγαλειώδες το να πλουτίζεις» και ο Ronald Reagan ή η Margaret Thatcher δεν θα μπορούσαν να το θέσουν καλύτερα.

Στην μετά την κρίση Ευρώπη, ωστόσο, ο δεξιός λαϊκισμός ενισχύεται – από το Κόμμα της Ελευθερίας της Ολλανδίας και το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας μέχρι την Λίγκα του Βορρά της Ιταλίας. Οι λαϊκιστές είναι κατά της παγκοσμιοποίησης, κατά της Ε.Ε. και κατά των μεταναστών. Η εχθρότητα προς το Ισλάμ συνδέει την λαϊκή δεξιά της Ευρώπης με το λαϊκιστικό κίνημα Tea Party στις ΗΠΑ.

Υπάρχουν κάποιες υπερκαλύψεις ανάμεσα στους λαϊκιστές και τους φιλελεύθερους Χαγιεκιανιστές, αλλά οι εμμονές των δύο τάσεων είναι διαφορετικές. Στις ΗΠΑ ο Ron Paul, ο «αντικομφορμιστής» των Ρεπουμπλικανών, κουβαλάει την σημαία του φιλελευθερισμού. 

Ο ίδιος θυμάται με νοσταλγία που δείπνησε με τον ίδιο τον Friedrich Hayek και που παρακολούθησε την εμπνευσμένη αποκήρυξη του σοσιαλισμού του Ludwig von Mises, ενός άλλου οικονομολόγου της αυστριακής σχολής. Έτσι εξηγείται και το σχόλιο του κ. Paul μετά την ψηφοφορία στην Αϊόβα: «Περιμένω την ημέρα που όλοι θα πούμε ότι είμαστε πλέον Αυστριακοί».

Η θέση των φιλελευθέρων είναι ασυνήθιστη γιατί διατρανώνουν ότι την τρέχουσα κρίση δεν την προκάλεσε ο υπερβολικός καπιταλισμός, αλλά η υπερβολική κρατική παρέμβαση. Κατά την αυστριακή σχολή, η κεϋνσιακή «θεραπεία» στην κρίση του καπιταλισμού είναι χειρότερη από την ασθένεια.

Ο R. Paul είναι ο διασημότερος θιασώτης της αμερικανικής άποψης ότι οι ΗΠΑ πλήττονται από ένα υπερβολικά ισχυρό κράτος. Η πίεση για συρρίκνωση της κυβέρνησης σε επίπεδα 18ου αιώνα δεν είναι τόσο διαδεδομένη στην Ευρώπη. Αλλά οι καχυποψίες του κ. Paul ότι οι κεντρικές τράπεζες απειλούν να αποσταθεροποιήσουν το εθνικό νόμισμα, απηχούν ηχηρά στην Γερμανία, όπου η χαγιεκιανική δεξιά τρομοκρατείται με τις κινήσεις της ΕΚΤ και τις διασώσεις τραπεζών.

Στη Δύση οι μεγαλύτεροι πολέμιοι των Χαγιεκιανιστών είναι οι Κεϋνσιανιστές σοσιαλδημοκράτες. Η πίστη τους ότι οι δαπάνες με έλλειμμα είναι το κλειδί για την τόνωση της οικονομίας, συχνά συνοδεύεται με την πρόταση για πιο ενεργό και ακριβό κράτος. 

Στην Ευρώπη, όπου δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για κρατικές δαπάνες, οι σοσιαλδημοκράτες ζητούν πολύ αυστηρότερη ρύθμιση της «υψηλής οικονομίας», ανανέωση της βιομηχανικής πολιτικής και πάταξη της ανισότητας.

Αν και οι προσπάθειες να φορέσει ο Barack Obama την ταμπέλα του «σοσιαλιστή» είναι ανόητες, θα ήταν δίκαιο να τον χαρακτηρίσουμε σοσιαλδημοκράτη. Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν απορρίπτει τον καπιταλισμό, αλλά θέλει να τον «απαλύνει» με ένα πιο ενεργό κράτος το οποίο υπόσχεται καθολική περίθαλψη και επαναδιανομή των φορολογικών βαρών. 

Το γεγονός ότι η ανισότητα αποτελεί παγκόσμια ανησυχία από την Κίνα μέχρι την Χιλή και από την Ινδία μέχρι την Αίγυπτο δείχνει ότι πρόκειται για μια ακόμη τάση που παγκοσμιοποιείται.

Η αποτυχία της «καθαρής» αριστεράς να αξιοποιήσει την οικονομική κρίση, καταδεικνύει το πόσο βαθιά απαξίωσε τον κομμουνισμό η κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος. Όμως η μαζική ανεργία στην Ευρώπη ίσως τελικά παράγει τις κατάλληλες συνθήκες για την ανανέωση του αντικαπιταλιστικού κινήματος. 

● Τα δύο κόμματα της άκρας αριστεράς στην Ελλάδα λαμβάνουν στις δημοσκοπήσεις 18% των ψήφων, αυτή την περίοδο. 

● Οι διάφορες ομάδες που διαμαρτύρονται υπό την ομπρέλα του κινήματος Occupy Wall Street περιέχουν ορισμένους αυθεντικούς σοσιαλιστές. 

● Στην Κίνα υπάρχει ένα ισχυρό κίνημα «νέας αριστεράς» που αναπολεί τον Μαοϊσμό.

Τα γεγονότα θα καθορίσουν το πώς θα δημιουργήσουν αυτές οι ιδεολογικές τάσεις το ύφος της νέας εποχής. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα νοιώσουν πολύ μπερδεμένοι τόσο λόγω προσωπικών καταστάσεων όσο και λόγω των ειδήσεων.

Υπό κανονικές συνθήκες μάλλον θα συντασσόμουν με την σοσιαλδημοκρατική τάση. Τα Tea Party δεν μου αρέσουν. Όμως, περνάω το σαββατοκύριακό μου διαβάζοντας στις εφημερίδες για τα τρομερά ποσά που δίνονται στις διασώσεις τραπεζών και κρατών στην Ευρώπη. Μετά γυρνάω την σελίδα και διαβάζω τα αιτήματα για προστατευτισμό και ρυθμίσεις στην Ε.Ε. Για να ξεφύγω, πάω στον κινηματογράφο και βλέπω την «Σιδηρά Κυρία», τη νέα ταινία για την Margaret Thatcher. Και βγαίνω από την αίθουσα νιώθοντας περίεργα Αυστριακός.