Η περίπτωση του κ. Στέλιου Ράμφου

Του Παντελή Ραδίση

μέλους του Δ.Σ

του Δικηγορικού Συλλόγου

Θεσσαλονίκης

Ο κύριος Στέλιος Ράμφος, διαβάζοντας το βιογραφικό του στο Βήμα, [Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Χάρισε στον μαρξισμό την ύστερη εφηβεία και τα φοιτητικά του χρόνια στην Ελλάδα, όπως γράφει στη «Μαρτυρία» που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ευθύνη». «Παραδόθηκα σχεδόν άνευ όρων στην πολιτικολογία και όπως, λόγω ηλικίας, έκλινα συναισθηματικά προς τους διωκόμενους, γρήγορα τους εταύτισα στη συνείδησή μου με τους αδικημένους και αληθινούς και εξεγέρθηκα», γράφει στο ίδιο κείμενο. Επί πτυχίω στη Νομική Αθηνών, εγκατέλειψε την Αριστερά και έφυγε για το Παρίσι, όπου σπούδασε φιλοσοφία.

Στο Παρίσι συνάντησε τον Κορνήλιο Καστοριάδη και γνώρισε καλά τη σκέψη του για τον Μαρξ, για τον σοσιαλισμό και τη βαρβαρότητα. Στο βιβλίο του «Μαρτυρία και Γράμμα, Απόλογος για τον Μαρξ και λόγος για τον Καστοριάδη» (Κέδρος, 1984), ο Στέλιος Ράμφος αναφέρεται σε όλη αυτή τη σχέση, «λογαριάζοντας ένα κομμάτι της ζωής του, μέρος της ιστορίας των άλλων δύο». Το κενό που άφησε μέσα του η απουσία του μαρξισμού δεν γέμισε βιαστικά. «Ανοιξα σιγά σιγά για λογαριασμό μου έναν δρόμο, ο οποίος μετά το χειροπιαστό αδιέξοδο του Μαΐου του 1968 χαράχτηκε αμετάκλητα: εδιζησάμην εμεαυτόν και βγήκα στη θρησκεία». Στο Παρίσι δεν ακολούθησε λοιπόν τις φιλοσοφικές μόδες. «Μετά την ευρωπαϊκή και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, στράφηκα στη μελέτη της πατερικής θεολογίας και των πνευματικών προβλημάτων του νέου ελληνισμού, η κατανόηση των οποίων χωρίς υπερβολή με απορρόφησε. Προτού φύγω για το εξωτερικό, η Ελλάδα πνευματικά δεν υπήρχε για μένα. Την ανεκάλυψα στην ξενιτιά, όπου ανεκάλυψα συγχρόνως και την κρίση της Ευρώπης». Στο Παρίσι δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Βενσέν (δημιούργημα του Μάη). Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη μεταπολίτευση και διεκδίκησε θέση φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Συνυποψήφιός του ήταν ο Παναγιώτης Κονδύλης. Αλλά και οι δύο «έφτασαν ως την υποψηφιότητα», όπως ειρωνικά λέει ο Στέλιος Ράμφος. Διάλεξε τον μονήρη βίο τού στοχαστή, με πυκνές όμως δημοσιεύσεις και πυκνές διαλέξεις και σεμινάρια, κυρίως στο Κολλέγιο Αθηνών και στο Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν].

Στις 2-7-2011 έδωσε συνέντευξη στην  εφημερίδα Καθημερινή (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_02/07/2011_447957). 

Πολλοί είναι οι διανοούμενοι που τοποθετούν σήμερα τον εαυτό τους με την πλευρά του καθεστώτος. Γιατί ειδικά η απάντηση στις απόψεις που διατυπώνει ο κος Στέλιος Ράμφος;  Διότι ο κύριος Στέλιος Ράμφος επιλέγει να απαντήσει στην συγκυρία με έναν λόγο που αποτελεί την επιτομή του μεταμοντέρνου. Στον λόγο του εμπλέκονται η θρησκευτική συνείδηση, ο χαρακτήρας των Ελλήνων, η πολιτική, η φιλοσοφία, ο ορθός λόγος , η ψυχολογία και το κοινωνικό συμβόλαιο. Όλα τα παραπάνω εμπλέκονται για να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα της αναγκαιότητας της συναίνεσης.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.  Δύο είναι οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί το καθεστώς προκειμένου να μπορέσει να ελέγξει τις κυριαρχούμενες κοινωνικές δυνάμεις.  Το πρώτο εργαλείο αποτελεί αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε «πολιτικό φόβο». Είναι μία προπαγάνδα, η οποία λειτούργησε επιτυχώς στις Η.Π.Α, μετά την 11^η Σεπτεμβρίου και συνίσταται σε έναν συνδυασμό απειλής και καταστολής. Η απειλή των μελλοντικών γεγονότων, που πρόκειται να συμβούν στους πολίτες, εάν δεν ενεργήσουν με τον προτεινόμενο τρόπο αποτελεί το βασικό πεδίο της προπαγάνδας, προκειμένου να προσδιορίσει τις σκέψεις των πολιτών στα μελλοντικά, τα οποία πρόκειται να συμβούν, στην περίπτωση της μη συμμόρφωσης. Η καταστολή αποτελεί την συμπλήρωση της απειλής, στη διαμόρφωση του «πολιτικού φόβου» έχοντας τον ρόλο της απόδειξης των μελλοντικών συμβάντων, με γεγονότα που πραγματοποιούνται στο παρόν. Όμως ο «πολιτικός φόβος», προκειμένου να λειτουργήσει, έχει ως απαραίτητο συμπλήρωμα την δημιουργία ενοχικών συνδρόμων, στα υποκείμενα αυτού δηλαδή στους πολίτες. Τα ενοχικά σύνδρομα είναι απαραίτητα για να μεταθέσουν τόσο το επίπεδο συζήτησης, όσο και το επίπεδο αναφοράς, να δημιουργήσουν το αίσθημα της συνευθύνης και στην συνέχεια την αποδοχή από τους κυριαρχούμενους της νέας  κοινωνικής ισορροπίας, που επιδιώκει η ελίτ με το πολιτικό της προσωπικό.

 Σε αυτή την περίπτωση εντάσσεται και η συνέντευξη του κου Ράμφου.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Τέσσερα είναι τα ζητήματα που θέτει σε αυτήν την συνέντευξη, με βάση την σειρά καταγραφής τους. Το πρώτο με το οποίο αρχίζει και η συνέντευξη είναι το ζήτημα της ανταγωνιστικότητας, παραγωγικότητας σε συνδυασμό με την θρησκευτική συνείδηση. Ισχυρίζεται λοιπόν ο κύριος Ράμφος, ότι το πρόβλημα της Ελληνικής Οικονομίας, δεν είναι πρόβλημα ανταγωνιστικότητας ή παραγωγικότητας αλλά θρησκευτικής παράδοσης.  Εδώ κυριαρχεί το απόλυτο χάος.  Η ορθόδοξη θρησκευτική συνείδηση σύμφωνα με τα λεγόμενα του κυρίου Ράμφου οδηγεί στην μη παραγωγή και γι’ αυτόν τον λόγο οι Έλληνες ποτέ δεν παρήγαγαν αλλά ήταν έμποροι. Και συνεχίζοντας όλα συνδέονται με το προπατορικό αμάρτημα και την πίστη του λαού στην άλλη ζωή. Οι Έλληνες έχοντας το βλέμμα στραμένο στο παρελθόν εναποθέτουν την σωτηρία τους, σε εξωγενείς παράγοντες και όχι άνθρωπο και αυτή είναι η αιτιολογία της μη παραγωγής. Το πηγαίνει ακόμη παρακάτω μεταφερόμενος στην Σοβιετική Ένωση και την λύση του προβλήματος της παραγωγής με τον σταχανοοβισμό και μετά από αυτήν την μεγάλη περιήγηση – σε μία παράγραφο- επιστρέφει στον Ευρωπαϊκό Νότο, ο οποίος επίσης στα κοσμοείδωλά του δεν έχει την συνθήκη του μέλλοντος και ως εκ τούτου δεν παράγει επίσης.  Μετά από όλα αυτά με μία μαγική κίνηση μεταφέρεται στο σήμερα και αναφέρει ότι σήμερα αντί να ασχολούμαστε με έννοιες του παρελθόντος, όπως δημοκρατία αποστασία κλπ πρέπει να ασχοληθούμε,  κυρίως οι λογοτέχνες με αυτά τα ζητήματα όπως έγινε στα μέσα του 19^ου αιώνα στη Ρωσία και παρήχθη λογοτεχνία παγκόσμιας εμβέλειας. Μετά όλα τα παραπάνω και αφού πάρουμε μία βαθειά ανάσα, από τον ίλιγγο, που μας προκάλεσαν οι αστραπιαίες αλλαγές πεδίων και η αξιωματική εκφορά του λόγου, ας αναλύσουμε τον λόγο με την σειρά και υπό το πρίσμα του ορθού λόγου και της μεθόδου του Αριστοτέλη για να δούμε εάν πρόκειται για επιστημονικό λόγο ή για «μαγικό» - προπαγανδιστικό  λόγο. 

Η τελευταία παράγραφος της απάντησης στην πρώτη ερώτηση αποτελεί το κλειδί της κατανόησης, της απάντησης στην πρώτη ερώτηση και των αξιωμάτων που διατυπώνονται σε αυτήν.  Έτσι σύμφωνα με τον κύριο Ράμφο η έλλειψη της ψυχολογικής ανάλυσης του συλλογικού υποσυνείδητου από την λογοτεχνία  είναι η αιτία της σημερινής πραγματικότητας. Πως όμως φθάνει σε αυτό το συμπέρασμα; Λαμβάνει ως δεδομένες δύο παραδοχές.

Η πρώτη αφορά την μετάπτωση της κοινωνίας, ως σύνολο  πολιτών, που ανήκουν σε διαφορετικά στρώματα και τάξεις, σε ενιαίο σύνολο και μάλιστα όχι ως κάτι υλικό, αλλά ως άυλο δεδομένου ότι η κοινωνία υπάρχει μόνο μέσα από το συλλογικό της υποσυνείδητο.  Αυτή η παραδοχή γίνεται σιωπηρά.

Η δεύτερη παραδοχή αφορά την διαχρονική μη παραγωγή των Ελλήνων – και μάλιστα με το επιχείρημα ότι οι Έλληνες ήταν έμποροι- αλλά και των Ρώσων και όλων των λαών του Ευρωπαϊκού Νότου, με βάση την πρώτη σιωπηρή παραδοχή και την θρησκευτική αντίληψη, της μετά θάνατον ζωής.  Είναι προφανές,  ότι και οι δύο παραδοχές είναι άστοχες δεδομένου ότι: Όσον αφορά την πρώτη δεν χρειάζεται να έχουμε αναλυτική επιχειρηματολογία για να αποδείξουμε ότι η κοινωνίες δεν είναι άμορφες συσπειρώσεις, αλλά απαρτίζονται από τάξεις και από στρώματα και επίσης ότι δεν υπάρχει ένα συλλογικό υποσυνείδητο, αλλά περισσότερα, των οποίων το συλλογικό υποσυνείδητο εξαρτάται, από τον τρόπο ένταξης του καθενός στην κοινωνική οργάνωση. Έχει αναλυθεί επαρκώς από τους κοινωνικούς επιστήμονες όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων και ως εκ τούτου επ’ αυτού η ανάλυση παρέλκει.  Όσον αφορά την δεύτερη δεν ορίζεται ο ιστορικός χρόνος της συγκριτικής μελέτης για την εξαγωγή των συμπερασμάτων. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η μέθοδος της μη μεθόδου, για την εξαγωγή του όποιου αποτελέσματος-συμπεράσματος προϋπάρχει, είναι θέση, θέση όμως που δεν εντάσσεται ούτε στον χώρο της κοινωνικής και πολιτικής επιστήμης ούτε στον χώρο της φιλοσοφίας.  Και εξηγούμαι σχετικά με τα σοβαρότατα προβλήματα μεθόδου. Δεν μπορεί κανείς να καταλήξει σε ορθά επιστημονικά συμπεράσματα συγκρίνοντας ανόμοια πράγματα. Η σύγκριση των Ελλήνων διαχρονικά, των Ρώσων στα μέσα του 19^ου αιώνα και των λαών του νότου (άγνωστη η χρονική περίοδος στην οποία αναφέρεται) προκειμένου να εξαχθούν συμπέρασμα κοινωνικής συμπεριφοράς και παραγωγικής δομής παραβιάζει τον πρώτο κανόνα της μεθόδου του Αριστοτέλη και φυσικά δεν έχει την παραμικρή σχέση με τον ορθό λόγο του Καντ.  Οι Έλληνες ήταν έμποροι και ποτέ δεν παρήγαγαν. Το συμπέρασμα είναι μη αληθές. Το ορθό είναι ότι οι Έλληνες ήταν και έμποροι. Και εάν η εμπορική δραστηριότητα οδηγεί στη μη παραγωγή πως εξηγείται άραγε η σημερινή οικονομική κατάσταση των Ολλανδών, των Βρετανών, για να αναφέρουμε δύο ιστορικούς εμπορικούς λαούς ή ακόμη καλύτερα των Εβραίων. Μήπως και αυτοί οι λαοί δεν παράγουν επειδή είναι εμπορικοί λαοί; Μήπως φταίει η θρησκεία; Οι Έλληνες και οι Ρώσοι είναι ορθόδοξοι, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί είναι καθολικοί. Επίσης Χριστιανοί διαφόρων δογμάτων είναι και οι λαοί της Βόρειας Ευρώπης. Με ποιο μηχανισμό δεν επηρεάζει το συλλογικό υποσυνείδητο των λαών της Βόρειας Ευρώπης το προπατορικό αμάρτημα, δόγμα αποδεκτό από όλες τις εκδοχές του Χριστιανισμού; 

Είναι απορίας άξιο, που ανακάλυψε η εφημερίδα στην οποία δίδεται η συνέντευξη, σε όλα τα παραπάνω, την φιλοσοφική ανάλυση. Η μεταφορά στο σήμερα στην επόμενη παράγραφο δίνει την απάντηση.  Είναι αναγκαία μία λογοτεχνία υποταγής. Για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού δεν πρέπει να υπάρχει καμία αναφορά στο ιστορικό παρελθόν, παρελθόν το οποίο ούτως ή άλλως και σύμφωνα με την θεωρία του μεταμοντέρνου έχει άπειρες αναγνώσεις όσες και οι άνθρωποι. Ως εκ τούτου το μόνο που υπάρχει είναι το σήμερα και μάλιστα από το σήμερα το ζητούμενο είναι η συναίνεση. Η μεταφορά στο παρελθόν είναι αναγκαία για να ξαναγυρίσουμε στο σήμερα, αναφορικά με το ζητούμενο, την συναίνεση. Επιλέγει λοιπόν ο κύριος Ράμφος τον εμφύλιο και μάλιστα την ψυχολογική διάστασή του. Η επιλογή δεν είναι τυχαία. Η απειλή έρχεται καλυμμένη ανακαλώντας μνήμες του Ελληνικού λαού και μάλιστα ειδικά τις μνήμες της αριστεράς. Αναφέρεται στους λόγους που τον οδήγησαν στην αποξένωσή του από την αριστερά και καθαρίζει με αυτήν ως εξής «Γιατί ο δρόμος του “όχι”, ο δρόμος που δυσκολεύεται να λάβει υπόψη την ψυχή, είναι αδιέξοδος».

Αφού έχει καθαρίσει όμορφα και απλά με την αριστερά μεταφέρεται στην «πλατεία». Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να παρατεθεί όλη η απάντηση που αφορά την «πλατεία» για να κατανοήσουμε τις παραπάνω θεωρητικές ακροβασίες.

Στην ερώτηση εάν έχει περάσει από την πλατεία Συντάγματος απαντά «Έχω περάσει. Θεωρώ ότι το Σύνταγμα εξαντλείται στη σύναξη ανθρώπων που διαδηλώνουν ελεύθερα την έλλειψη εμπιστοσύνης τους. Δεν έχει προοπτική, έχει όμως δυναμική... Και υπ’ αυτήν την έννοια, έδωσε ήδη καρπούς τις προηγούμενες εβδομάδες. Απλώς δεν ελήφθη καλά το μήνυμα, που είναι παράδειγμα και νόημα. Αυτό είναι όλο. Δεν διεκδικούν εξουσία αυτοί οι άνθρωποι, αμφισβητούν ότι αυτό το πράγμα μπορεί να βγάλει τον τόπο από εκεί που βρίσκεται, με τα μυαλά που έχει. Υπό αυτό το πρίσμα, η μαζική παρουσία των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων έχει ενδιαφέρον, γιατί είναι μια πραγματική πολιτική πίεση. Μέχρι εκεί, προς το παρόν, μπορούμε να δούμε τη συνεισφορά αυτών των εκδηλώσεων, και υπ’ αυτήν την έννοια βάζει κανείς ένα “συν”. Εκείνο που ζητείται, άναρθρα ίσως, είναι “ζητήστε μια συγγνώμη”, “τιμωρήστε κάποιον”! Ο κόσμος τι ζητάει; Ζητάει να συμμετάσχει ο διαχειριστής των πραγμάτων στον πόνο του. Να πει την αλήθεια! Δεν είναι δυνατόν αυτή η κρίση να περνάει χωρίς να έχει ειπωθεί η αλήθεια! Όσο λοιπόν, σωστά ή αναγκαία μέτρα μπορεί να γράφονται στα μνημόνια τόσο θα αναιρούνται όταν λείπει η αλήθεια».

          Οι λέξεις κλειδιά είναι εξαντλείται, δεν διεκδικούν εξουσία, υπό αυτό το πρίσμα, μέχρι εκεί και συγνώμη. Η προσεκτική ανάλυση με βάση τις λέξεις κλειδιά αποκωδικοποιεί το νόημα των λεγομένων. Ο κύριος Ράμφος θέλει η «πλατεία» να εξαντλείται σε μία άμορφη, ελεύθερη –στο βαθμό που δεν είναι επικίνδυνη για το καθεστώς- συνάθροιση, να μην  διεκδικεί εξουσία να αποτελεί μία πολιτική πίεση για την εξυπηρέτηση της Ελληνικής ελίτ και να διαλυθεί μετά την διατύπωση της συγνώμης από το πολιτικό προσωπικό. Εκφράζει δηλαδή τις βαθύτερες σκέψεις της ελίτ που εκλαμβάνει την «πλατεία» στην παρούσα φάση ως την μεγαλύτερη απειλή και προσπαθεί να αποτρέψει την μετατροπή της σε πολιτικό κίνημα. Στη συνέχεια περνάει στην «απειλή» επισείοντας πάλι τον κίνδυνο του διχασμού.  Αυτή τη φορά όμως στο επίπεδο αυτού, καθ’ αυτού του λόγου. Ο διχασμός υπάρχει γιατί οι Έλληνες είναι παιδιά του ρομαντισμού δηλαδή, της μερικότητας και δεν έχουν επηρεαστεί από τον διαφωτισμό, που εκφράζει την καθολικότητα. Και αφού ήρεμα και απλά ξεκαθαρίζει ότι οι Έλληνες δεν έχουν αποδεχθεί τον λόγο, δηλαδή την επιστήμη και την λογική, τι συμπεραίνει ότι τους απομένει; Η διαίρεση. Και τι φταίει για την διαίρεση: Μήπως φταίει η άδικη κατανομή του πλούτου;  Όχι. Μήπως φταίνε αυτοί που σχεδίασαν και υλοποίησαν το παρελθόν και το παρόν και σχεδιάζουν το μέλλον μας με βάση τα στενά συμφέροντα της τάξης τους; Όχι. Μήπως φταίνε οι πολιτικοί που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αμέσως προηγούμενων; Όχι. Τότε ποιος και τι φταίει;  Φταίει ότι μαζί τα φάγαμε και οποιαδήποτε μορφή οργανωμένης διεκδίκησης του Ελληνικού λαού.

          Πώς θα γίνει η υπέρβαση από την κρίση; Σε αυτό το ερώτημα ο κύριος Ράμφος δίνει την εξής απάντηση. Συναίνεση πάσει θυσία, παράδειγμα και νόημα. Συναίνεση πάσει θυσία γιατί η μη αποχώρηση των Ελλήνων από τις πλατείες τρομάζει την ελίτ, τρομάζει το πολιτικό της προσωπικό. Παράδειγμα, για να καμφθεί η λαϊκή αγανάκτηση και νόημα δηλαδή δικαιοσύνη, η οποία θα είναι γενική και αόριστη και ως εκ τούτου η λέξη νόημα χρησιμοποιείται απλά  και μόνο  για να υπάρχει και μία τρίτη λέξη στη σειρά των λέξεων της επίλυσης-κάθαρσης κατά τον κύριο Ράμφο. 

          Συμπερασματικά. Υπάρχουν διανοούμενοι, που σήμερα έχουν αποφασίσει να στηρίξουν με τις γραφίδες τους το καθεστώς. Δεν μπορούμε να μετατραπούμε σε ψυχολόγους για να ανακαλύψουμε τα παραγωγικά αίτια της βούλησής τους αυτής. Όμως ένα είναι το γεγονός. Το παράλογο του πράγματος και η ανικανότητα της ελίτ και του πολιτικού προσωπικού που εκπροσωπούν. Όσο βαθαίνει η κρίση, όσο οι πολίτες δεν θα αποδέχονται την διακυβέρνησή τους,  από μία ελίτ που έχει αποτύχει, τόσο τα επιχειρήματα που θα χρησιμοποιούν οι διανοούμενοι, που έθεσαν τον εαυτό τους και την γραφίδα τους στην υπηρεσία της, θα είναι πιο ασθενή, θα είναι πιο παράλογα και πιο αντιεπιστημονικά. Διότι πέρα από τις θεωρίες της ψυχολογίας και του φαντασιακού, η καθ’ αυτό επιστήμη βασίζεται στην παρατήρηση και το πείραμα και η φιλοσοφία πρέπει να κατατείνει στην καλυτέρευση της ζωής των ανθρώπων, στον χώρο και στον τόπο της ύπαρξης. Σε διαφορετική περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε ούτε για επιστήμη ούτε για φιλοσοφία αλλά για καθαρή «μαγική» σκέψη, για καθαρή προπαγάνδα.

          Τελειώνοντας, θα ήθελα να απευθύνω μία έγκληση στους ανθρώπους του πνεύματος. Μην αφήνετε αναπάντητους τους ανθρώπους του καθεστώτος. Είναι σημαντικό, άνθρωποι που μπορούν να γράψουν για τις ζωές των απλών ανθρώπων, για την ζωή των παιδιών τους, για το δίκαιο και την ελευθερία να απαντήσουν στους «θεωρητικούς» του καθεστώτος.