Το γαϊτανάκι της αναδιάρθρωσης και οι κρυφές επιδιώξεις

του Δημήτρη Καζάκη

Θα γίνει τελικά αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους; Θα γίνει, αλλά αφού πρώτα εξαντληθούν όλοι οι άλλοι τρόποι εξόντωσης και εξάντλησης της ελληνικής οικονομίας. Παρά τον ορυμαγδό των σεναρίων, η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θα είναι η τελευταία λύση που θα επιλεγεί από τους «προστάτες» μας και τις αγορές. Κι αυτή δεν θα είναι μια λύση διεξόδου, ή έστω προσωρινής ανακούφισης, αλλά μια έσχατη λύση όπου μια εντελώς εξουθενωμένη οικονομία θα οδηγηθεί σε μια επιχείρηση συνολικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους με πιο πιθανό αποτέλεσμα την επίσημη πτώχευση τύπου Αργεντινής 2001.

Εν τω μεταξύ ο ελληνικός λαός θα χάσει τα πάντα, το κράτος θα ιδιωτικοποιηθεί στο σύνολό του και η χώρα θα ξεπουληθεί κομμάτι-κομμάτι σε ότι πιο αδίστακτο διαθέτει η εσωτερική και η διεθνής αγορά. Όσο προχωρά η εφαρμοζόμενη πολιτική των μνημονίων, τόσο πιο αδύνατη γίνεται μια ομαλή αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Πρώτα και κύρια λόγω του απόλυτου μεγέθους του, αλλά και του γεγονότος ότι αποτελείται κατά κύριο λόγο από ελεύθερα διαπραγματεύσιμα ομόλογα. Πιο συγκεκριμένα τα διαθέσιμα ομόλογα και οι βραχυπρόθεσμοι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από το ελληνικό δημόσιο έως 31/12/2010 ανέρχονταν σε 285,7 δις ευρώ σε σύνολο δημόσιου χρέους 340,2 δις ευρώ. Με άλλα λόγια το 84% του συνολικού δημόσιου χρέους της χώρας είναι ελεύθερα διαπραγματεύσιμα ομόλογα.
Από αυτά θα πρέπει να πληρωθούν την επόμενη πενταετία με βάση την ημερομηνία λήξης τους, τα εξής: Το 2011 πάνω από 40 δις ευρώ. Το 2012 πάνω από 32 δις ευρώ. Το 2013 γύρω στα 36 δις ευρώ. Το 2014 κοντά στα 48 δις ευρώ. Το 2015 γύρω στα 28 δις ευρώ. Σύνολο πενταετίας 184 δις ευρώ. Με άλλα λόγια μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια θα πρέπει να εξοφληθεί το 54% του δημόσιου χρέους της 31/12/2010. Κι αυτό χωρίς να υπολογίζονται οι πληρωτέοι τόκοι, οι οποίοι στην πενταετία θα ξεπεράσουν αθροιστικά τα 95 δις ευρώ. Όπως επίσης χωρίς να υπολογίζεται και η αποπληρωμή του δανείου που έχει συνάψει η ελληνική κυβέρνηση με τις χώρες της ευρωζώνης και το ΔΝΤ, δηλαδή τα 110 δις ευρώ.
Αν λοιπόν το δημόσιο χρέος σταμάταγε να αυξάνεται στις 31/12/2010, το ελληνικό κράτος θα αντιμετώπιζε ληξιπρόθεσμες οφειλές στην επόμενη πενταετία της τάξης των 279 δις ευρώ, εκ των οποίων τουλάχιστον τα 104 δις θα πρέπει να πληρωθούν μέσα στη διετία 2011-2012. Έναντι αυτών των υποχρεώσεων η χώρα έχει λαμβάνειν ακόμη από τον «μηχανισμό στήριξης» άλλα 78 δις ευρώ. Από πού μπορεί να εξασφαλίσει το ελληνικό κράτος τα υπόλοιπα 200 δις ευρώ που πρέπει να καταβάλει κατά κύριο λόγο στους κατόχους των ομολόγων του την επόμενη πενταετία; Από τις περικοπές των κρατικών δαπανών και την αύξηση των φορολογικών εσόδων; Μα με αυτά είναι ζήτημα αν μπορεί να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό έλλειμμα, το οποίο παρά το μαγείρεμα το στοιχείων και τις απανωτές «αναθεωρήσεις» συνεχίζει να καλπάζει. Επισήμως κινείται στο 10,5% του ΑΕΠ για το 2010, αλλά ανεπίσημα βρίσκεται ανάμεσα στο 12-13%. Κι όπως πάει η κατάσταση μέσα στο 2011, μάλλον θα επιδεινωθεί περεταίρω. Πράγμα απολύτως φυσιολογικό αν σκεφτεί κανείς την ύφεση της ελληνικής οικονομίας που διαρκώς βαθαίνει.
Μήπως μπορεί να βρει τα επιπλέον δις με προσφυγή στις αγορές κεφαλαίου; Μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο φαίνεται αδιανόητο για τα αμέσως επόμενα χρόνια. Αφήστε που ακόμη κι αν υπήρχε η δυνατότητα προσφυγής στις αγορές κεφαλαίου, ακόμη κι αν άνοιγαν οι αγορές για την Ελλάδα, το μόνο που θα κατόρθωνε το ελληνικό δημόσιο θα ήταν να φορτωθεί με ακόμη μεγαλύτερες, με ακόμη πιο δυσβάσταχτες υποχρεώσεις. Μπροστά στο αδιέξοδο, η ελληνική κυβέρνηση, μετά από «προτροπή» της τρόικας, έχει επιλέξει την έκδοση τρίμηνων και εξάμηνων έντοκων γραμματίων. Όμως αυτή η πρακτική από μόνη της προσθέτει τουλάχιστον 10-12 δις ευρώ στις ετήσιες υποχρεώσεις της χώρας. Κι έτσι επιδεινώνει το όλο πρόβλημα.
Είναι δυνατόν αυτό να συνεχιστεί; Όχι, και το γνωρίζουν όλοι. Το γνώριζαν εξαρχής, πριν καν επιβληθεί το μνημόνιο.
Θα προσέξατε ότι στην παραπάνω παράθεση των υποχρεώσεων της χώρας έως το 2015, δεν συμπεριλάβαμε την εξόφληση των 110 δις ευρώ του λεγόμενου «μηχανισμού στήριξης». Ο λόγος είναι απλός. Ακόμη κι αν μας τα χάριζαν τα δανεικά που μας έδωσαν με το αζημίωτο ευρωζώνη και ΔΝΤ και πάλι ο λογαριασμός του δημόσιου χρέους δεν βγαίνει. Το λέμε αυτό για να καταλάβετε πόσο μεγάλη ανοησία είναι η συζήτηση της λεγόμενης επιμήκυνσης των υποχρεώσεων από την δανειακή σύμβαση του μνημονίου. Όσο κι αν επιμηκυνθεί η εξόφληση των 110 δις ευρώ, με όποιους όρους και να γίνει, η ουσία και το αδιέξοδο δεν αλλάζει.

Οι προβλέψεις χρηματοδοτικής στήριξης του ΔΝΤ (σε δις ευρώ)
	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Δανειακή σύμβαση	31,5	46,5	24,0	8,0	0,0	0,0
ΕΕ	21,1	35,6	17,4	5,8	0,0	0,0
ΔΝΤ	10,4	10,9	6,6	2,2	0,0	0,0
Έκτακτη χρηματοδότηση	31,5	78,0	102,0	103,8	75,2	36,3
ΕΕ	21,1	56,7	74,1	75,4	54,6	26,3
ΔΝΤ	10,4	21,3	27,9	28,4	20,6	10,0
ΠΗΓΗ: IMF, Country Report No. 11/68, Μάρτιος 2011

 Οι ανάγκες χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλάδας υπερβαίνουν κατά πολύ τα προβλεπόμενα από την δανειακή σύμβαση διευκόλυνσης που υπέγραψε η κυβέρνηση τον Μάιο του 2010. Το ΔΝΤ στην Τρίτη ενδιάμεση Έκθεση των ελεγκτών του, που δημοσιοποίησε τον περασμένο Μάρτιο, παραθέτει μια εκτίμηση των πραγματικών αναγκών χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλάδας έως το 2015 και με βάση τα πιο αισιόδοξα σενάρια του μνημονίου. Η εκτίμηση παρατίθεται στον πίνακα και προβλέπει μια έκτακτη χρηματοδότηση της Ελλάδας από το 2011 έως το 2015 σημαντικά υψηλότερη από τα προβλεπόμενα της υπάρχουσας δανειακής σύμβασης. Έτσι η χρηματοδοτική στήριξη της Ελλάδας έως το 2015 προβλέπει ένα πρόσθετο κονδύλι της τάξης των 316,8 δις ευρώ συνολικά από την ΕΕ και το ΔΝΤ. Πέρα από τα ήδη προβλεπόμενα των 110 δις ευρώ. Σ’ αυτό καλείται να συμβάλει η μεν ΕΕ κατά 308,2 δις ευρώ (έναντι 80 δις ευρώ που προβλέπεται από την υπάρχουσα δανειακή σύμβαση) και το δε ΔΝΤ κατά 118,6 δις ευρώ (έναντι 30 δις ευρώ της δανειακής σύμβασης).
Η έκθεση του ΔΝΤ δεν διευκρινίζει με ποιον τρόπο και πώς μπορεί να παρασχεθεί η πρόσθετη χρηματοδοτική στήριξη στην Ελλάδα. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι οι εκτιμήσεις αυτές αναδεικνύουν το πλήρες αδιέξοδο που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Κι αυτό γιατί ακόμη και αν υπήρχε η προθυμία εκ μέρους ΕΕ και ΔΝΤ για την επιπλέον χρηματοδότηση της Ελλάδας, είναι αδύνατον να βρεθούν οι απαραίτητη πόροι. Από που θα βρεθούν τα 427 δις ευρώ που απαιτούνται; Από τον ήδη εξανεμισμένο κρατικό κορβανά των μελών της ΕΕ, ή από το ΔΝΤ; Ιδίως όταν σκεφτεί κανείς ότι πίσω από την Ελλάδα, ακολουθεί η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, ενώ υποψήφιες για «διάσωση» είναι η Ισπανία και το Βέλγιο. Προς το παρών.
Μα καλά δεν τα γνώριζαν όλα αυτά πριν επιβληθεί το μνημόνιο; Τα γνώριζαν. Πρόκειται για απλά μαθηματικά, που όσο κι αν αναρωτιέται κανείς για το επίπεδο ευφυΐας των πρωτοκλασάτων υπουργών της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού, είναι σίγουρο ότι έχουν μάθει μέτρημα. Έστω και με τα δάχτυλα.
Όμως το μνημόνιο και η δανειακή σύμβαση διευκόλυνσης που υπέγραψε η κυβέρνηση τον περασμένο Μάιο, έχουν τελείως διαφορετική σκοπιμότητα. Με αυτά έδεσαν χειροπόδαρα την Ελλάδα προκειμένου να την προσφέρουν θυσία στον βωμό των αγορών και των κερδοσκοπικών ορέξεων των μεγάλων αρπακτικών της. Έτσι πίστευαν ότι διασφαλίζουν το ευρώ και περιορίζουν δραστικά το «μίασμα» της κρίσης χρέους για να μην εξαπλωθεί προς τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης. Προκειμένου να διασωθεί το ευρώ δεν συνιστά μεγάλη απώλεια η θυσία της Ελλάδας ως άλλης Ιφιγένειας. Όσο για τον λαό της, ποιος τον υπολόγισε ποτέ για να τον υπολογίσει τώρα. Μια ακόμη «παράπλευρη απώλεια» της κρίσης και του πολέμου των αγορών.
Με την επιβολή του μνημονίου και της δανειακής σύμβασης, τόσο η ΕΕ, όσο και το ΔΝΤ, είχαν το εξιλαστήριο θύμα που ήθελαν. Αφενός για να επιβάλουν ένα πρωτοφανές καθεστώς δουλοπαροικίας του χρέους, όπου μισθοί, συντάξεις, εισοδήματα, εργασία, δημόσια περιουσία, φυσικός πλούτος και εθνικό έδαφος υποθηκεύτηκαν και στην πράξη κατασχέθηκαν υπέρ τρίτων. Αφετέρου, ολόκληρη η χώρα βρέθηκε κυριολεκτικά στο έλεος των ισχυρών της ευρωζώνης για να την κομματιάσουν και να την ρίξουν βορά στα αρπακτικά της αγοράς. Θυμηθείτε ότι το Πάσχα πέρυσι, πανικόβλητοι οι παρατηρητές της αγοράς έβλεπαν τα spread να ξεπερνούν τις 400 μονάδες βάσης και την κυβέρνηση να καλεί σε βοήθεια την ΕΕ και το ΔΝΤ. Φέτος το Πάσχα τα spread αισίως έπιασαν τις 1400 μονάδες βάσης εν μέσω μιας γενικευμένης επίθεσης των αγορών εναντίον της υποτίθεται προστατευμένης και υποστηριζόμενης Ελλάδας.
Η κρίση χρέους εξέθεσε την Ελλάδα σε μια άγρια κερδοσκοπική επίθεση διαμέσου των αγορών. Στην αρχή είχε επικεντρωθεί κυρίως στα CDS. Ένας από τους επίσημους λόγους που η κυβέρνηση επικαλέστηκε για την αποδοχή του μνημονίου ήταν και η θωράκιση έναντι των κερδοσκοπικών επιθέσεων. Όμως η ένταξη στον «μηχανισμό στήριξης» εξέθεσε ακόμη περισσότερο την χώρα σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Σήμερα η κύρια μορφή κερδοσκοπίας με τα ελληνικά ομόλογα είναι η λεγόμενη «ανοικτή πώληση».
Ανοικτή πώληση (short selling) είναι μία τεχνική που χρησιμοποιείται από τους επενδυτές με σκοπό να κερδίσουν από την πτώση των τιμών περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ομόλογα, παράγωγα, κοκ). Οι επενδυτές δανείζονται περιουσιακά στοιχεία που δεν κατέχουν, από άλλους επενδυτές, τα πουλάνε και σε μεταγενέστερη χρονική στιγμή θα αναγκαστούν να τα αγοράσουν πάλι για να τα επιστρέψουν στο δανειστή. Ο δανειστής δεν διατρέχει κανέναν κίνδυνο γιατί θα πάρει πίσω τις μετοχές του συν μία μικρή απόδοση για την διάρκεια που τις είχε δανείσει. Ο short seller ελπίζει να κερδίσει από την πτώση των τιμών των χρεογράφων, επωφελούμενος την διαφορά στις τιμές μεταξύ ημερομηνίας αγοράς-πώλησης. Για παράδειγμα: Επενδυτής δανείζεται από άλλον επενδυτή, ομόλογα που δεν κατέχει, και τα πουλάει απευθείας, με την υποχρέωση να τα επιστρέψει στον δανειστή σε 6 μήνες.
Αν οι τιμές πέσουν, ο short seller θα έχει κέρδη ίσα με τη διαφορά μεταξύ τιμής πώλησης και τιμής επαναγοράς, μείον το κόστος συναλλαγής, την αμοιβή και την απόδοση των μερισμάτων προς τον δανειστή.
Αν οι τιμές αυξηθούν ο short seller μπορεί να έχει απεριόριστη ζημία.
Οι τιμές των ομολόγων μπορούν να ανέβουν ή να πέσουν απεριόριστα αλλά ο επενδυτής είναι υποχρεωμένος να επιστρέψει τις μετοχές που δανείστηκε σε οποιαδήποτε τιμή μπορεί να αγοράσει. Άρα οι απώλειες μπορεί να είναι τεράστιες, γι' αυτό το short selling είναι μία επενδυτική τεχνική πολύ υψηλού ρίσκου. Μια τεχνική που προσφέρεται ιδιαίτερα για συνθήκες κρίσης.
Με την Ελλάδα εγκλωβισμένη στον «μηχανισμό στήριξης», τα ελληνικά ομόλογα έγιναν ιδανικός στόχος «ανοιχτών πωλήσεων». Οι ευρωπαϊκές τράπεζες που κατέχουν τον κύριο όγκο του δημόσιου χρέους της Ελλάδας ενίσχυσαν και ενισχύουν διαρκώς αυτήν την πρακτική, δανείζοντας σε short seller επενδυτές ελληνικά ομόλογα με σίγουρο κέρδος. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι παρά τον τζίρο πωλήσεων ελληνικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά, οι ευρωπαϊκές τράπεζες εξακολουθούν εν πολλοίς να κατέχουν τον ίδιο όγκο στην κατοχή τους. Έτσι έχει στηθεί ένα απίστευτο φαγοπότι κυρίως με τα ελληνικά ομόλογα έως 5ετούς διάρκειας με «ανοιχτές πωλήσεις» στην δευτερογενή αγορά. Αυτό επιτρέπει και στους μεγάλους κατόχους ελληνικών ομολόγων να διατηρούν τα χαρτοφυλάκιά τους, χωρίς να είναι αναγκασμένοι να πουλήσουν με χασούρα και ταυτόχρονα να κερδίζουν σημαντικά από το δανεισμό ομολόγων σε short seller επενδυτές. Η τακτική αυτή ωθεί διαρκώς όλο και πιο χαμηλά τις αξίες των ελληνικών ομολόγων και εκτινάσσει τα επιτόκια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιανουάριο του 2011 όσον αφορά τις τιμές των τίτλων αναφοράς, η τιμή του 3ετούς ομολόγου ήταν 83,78 στα τέλη του μηνός από 81,37 στα τέλη Δεκεμβρίου, του 10ετούς ομολόγου σε 70,97 από 66,01 και του 30ετούς ομολόγου σε 57,20 από 52,91. Η μικρή αύξηση αυτή αποτέλεσε μια καλή εκκίνηση για «ανοιχτές πωλήσεις». Μέσα σ’ ένα μήνα η τιμή του 3ετούς ομολόγου υποχώρησε σε 82,56 στα τέλη Φεβρουαρίου, του 10ετούς ομολόγου σε 69,52 και του 30ετούς ομολόγου σε 55,94. Αυτή η πτώση στις τιμές αναφοράς έδωσε την ευκαιρία στους κερδοσκόπους να αποκομίσουν μέσα από την «ανοιχτή πώληση» ελληνικών ομολόγων γύρω στα 140 εκατ. ευρώ κέρδη.
Τον επόμενο μήνα η τιμή του 3ετούς ομολόγου υποχώρησε σε 81,90 στα τέλη Μαρτίου από 82,56 στα τέλη Φεβρουαρίου, του 10ετούς ομολόγου σε 65,28 από 69,52 και του 30ετούς ομολόγου σε 54,55 από 55,94. Η υποχώρηση αυτή έδωσε την δυνατότητα στους κερδοσκόπους των «ανοιχτών πωλήσεων» να αποκομίσουν γύρω στα 100 εκατ. ευρώ κέρδη.
Το παιχνίδι όμως χόντρυνε όταν στις 14 Απριλίου, ο υπουργός οικονομικών της Γερμανίας Σόιμπλε βγήκε και για πρώτη φορά δήλωσε ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί τελικά να αναδιαρθρώσει το χρέος της. Από τότε ζούμε έναν πραγματικό παροξυσμό σεναρίων και δημοσιευμάτων που θέλουν την αναδιάρθρωση να είναι επικείμενη. Πέρα από τις πολιτικές σκοπιμότητες, η σεναριολογία αυτή διευκολύνει τα μέγιστα στο κερδοσκοπικό παιχνίδι των «ανοιχτών πωλήσεων», όπου το τελευταίο διάστημα πρωτοστατούν κυρίως Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζες με πελάτες τους επιχειρηματίες, που οι ίδιες οι τράπεζες τους προτείνουν να «σορτάρουν» ελληνικά ομόλογα.
Η κερδοσκοπία αυτή το τελευταίο διάστημα έχει επικεντρωθεί κυρίως στα 2ετή ομόλογα των οποίων στις 27 Απρίλη η επιτοκιακή απόδοση εκτινάχθηκε στο 25,95%, ξεπερνώντας για πρώτη φορά το φράγμα των 25%. Ενώ η επιτοκιακή απόδοση του 10ετούς ομολόγου έφτασε στο 16,34%, φτάνοντας την υψηλότερη τιμή εντός της ευρωζώνης για ένατη συνεχή ημέρα. Τραπεζίτες, επενδυτές και πολιτικοί αποκομίζουν περιουσίες ολόκληρες «σορτάροντας» τα ελληνικά ομόλογα, την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση ετοιμάζεται να πάρει νέα πρόσθετα μέτρα περικοπών, λιτότητας και ύφεσης.
Το ζητούμενο για τους κερδοσκόπους και τις αγορές δεν είναι να αναγκάσουν την Ελλάδα σε άμεση αναδιάρθρωση του χρέους, αλλά να πιέσουν το ΔΝΤ και κυρίως την ΕΕ σε πρόσθετη χρηματοδοτική στήριξη, που θα επιτρέψει να συνεχιστεί αυτό το παιχνίδι της κερδοσκοπίας. Ήδη το ΔΝΤ έχει ανακοινώσει επίσημα την πρόθεσή του να εντάξει την Ελλάδα στον μηχανισμό της Εκτεταμένης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης. Χωρίς όμως να δώσει λεπτομέρειες για τον τρόπο και τους όρους μιας τέτοιας κίνησης. Αναμένεται σύντομα, ίσως και πριν από την σύνοδο κορυφής του Ιουνίου, κάτι ανάλογο να πράξει και η ΕΕ στα πλαίσια μιας ενδεχόμενης επιμήκυνσης της υπάρχουσας χρηματοδοτικής στήριξης. Κάτι που θα εμφανιστεί μάλλον ως επιβράβευση της συμμόρφωσης της Ελλάδας, αλλά και της αποδοχής των όρων του συμφώνου ευρώ και της «οικονομικής διακυβέρνησης» με βάση την οποία χάνεται μια δια παντός η εθνική κυριαρχία της χώρας και μετατρέπεται επίσημα σε διοικητική περιφέρεια των κεντρικών οργάνων της Ένωσης.
Η χώρα έχει δρόμο να διανύσει ακόμη μέχρι τον πάτο. Οι κερδοσκόποι, οι δανειστές και οι εκπρόσωποί τους, ντόπιοι και ξένοι, δεν έχουν πάρει ακόμη όλα όσα επιδιώκουν να πάρουν. Αυτό το νόημα έχουν και οι δηλώσεις που αποκλείουν την αναδιάρθρωση του χρέους για την Ελλάδα. Όπως δήλωσε στις 27/4 η Μαρία Φέκτερ, υπουργός οικονομικών της Αυστρίας, «δεν είμαι φίλος μιας αναδιάρθρωσης του χρέους γιατί θα άρει την πίεση από την ταχύτερη δυνατή εκτέλεση των μεταρρυθμίσεων και αυτό δεν είναι προς το συμφέρον μας… Ο καλύτερος τρόπος είναι να συνεχίσουμε να πιέζουμε για μεταρρυθμίσεις.» Αυτό που εννοεί με τις «μεταρρυθμίσεις» είναι, αφενός, η εκποίηση των πάντων και, αφετέρου, η υποβάθμιση της ζωής και της εργασίας των Ελλήνων πολιτών σε αβίωτο βαθμό.
Να γιατί οι «μεταρρυθμίσεις» θα συνεχιστούν. Να γιατί η λιτότητα, οι περικοπές και η ύφεση θα βαθύνουν όσο δεν παίρνει άλλο. Όχι γιατί το επιβάλει η υπερχρέωση της Ελλάδας, αλλά γιατί την απομυζούν με κάθε τρόπο τα κυκλώματα των κερδοσκόπων και οι πολιτικοί τους εκπρόσωποι.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Crash, τεύχος Μαΐου, 2011