Το Μεσοπρόθεσμο και το κοινωνικό δίλλημα

του Νίκου Στεριανού

Την περασμένη Πέμπτη το απόγευμα, μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου το Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα- ή Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής, όπως επισήμως λέγεται- πήρε τον δρόμο προς τη Βουλή. Η ψήφισή του αναμένεται την Τρίτη 28 Ιουνίου και η όλη διαδικασία μάλλον θα ολοκληρωθεί προς το τέλος του πρώτου δεκαημέρου του Ιουλίου. Πρόκειται, ομολογουμένως για ένα περίεργο νομοθετικό οικοδόμημα το οποίο αξίζει να έχουμε κατά νου και για την πολυπλοκότητά του και για τις πολιτικές στοχεύσεις που υποκρύπτει. Το Μεσοπρόθεσμο είναι ουσιαστικά ένα νομοσχέδιο, με ένα και μόνο άρθρο, στο οποίο καταγράφονται προβλέψεις, εκτιμήσεις και παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς των δημοσίων οικονομικών (και όλα αυτά σε μια ατέλειωτη σειρά αριθμών) ώστε να προκύψουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Για την υλοποίηση του προγράμματος θα κατατεθούν προς ψήφιση στη Βουλή μια σειρά νομοσχέδια- οι εφαρμοστικοί νόμοι όπως τους λένε- στους οποίους θα ορίζεται η διαδικασία και οι τρόποι μέσα από τους οποίους θα προκύψει το συγκεκριμένο κάθε φορά αποτέλεσμα. Π.χ. στο ζήτημα των αποκρατικοποιήσεων θα υπάρξει ειδικός εφαρμοστικός νόμος ο οποίος θα ορίζει τη διαδικασία και τον φορέα που θα εκτελέσει την εκποίηση της κρατικής περιουσίας. Ας απλοποιήσουμε κάπως τα πράγματα για να γίνουν καλύτερα αντιληπτά.

Το Μεσοπρόθεσμο είναι ένας μακροχρόνιος κεντρικός κρατικός σχεδιασμός για το σύνολο των δημοσίων οικονομικών σε πολυετή βάση (ως το 2015). Κάτι σαν τα πεντάχρονα πλάνα της Σοβιετικής Ένωσης. Μόνο που αυτό το πλάνο, το Μεσοπρόθεσμο δηλαδή, δεν αφορά στο σύνολο της οικονομίας- αν και την επηρεάζει καθοριστικά γιατί στο τέλος θα έχει αλλάξει εντελώς τα σημερινά δεδομένα της- και δεν γίνεται στο έδαφος μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Γίνεται στο έδαφος μιας κοινωνίας που κυριαρχούν οι όροι της οικονομίας της αγοράς, για λογαριασμό των πιο ισχυρών δυνάμεων της αγοράς. Ως κεντρικός σχεδιασμός θέτει στόχους που μετριούνται με αριθμούς ή αλλιώς θέτει αριθμοποιημένους στόχους. Επειδή όμως πίσω από τους αριθμούς βρίσκονται υλικές και άυλες αξίες (κρατική περιουσία και δικαιώματα), άνθρωποι και κοινωνικές σχέσεις, οι εφαρμοστικοί νόμοι θα θέσουν το πλαίσιο και τους όρους, τη διαδικασία δηλαδή μέσα από την οποία θα προσεγγιστούν οι αριθμοποιημένοι στόχοι.

Αριθμοί και πραγματικότητες

Ας σταθούμε όμως λίγο σ’ αυτούς τους στόχους. Το μεσοπρόθεσμο, προβλέπει μέτρα ύψους 28,2 δισ. ευρώ για το διάστημα 2011-2015. Τα μέτρα ανά έτος, σε αριθμούς έχουν ως εξής: το 2011 πρέπει να αποδώσει στον κρατικό κορβανά 6,5 δισ. ευρώ ή 23,1% των συνολικών μέτρων, το 2012 6,8 δισ. ευρώ ή 24% των συνολικών μέτρων, το 2013 5,2 δισ. ευρώ ή 18,5% των συνολικών μέτρων, το 2014 5,4 δισ. ευρώ ή 19,3% των συνολικών μέτρων και το 2015 4,3 δισ. ευρώ ή 15,1% των συνολικών μέτρων. Μέχρι το τέλος του 2015 προβλέπεται, επίσης, ότι το δημόσιο θα έχει εισπράξει 50 δισ. ευρώ από τις αποκρατικοποιήσεις. Μέσα στο 2011 θα πρέπει να έχουν γίνει 23 αποκρατικοποιήσεις και άλλες 18 το 2012. Για φέτος, έχουν προϋπολογιστεί έσοδα από αποκρατικοποιήσεις 5 δισ., του χρόνου άλλα 10 δισ., το 2013 7 δισ., το 2014 13 δισ., ενώ για το 2015 έχει τεθεί ως στόχος το ποσό των 15 δισ. Για να καταλάβει κάποιος, μόνο για φέτος, για τι πράγμα μιλάμε αξίζει να παραθέσουμε το ρεπορτάζ της ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ την Παρασκευή 10 Ιουνίου. Διαβάζουμε: «Μία αποκρατικοποίηση κάθε επτά ημέρες θα πρέπει να υλοποιείται έως το τέλος του έτους προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει δεσμευθεί η κυβέρνηση. Η επίτευξη του χρονοδιαγράμματος που έχει καθοριστεί είναι προϋπόθεση για την εκταμίευση των δόσεων. Είναι ενδεικτικό ότι στο δ’ τρίμηνο του 2011 πρέπει να ολοκληρώνεται μια ιδιωτικοποίηση κάθε πέντε ημέρες. Σε αυτό το διάστημα θα πρέπει να έχουν υλοποιηθεί 17 σχέδια ιδιωτικοποιήσεων με στόχο την είσπραξη 3,3 δισ. Μεταξύ των σχεδίων που είναι προγραμματισμένα, περιλαμβάνονται η πώληση του 34% του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου, του 55% της ΔΕΠΑ, του 31% του ΔΕΣΦΑ, του 100% του ΟΔΙΕ, του 23,1% του ΟΛΠ, ακόμα και του 0,6% της Alpha Bank και του 1,2% της Εθνικής Τράπεζας».

Την ίδια ημέρα  που η Καθημερινή έγραφε τα παραπάνω, ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνουεξειδίκευε ακόμη περισσότερο τα μέτρα του Μεσοπρόθεσμου. Τα παραθέτουμε όπως τα κατέγραψε ο Τύπος του Σαββάτου 11/6. «Ειδική εισφορά σε όλα τα ακίνητα, μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ, επέκταση της έκτακτης εισφοράς στα εισοδήματα έως το 2015, ειδικό τέλος στις πιστωτικές κάρτες, νέα “επαγγελματικά” τεκμήρια για ελεύθερους επαγγελματίες, αλλά και αύξηση των τεκμηρίων διαβίωσης για όλους τους φορολογούμενους περιλαμβάνει επιπρόσθετα το “καλάθι” του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος 2011-2015», σύμφωνα με τηΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Στο ίδιο μοτίβο η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ συμπλήρωνε: «Η κυβέρνηση σχεδιάζει πολλαπλό χτύπημα στην ακίνητη περιουσία επιβάλλοντας νέο τέλος για όσους έχουν κατοικίες ή οικόπεδα άνω των 100.000 ευρώ, μείωση αφορολογήτου ορίου κατά 50% για το ΦΑΠ, έκτακτη εισφορά σε όσους κατέχουν μεγάλες ιδιοκτησίες, ενώ θα αυξηθούν τα τεκμήρια που ισχύουν σήμερα για τα ακίνητα. Περισσότεροι από 3 εκατ. φορολογούμενοι θα πληρώσουν από έναν μέχρι και τέσσερις νέους φόρους που θα επιβληθούν στα ακίνητα. Όλα τα παραπάνω καθώς και ο κεφαλικός φόρος αλληλεγγύης θα περιλαμβάνονται στο νομοσχέδιο που θα “περάσει” πρώτα από το υπουργικό συμβούλιο, αλλά και από τη βάση του κόμματος. Ειδικότερα, ο εφαρμοστικός νόμος εισάγει κεφαλικό φόρο “αλληλεγγύης” μέχρι το 2015, έκτακτες εισφορές σε αυτοκίνητα, πισίνες και υψηλής αξίας περιουσιακά στοιχεία, φορολόγηση χρηματοοικονομικών συναλλαγών, αύξηση συντελεστών ΦΠΑ, φορολόγηση φυσικού αερίου, αυστηροποίηση τεκμηρίων διαβίωσης και την καθιέρωση νέων επαγγελματικών τεκμηρίων για την περίοδο 2011-2015, με το κόστος των παρεμβάσεων να προσεγγίζει τα 29 δισ. ευρώ». Τέλος, η ΕΞΠΡΕΣ αποσαφήνιζε: «Ο υπουργός Οικονομικών επιβεβαίωσε χθες την επιβολή τέλους σε τραπεζικές συναλλαγές (χωρίς περισσότερες διευκρινίσεις) και τόνισε ότι η έκτακτη εισφορά αλληλεγγύης θα επιβληθεί από εφέτος έως και το 2015 και θα κλιμακώνεται από το 1% έως το 3%-4% του εισοδήματος. Σε ό, τι αφορά τα ακίνητα, το αφορολόγητο όριο στον φόρο ακίνητης περιουσίας μειώνεται στα 100-200 χιλ. ευρώ, με επιβολή συντελεστή 1-2 τοις χιλίοις. Το συγκεκριμένο μέτρο μπορεί να εφαρμοστεί και μέσω της επιβολής ειδικού τέλους στον λογαριασμό της ΔΕΗ».

Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκαν και τα ρεπορτάζ του πολιτικού Τύπου του Σαββάτου. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ για παράδειγμα έγραφε στο βασικό της θέμα:«Ανατροπές στις απολαβές των δημοσίων υπαλλήλων και απολύσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα προωθεί η κυβέρνηση μέσω του μεσοπρόθεσμου προγράμματος, με στόχο έως το 2015 να προκύψει όφελος περίπου 3 δισ. ευρώ και το προσωπικό να μειωθεί κατά 150.000 άτομα. Τα νέα μέτρα που θα πλήξουν τα εισοδήματα των δημοσίων υπαλλήλων είναι η σύνδεση της αμοιβής με θέση και απόδοση, η αντιστοίχιση των απολαβών με τον ιδιωτικό τομέα, η δραστική περικοπή ή κατάργηση επιδομάτων, η μείωση των υπερωριών, η αύξηση της εβδομαδιαίας απασχόλησης και το πάγωμα της μισθολογικής ωρίμανσης. Οι προβλέψεις του ενιαίου μισθολογίου θα ισχύσουν άμεσα για τους νεοπροσλαμβανόμενους, αλλά για τους υφιστάμενους θα υπάρξει τριετής μεταβατική περίοδος. Θα προωθηθούν επίσης ο θεσμός της μερικής απασχόλησης και της μακροχρόνιας άδειας άνευ αποδοχών». Το ΕΘΝΟΣ συμπύκνωνε: «Κοινωνικό σεισμό προκαλούν τα μέτρα του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος που εξειδίκευσε χθες ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου. Στο μάτι του κυκλώνα θα βρεθούν και πάλι μισθωτοί, δημόσιοι υπάλληλοι, συνταξιούχοι και ιδιοκτήτες ακινήτων». Και προσθέτει: «1. Δημόσιο: Απολύσεις, μειώσεις μισθών, λουκέτα σε Οργανισμούς 2. Ακίνητα: Πρόσθετη φορολογία μέσα από τους λογαριασμούς ΔΕΗ 3. Πόθεν έσχες: Για όσους καταθέτες εξωτερικού δεν επαναπατρίσουν τα κεφάλαιά τους 4. Καταθέσεις: Άνοιγμα λογαριασμών για όλους τους δημόσιους λειτουργούς τα τελευταία 20 χρόνια 5. Αυτοκίνητο: Πάνω 10% τα τέλη κυκλοφορίας & έκτακτη εισφορά6. Έκτακτες εισφορές: Σε εισοδήματα, συντάξεις, ακίνητα, σκάφη». Τέλος,  η ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ υπογράμμιζε: «Τα 40 φτάνουν τα πρώτα εισοδηματικά και φοροεισπρακτικά μέτρα που θα ενταχθούν στο, αμφισβητούμενης επιτυχίας, πακέτο συνολικού ύψους 28.259 εκατ. ευρώ, που ξεκινάει φέτος με 6,4 δισ. ευρώ. Το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής, που θα ψηφιστεί μέχρι τέλος του μήνα, είναι άμεσα συνυφασμένο με την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και για το λόγο αυτό δύο παρατηρητές της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα εγκατασταθούν στο νεοσυσταθέν ‘‘Ταμείο Δημόσιας Περιουσίας’’».

Για ποιον και γιατί γίνονται όλα αυτά

Χωρίς να είναι κάποιος ειδικός από τα παραπάνω αντιλαμβάνεται ότι η εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου συνιστά μια σχεδιασμένη διάλυση και, ταυτόχρονα, ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας σε νέα βάση, χωρίς βεβαίως να θίγεται η οικονομική φύση του συστήματος, δηλαδή ο καπιταλιστικός του χαρακτήρας. Σαν κεντρικό σχέδιο το Μακροπρόθεσμο πρόγραμμα αρνείται να αφήσει αυτό το έργο στην οικονομία της αγοράς, μια οικονομία που ταυτόχρονα την προκρίνει ως την μόνη λύση στο πρόβλημα. Στην πραγματικότητα καταργεί την οικονομία τις αγοράς έτσι όπως είναι σήμερα, με τους σημερινούς όρους και τις ήδη διαμορφωμένες δυνάμεις και δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να έχουν θέση οι πιο ισχυροί από τους σημερινούς παίχτες, σε συνεργασία με παίχτες από τη διεθνή αγορά, δηλαδή τα ισχυρά πολυεθνικά μονοπώλια του χρηματιστικού κεφαλαίου. Στο πλαίσιο αυτό απαραίτητη και αναπόφευκτη είναι η αποδιάρθρωση των σημερινών εργασιακών σχέσεων και η δημιουργία νέων, από μηδενική βάση, η ριζική ανασυγκρότηση του κράτους ώστε να ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα, η ανανέωση και η αναδιοργάνωση της αστικής τάξης, η επανασυγκρότησή της σε κράτος. Σε προηγούμενο σημείωμά μας είχαμε αναφέρει, επίσης, ότι το μεσοπρόθεσμο, η νέα δανειακή σύμβαση για την κάλυψη των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας ως το 2014 και το Σύμφωνο του ευρώαποτελούν τους τρεις βασικούς πυλώνες της νέας εξάρτησης της χώρας, των όρων δηλαδή με τους οποίους ο ελληνικός καπιταλισμός ανασυγκροτείται και επανεντάσσεται στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Τέτοια ανασυγκρότηση του ελληνικού καπιταλισμού σε ένταση, έκταση και βάθος και επανένταξή του στην παγκόσμια αγορά, στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα,  ενδεχομένως δεν έγινε ποτέ στην σύγχρονη ελληνική ιστορία ή αν έγινε, ιστορική αναλογία μπορεί να βρει κανείς στην μετεμφυλιακή περίοδο.

Τον δρόμο αυτό η κυβέρνηση και οι κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις του τόπου τον εμφανίζουν ως μονόδρομο. Μονόδρομος είναι επίσης για το κόμμα του κ. Καρατζαφέρη, για το κόμμα της κ. Μπακογιάννη αλλά και για τη Ν.Δ. που δεν διαφωνεί στους στόχους αλλά στους δρόμους με τους οποίους θα προσεγγιστούν οι στόχοι. Ο κ. Σαμαράς είναι αξιωματική αντιπολίτευση και έχει κάθε λόγο και συμφέρον να παίζει το αντιπολιτευτικό του χαρτί στο ζήτημα της φορολογίας- που κανείς δεν αρνείται το σκληρό και άδικο πρόσωπό της- αλλά και να υπερασπίζεται, επί του παρόντος, ορισμένα τμήματα του εγχώριου κεφαλαίου που αντιλαμβάνονται πως μέσα από αυτή τη διαδικασία θα οδηγηθούν στο περιθώριο αν όχι στην πλήρη καταστροφή. Σ’ αυτό το μονόδρομο, δυστυχώς βάζει πλάτη και η Αριστερά. Ο Συνασπισμός του κ. Τσίπρα ούτε που θέλει να ακούσει για αμφισβήτηση του ευρώ. Το ίδιο και το κόμμα του κ. Κουβέλη. Συνεπώς αρκούνται στο ρόλο μιας εγχώριας μεταρρυθμιστικής Αριστεράς που θα φωνάζει για τα δίκαια των φτωχών λαϊκών στρωμάτων διεκδικώντας  την ελάφρυνσή τους από τα δυσβάστακτα βάρη. Αυτό όσο κι αν φαίνεται περίεργο είναι μια πολιτική που δεν ξεφεύγει από τα όρια δράσης μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης. Πλάτη όμως βάζει και η κ. Παπαρήγα. Στις 7 Ιουνίου η κ. Παπαρήγα μίλησε στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων της ΝΕΤ και παραδέχτηκε ευθέως ότι είχε πει στην εκπομπή του κ. Παπαδάκη, στον ΑΝΝΤΕΝΑ, πως «η λύση έξω από το ευρώ και δραχμή στις παρούσες συνθήκες είναι καταστροφική». Να πως απάντησε σε σχετική ερώτηση της Έλλης Στάη: «Μα, το είπα. Τι νομίζετε ότι το παίρνω πίσω; Απαντήσαμε σε εκείνους που λένε να φύγουμε από το ευρώ και να γυρίσουμε στη δραχμούλα μας όντας μέσα στην ΕΕ και εξακολουθώντας η Ελλάδα να κυριαρχείται από τις τέσσερις ελευθερίες του Μάαστριχτ, από την κυριαρχία των μονοπωλίων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της κοινωνικής ζωής κλπ. Και λέμε: Αυτή η πράξη φεύγω από το ευρώ και γυρνάω στη δραχμή, είναι ένα βήμα πίσω, όταν δεν έχεις αλλάξει όλους τους άλλους παράγοντες που έχουν σχέση με ποια κυβέρνηση έχω, ποια εξουσία υπάρχει, ποια οικονομία. Με αυτή την έννοια απαντάμε σε εκείνους που λένε να γυρίσουμε στη δραχμούλα .Βεβαίως, αυτό βολεύει αυτούς που έχουν τα κεφάλαιά τους έξω να έρθουν να αγοράσουν μπιτ παρά στην Ελλάδα. Βολεύει εκείνους που κατά κάποιο τρόπο ωφελούνται από ένα διάστημα το ευρώ να γίνει δραχμή και μετά θα ξαναπούν να ξαναγυρίσουμε στο ευρώ. Δεν μας χρειάζονται μεσοβέζικα μέτρα. ‘Η αυτή η πρόταση που λέει να χωρίσουμε το χρέος σε νόμιμο και παράνομο. Όλα αυτά είναι μορφές ακόμα πιο βαθιού δανεισμού της Ελλάδας και κυρίως για να έχουμε επιδερμικές αλλαγές, επιφανειακές και να μην αλλάζει τίποτα στην Ελλάδα» (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 8/6).

Προφανώς η κ. Παπαρήγα μας περνά για εντελώς αστοιχείωτους, αν νομίζει ότι δεν καταλαβαίνουμε τι εννοεί. «Αυτή η πράξη- λέει- φεύγω από το ευρώ και γυρνάω στη δραχμή, είναι ένα βήμα πίσω, όταν δεν έχεις αλλάξει όλους τους άλλους παράγοντες που έχουν σχέση με ποια κυβέρνηση έχω, ποια εξουσία υπάρχει, ποια οικονομία. Με αυτή την έννοια απαντάμε σε εκείνους που λένε να γυρίσουμε στη δραχμούλα». Θαυμάσια!!! Το να φύγω από το ευρώ και να έχω καπιταλισμό για την κ. Παπαρήγα είναι ένα βήμα πίσω. Τότε γιατί όταν μπαίναμε στο ευρώ το κόμμα της ήταν αντίθετο; Γιατί ήθελε να μείνουμε ένα βήμα πίσω- να μην μπούμε δηλαδή στο ευρώ- και να μην κάνουμε ένα βήμα εμπρός μπαίνοντας στο ευρώ; Πότε κατάλαβε η κ. Παπαρήγα και οι συνεργάτες της στο ΚΚΕ ότι το ευρώ είναι ένα βήμα μπρος και έξω από το ευρώ είναι ένα βήμα πίσω; Αλλά μιας και η κ. Παπαρήγα ηγείται ενός κομμουνιστικού κόμματος γνωρίζει από τα γεννοφάσκια της ότι οι μαρξιστές για κάθε ζήτημα, για κάθε πρόβλημα και για κάθε δίλλημα έθεταν πάντα την ερώτηση κρίσεως: «Για ποιόν γίνεται και ποιόν εξυπηρετεί;». Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να μας πει η κ. Παπαρήγα: Το «φεύγω από το ευρώ και γυρνάω στη δραχμή» για ποιόν «είναι ένα βήμα πίσω»;

Αξιοπρόσεκτο είναι και το δεύτερο σκέλος της απάντησης της κ. Παπαρήγα. Η Γ.Γ. του ΚΚΕ λέει πως η επιστροφή στη δραχμή «βολεύει αυτούς που έχουν τα κεφάλαιά τους έξω να έρθουν να αγοράσουν μπιτ παρά στην Ελλάδα».Ενώ τώρα, αναρωτιόμαστε εμείς, αυτοί που θα αγοράσουν με ευρώ δεν θα αγοράσουν «μπιτ παρά»; (!!!) Αν απ’ όλα αυτά που λέει η κ. Παπαρήγα δεν προκύπτει ευθέως ότι έχει αποδεχτεί το ξεπούλημα της χώρας και έχει και προτίμηση στον αγοραστή, τότε τι προκύπτει; Ας σταματήσουμε εδώ. Αρκετά με την κ. Παπαρήγα. Τα περαιτέρω είναι δουλειά του κόμματός της να ασχοληθεί. Το παραμύθι με την αντικαπιταλιστική- επαναστατική μάσκα πολύ κράτησε…

Το μεσοπρόθεσμο και τα όσα θα επακολουθήσουν είναι, αλήθεια, μονόδρομος για τον ελληνικό καπιταλισμό. Το σύστημα όπως λειτούργησε ως τα σήμερα έχει χρεοκοπήσει. Έφαγε τα ψωμιά του και φόρτωσε στο λαό και στη χώρα όλο το παθητικό του. Έτσι αυτή η κρίση δεν ξεπερνιέται με γιατροσόφια, με επιμέρους παρεμβάσεις και με μερικού τύπου αναδιαρθρώσεις. Το ξεπέρασμα της κρίσης, για την ίδια την αστική τάξη απαιτεί ριζική- ολική ανασυγκρότηση του ελληνικού καπιταλισμού. Όλα τίθενται σε μηδενική. Όμως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με κοινωνική ομοιομορφία. Έχουμε να κάνουμε με μια κοινωνία ταξικά διαιρεμένη. Συνεπώς, το ξεπέρασμα της κρίσης θα είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα στις κοινωνικές δυνάμεις που ανταγωνίζονται στην κοινωνία, ανάμεσα δηλαδή στο κεφάλαιο και στις δυνάμεις της εργασίας, που για πρώτη φορά μετά την κατοχή έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν γύρω τους την συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Οι δρόμοι προς τη λύση είναι δύο. Ο ένας ήδη ακολουθείται με τα μέτρα που παίρνει η κυβέρνηση σε συνεργασία με το ξένο κεφάλαιο, τους δανειστές και τους εκπροσώπους τους. Ο άλλος είναι η συγκέντρωση λαϊκών δυνάμεων για την απόκρουση αυτών των μέτρων και για το άνοιγμα του δρόμου προς την κοινωνική αλλαγή στη βάση ενός άλλου κεντρικού, κοινωνικού και οικονομικού, σχεδιασμού. Αν το κεφάλαιο επανασχεδιάζει την κοινωνία για τον εαυτό του, τότε η κοινωνία έχει κάθε δυνατότητα και δικαίωμα να σχεδιάσει το δικό της μέλλον, για το δικό της συμφέρον παρά και ενάντια στο κεφάλαιο.  Πολιτικές δυνάμεις να ηγηθούν αυτού του, δεύτερου δρόμου στο χώρο της Αριστεράς υπάρχουν αλλά δεν υπάρχουν σε αυτόνομη και οργανωμένη συγκρότηση ώστε να μπορούν να παίξουν το ρόλο που τις καλεί η ιστορία. Τι ακριβώς θα γίνει θα το δείξει το μέλλον.-