Πέρα από την κερδοσκοπία και την πολιτική των περικοπών

João Romão (Πορτογάλος οικονομολόγος, πανεπιστήμιο VU Άμστερνταμ), Sol Trumbo (Ισπανός οικονομολόγος, εργαζόμενος στον ιδιωτικό τομέα στη Χάγη),  Δημήτρης Παυλόπουλος (πανεπιστήμιο VU Άμστερνταμ)

aristeroblog
  Βιώνουμε μια κρίση δίχως τέλος. Η κρίση που ξεκίνησε πριν 3 χρόνια από την αγορά επισφαλών στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ έχει πια μεταδοθεί σε τέτοιο βαθμό που θέτει σε αμφισβήτηση την πολιτική και οικονομική ενότητα της Ε.Ε. Αυτή τη στιγμή, κανείς δε μπορεί να εγγυηθεί ότι η Ευρωζώνη και το ευρώ θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Το ζήτημα του δημοσίου χρέους έχει μετατραπεί στο πλέον κρίσιμο οικονομικό πρόβλημα, εκτοπίζοντας από την πρωτοκαθεδρία ζητήματα που απασχόλησαν τη διεθνή οικονομία για δεκαετίες, όπως τη τιμή του πετρελαίου.

Τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ πιέζουν καθημερινά στην κατεύθυνση της υιοθέτησης σοβαρών αποφάσεων για την Ευρωζώνη. Τα λεγόμενα ‘Ευρωομόλογα’ και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι μερικά από τα ζητήματα που έχουν τεθεί. Πολλοί ευρωπαίοι πολιτικοί ζητούν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να στηρίξει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Συνοχής (EFSF) το οποίο στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα τεράστιο κεφάλαιο με μοναδικό σκοπό την εξασφάλιση της αποπληρωμής του μή βιώσιμου δημόσιου χρέους κάποιων ευρωπαϊκών χωρών. Η προσοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης εστιάζεται ξεκάθαρα στον εξαναγκασμό των χωρών της νότιας Ευρώπης να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους προς τους διεθνείς δανειστές τους.

Οι κυβερνήσεις, η Ε.Ε. και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παρουσιάζουν την κρίση χρέους σαν αποτέλεσμα της κακής διαχείρησης των δημόσιων οικονομικών, της διαφθοράς, της χαμηλής παραγωγικότητας, του υπερμεγέθους δημόσιου τομέα και του υπερβολικά ...γεναιόδωρου κοινωνικού κράτους των χωρών της νότιας Ευρώπης. Τα ΜΜΕ επαναλαμβάνουν διαρκώς ότι οι κυβερνήσεις της νότιας Ευρώπης πρέπει να επιβάλλουν σκληρές περικοπές δαπανών επειδή οι πολίτες των χωρών τους ‘ζουν πάνω από τις πραγματικές οικονομικές δυνατότητες τους’.  Όπως λένε τα ΜΜΕ, τώρα που ‘η γιορτή τελείωσε’, οι νοτιοευρωπαίοι πρέπει να υλοποιήσουν τις απαιτήσεις των κυβερνήσεων της βόρειας Ευρώπης, του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ώστε να λάβουν την απαιτούμενη ‘βοήθεια’ – υπό τη μορφή νέων δανείων – που θα τους επιτρέψει να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους.

Είναι όμως αλήθεια ότι οι πολίτες των χωρών της νότιας Ευρώπης ζούν πάνω από τις δυνατότητές τους; Απολαμβάνουν πράγματι υψηλότερα επιδόματα από τους βορειοευρωπαίους γείτονές τους; Μια απλή ματιά στα επίσημα στατιστικά στοιχεία του ΟΟΣΑ αποκαλύπτει πως το 2010, οι Έλληνες εργάστηκαν κατα μέσο όρο 2109 ώρες, οι Πορτογάλοι 1714 ώρες και οι Ισπανοί 1663 ώρες, ενώ οι Γερμανοί 1419 ώρες και οι Ολλανδοί 1377 ώρες. Οι άνδρες στην Ελλάδα βγαίνουν στη σύνταξη, κατά μέσο όρο, στα 61.9 χρόνια και οι Πορτογάλοι στα 65 ενώ οι Ολλανδοί στα 62.1. Οι κοινωνικές δαπάνες ανέρχονται στο 25% του ΑΕΠ στην Ελλάδα, στο 23% στην Πορτογαλία και 21% στην Ισπανία ενώ ο μέσος όρος της Ε.Ε. ανέρχεται στο 27%. Αυτά τα δεδομένα σχηματίζουν μια πολύ διαφορετική εικόνα από αυτήν που παρουσιάζουν τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ. Σε αντίθεση με την εικόνα των ΜΜΕ, φαίνεται πως το αδύναμο και ημιτελές κοινωνικό κράτος  των χωρών της νότιας Ευρώπης είναι μια από τις αιτίες της τρέχουσας οικονομικής ύφεσης που αντιμετωπίζουν.

Η πολιτική των περικοπών οδηγεί την οικονομία στην καταστροφή

Η ανάλυση των επιπτώσεων της εφαρμογής της πολιτικής των περικοπών στις χώρες της νότιας Ευρώπης μπορεί να μας βοηθήσει να αξιολογήσουμε το αν αυτές οι πολιτικές βοηθούν στην αντιμετώπιση της κρίσης. Το πρώτο μέτρο που πήραν όλες οι κυβερνήσεις ήταν η οικονομική ενίσχυση των τραπεζών με εκατοντάδες δις ευρώ. Το επόμενο βήμα των κυβερνήσεων της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας ήταν η εφαρμογή του ‘παραδοσιακού’ πακέτου περικοπών που σχεδιάστηκε από το ΔΝΤ και αυτή τη φορά υλοποιήθηκε με την υποστήριξη της ΕΚΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Με βάση αυτό το πακέτο περικοπών, δεκάδες χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι απολύονται ενώ οι μισθοί των εναπομείναντων περικόπτονται δραματικά. Προγράμματα κοινωνικής αλληλεγγύης, κοινωνικά επιδόματα και συντάξεις καταργούνται ή περικόπτονται δραστικά. Προωθούνται εκτενείς ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων στραγικού χαρακτήρα. Έτσι ιδιωτικοποιούνται οι εταιρείες ύδρευσης και ενέργειας, τα νοσοκομεία και η δημόσια εκπαίδευση. Πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτές οι δημόσιες υπηρεσίες πωλούνται σε τιμές πολύ χαμηλότερες από τις τιμές στις οποίες θα ‘κοστολογούνταν’ στην ελεύθερη αγορά. Είναι επίσης σημαντικό ότι αυτά τα μέτρα επιβάλλονται σε χώρες με χαμηλότερες κοινωνικές δαπάνες σε σύγκριση με τις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Εκτός από τις περικοπές και τις ιδιωτικοποιήσεις, αυξάνονται οι έμμεσοι φόροι στην κατανάλωση ενέργειας και στα ειδών πρώτης ανάγκης. Η αύξηση των έμμεσων φόρων δεν έχει κανένα στοιχείο αναλογικότητας σε σχέση με το εισόδημα.

Αυτές οι πολιτικές που ονομάζονται κατ’ ευφημισμό ‘πολιτικές προσαρμογής’ δεν είναι μόνο άδικες καθώς επηρεάζουν τα πιο αδύναμα τμήματα της κοινωνίας, αλλά και αναποτελεσματικές για την αντιμετώπιση της κρίσης. Κατά της διάρκεια της οικονομικής κρίσης, οι κυβερνήσεις μειώνουν τις δημόσιες δαπάνες αντί να τις αυξάνουν όπως θα έπρεπε να κάνουν για να τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα και την κατανάλωση. Αυτό δημιουργεί μία σπειροειδή αρνητική αντίδραση στην οικονομία. Τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά: στην Πορτογαλία, το ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 3% το 2011, ενώ η ανεργία φτάνει στο 14%.  Στην Ελλάδα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κάτα 3% το 2010 και αναμένεται να συρρικνωθεί κατά ακόμη 5% το 2011. Στην Ισπανία, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 0.2% το 2010. Για το 2011, προβλέπεται ότι το ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 0.7%. Αυτή η αύξηση δεν είναι αρκετή για να ανατρέψει την ανοδική πορεία της ανεργίας, που αναμένεται να φτάσει το 23% (το υψηλότερο ποσοτό στην ΕΕ). Η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί και να μοιάσει με εκείνη στην Πορτογαλία και την Ελλάδα, καθώς η νεοεκλεγμένη κυβέρνηση στην Ισπανία υποσχέθηκε δρακόντεια μέτρα περικοπών.

Πέρα από την αδικία και την αναποτελεσματικότητά της, η πολιτική των περικοπών είναι και αντίθετη στη λαϊκή βούληση. Οι πολιτικοί όλων των μεγάλων κομμάτων επαναλάμβανουν πως «πρέπει να ηρεμήσουμε τις αγορές». Έτσι, δείχνουν πως όλα τα μέτρα έχουν ως στόχο να ικανοποιήσουν τα συμφέροντα των διεθνών αγορών και των επενδυτών - ειδικά όσων είχαν επενδύσει σε ελληνικό, πορτογαλικό και ισπανικό δημόσιο χρέος – και όχι των ανθρώπων.

Η κρίση δε θα περιοριστεί στη νότια Ευρώπη

Η πολιτική των περικοπών βοηθάει τη περαιτέρω συγκέντρωση του πλούτου στο πλουσιότερο 1% της κοινωνίας που επωφελείται από την κερδοσκοπία και τις ιδιωτικοποιήσεις, ενώ οδηγεί στη φτώχεια και την εξαθλίωση τους λαούς της Νότιας Ευρώπης. Είναι θέμα χρόνου για τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις. Τα πρώτα σημάδια είναι ήδη ορατά στην Ολλανδία: οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, η αύξηση της ανεργίας και της επισφαλούς εργασίας στους νέους. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Eurostat, ο δείκτης οικονομικής ανισότητας Gini αυξήθηκε από 0.26 το 1999 σε 0.272 το 2009, η ανεργία για τους νέους κάτω των 25 αυξήθηκε από 5% το 2001 σε 8.7% το 2010 (αυτό το ποσοστό είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ αλλά η ανοδική του τάση είναι εμφανής), η μερική απασχόληση από 42.2% το 2001 αυξήθηκε στο 48.9% το 2010 (μακράν το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ), τα συμβόλαια ορισμένου χρόνου από 14.3% το 2001 αυξήθηκαν σε 18.5% το 2010 (στην ΕΕ μόνο η Πολωνία με 27.3% και η Πορτογαλία με 23% έχουν υψηλότερα ποσοτά). Πρέπει να σημειωθεί ότι η επισφαλής εργασία επηρεάζει περισσότερο τους νέους, πράγμα που τους κάνει περισσότερο εκτεθειμένοι στις αρνητικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης.          

Μια τελευταία επισήμανση αφορά τα ολλανδικά νοικοκυριά, καθώς είναι τα πιο χρεωμένα στην Ευρωζώνη. Το χρέος τους ανέρχεται στο 240% του διαθέσιμου εισοδήματός τους, ενώ στην Πορτογαλία  στο 128.6% και στη Ευρωζώνη κατά μέσο όρο ‘μόλις’ στο 98.5%. Αυτό καταδεινύει την αδύναμη θέση στην οποία βρίσκονται τα φαινομενικά πλούσια ολλανδικά νοικοκυριά, καθώς μια άνοδος της ανεργίας ή των επιτοκίων μπορεί να εκτροχιάσει πολύ γρήγορα την οικονομία. Αυτά τα συμπτώματα της ύφεσης στην Ολλανδία είναι μόνο η αρχή μιας ευρύτερης κρίσης που θα ακολουθήσει αν δεν εγκαταλειφθούν οι πολιτικές περικοπών. Η μαζική χρήση χρημάτων των βορειοευρωπαίων φορολογούμενων εργαζομένων για τη δημιουργία ενός ‘υπερκεφαλαίου σταθερότητας’ δεν αποτελεί λύση για την κρίση καθώς ευνοεί μόνο τους κερδοσκόπους.

Σε αυτό το ζήτημα υπάρχει μια ξεκάθαρη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των λίγων που συγκεντρώνουν υπερκέρδη από την κρίση και ταυτόχρονα κρατούν στα χέρια τους την πολιτική εξουσία και τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού που καλείται να απεμπολήσει τα δικαιώματά της ώστε να διατηρηθεί το πολιτικό και οικονομικό στάτους κβο. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον της κοινωνίας μας.

Το άρθρο αυτό γράφτηκε από τρεις οικονομολόγους από την νότια Ευρώπη που ζουν στην Ολλανδία. Δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα Joop.nl. Ο καθημερινός Τύπος αρνήθηκε να το δημοσιεύσει σαν άρθρο άποψης με τη δικαιολογία της υπερπληθώρας άρθρων για την οικονομική κρίση.

Σύνδεσμος αρχικής δημοσίευσης:http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/voorbij_speculatie_en_bezuinigingen/