Χρειαζόμαστε ένα νέο Σόλωνα

Γηράσκω δ’ αιεί πολλά διδασκόμενος - Σόλων

Είναι εμφανές, ότι η Ελλάδα οδεύει με γοργό ρυθμό σε οικονομική άβυσσο και

είναι σε καθεστώς ελεγχόμενης χρεωκοπίας έχοντας παραδώσει μέρος των κυριαρχικών

δικαιωμάτων της, στους ξένους πιστωτές του υπέρμετρου δημόσιου χρέους . Η αποδοχή

από την κυβέρνηση του περιβόητου Μνημονίου, ενός αλλότριου κειμένου βασιζόμενο σε

νομοθεσία μιας ξένης χώρας, αποτελεί πράξη βίας και εξαναγκασμού κατά της θέλησης

και συμφερόντων του ελληνικού λαού, και συνιστά μια πρωτοφανή παραβίαση των

δημοκρατικών θεσμών, μετατρέποντας αυθαίρετα το πολίτευμα της κοινοβουλευτικής

δημοκρατίας σε κοινοβουλευτική δικτατορία. Η πολιτική της κυβέρνησης, πλην της

αθέτησης των προεκλογικών της δεσμεύσεων, είναι ακατανόητη γιατί δείχνει ότι δεν

έλαβε υπ’ όψιν την διαχρονική ιστορική αλήθεια των λαϊκών εξεγέρσεων και αιματηρών

επαναστάσεων, όταν τα οικονομικά συμφέροντα της μεσαίας και πτωχής κοινωνικής

τάξης θίγονται τόσο βάναυσα και οδηγούνται τελεσίδικα στην εξαθλίωση κι απελπισία.

Η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης εφαρμόζει τις οδηγίες και προτάσεις του

Μνημονίου, ακλουθώντας λάθος ατραπό, διότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα της διεθνούς

τοκογλυφίας, μεταβιβάζοντας τα ολέθρια σφάλματα κυβερνητικών επιλογών δεκαετιών,

και μιας ανεξέλεγκτης τραπεζικής πρακτικής υψηλών επιτοκίων χορηγήσεως δανείων,

στις πλάτες των υπό κατάρρευση ελληνικών επιχειρήσεων και των υπερχρεωμένων κι

οικονομικώς αδύναμων νοικοκυριών. H έκτατη εισφορά στα κέρδη των επιχειρήσεων, ο

κεφαλικός φόρος του παρελθόντος, αποτελεί την πιο επαχθή μορφή φορολογίας από

την σύσταση του κυρίαρχου κράτους, ως σύστημα διακυβέρνησης των πολιτών για χάρη

της κοινωνικής ειρήνης και της προστασίας από εξωτερικούς κινδύνους. Η επιβολή

επιπρόσθετης φορολογίας, όπως προβλέπει το προσχέδιο του προϋπολογισμού του 2011

εν μέσω οξείας οικονομικής κρίσης, μόνο ένα αποτέλεσμα μετά βεβαιότητας μπορεί να

επιφέρει: τη περαιτέρω επιδείνωση του οικονομικού κλίματος, την αύξηση της ανεργίας

και τη συρρίκνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι χρεωκοπίες εταιριών θα

αποτελέσουν καθημερινό φαινόμενο, λόγω της δραματικής πτώσης της κατανάλωσης

και της αδυναμίας εκπλήρωσης των δανειακών υποχρεώσεων τους, ενώ τα νοικοκυριά

θα οδηγηθούν στην εξαθλίωση εξ αιτίας της περικοπής μισθών και συντάξεων, αλλά και

της αύξησης των τιμών των αναγκαίων υπηρεσιών κι αγαθών διαβίωσης.

Η τοκογλυφία ή η τέχνη της χρηματιστικής κατά τον Αριστοτέλη,{1] ήταν από την

αρχαία εποχή κατακριτέα και μισητή στην κοινωνία, διότι το κέρδος προέρχεται από το

ίδιο το χρήμα κι όχι από την χρήση της συναλλαγής για χάρη της οποίας επινοήθηκε. Ο

πολλαπλασιασμός του χρήματος από τον τόκο, σύμφωνα με την αρχαία φιλοσοφία, απ’

όλους τους τρόπους απόκτησης πλούτου, είναι ο πιο αφύσικος, ‘παρά φύσιν’, επειδή δεν

συνεισφέρει στην οικονομική πρόοδο, παρά μόνο «ο ένας κερδίζει από τον άλλο» και το

αφύσικο κέρδος, άνευ εργασίας και μόχθου του πιστωτή, σύμφωνα με την εμπειρία,

μακροπρόθεσμα επέφερε την χρεωκοπία του οφειλέτη. Μάλιστα οι δανείζοντες επί

τόκω, οι αποκαλούμενοι γενικά ως τοκιστές, αργυραμοιβοί ή τοκογλύφοι, θεωρούντο οι

σουλατσαδόροι, ήτοι οι φυγόπονοι άνθρωποι και οι άεργοι γλείφοντες τους τόκους. Η

αποστροφή της αρχαίας κοινωνίας προς την τοκογλυφία είναι εμφανής στην Δελφική

επιγραφή το Τόκιον, όπου σε μαρμάρινη επιγραφή ανεγράφετο: «μή τοκίζειν πλέονος

ή τρίων οβελλών ταν μνάν του μηνός φεκάστου»[2] Εντούτοις, οι σύγχρονοι πολιτικοί

αγνόησαν ή πιθανώς να μην γνωρίζουν την σοφία του πολιτισμού μας κι αποφάσισαν να

τιμήσουν τους τοκογλύφους, τους ‘αλληλέγγυους εταίρους μας’, χωρίς να ελέγξουν τους

εθνικούς λογαριασμούς, για να δουν «που πήγαν τα λεφτά» και η χώρα χρεοκόπησε.[3]

Κι αυτό ακριβώς συνέβη στην σύγχρονη Ελλάδα, διότι οι πολιτικοί, en masse,

αγνόησαν ότι η μακροπρόθεσμη ισορροπία του οικονομικού συστήματος προσδιορίζετε

από το ισοζύγιο ροών των δαπανών και εισοδήματος μιας χώρας. Διαφορετικά, είναι

λογικώς αδύνατον να ερμηνευθεί η ταυτόχρονη ύπαρξη της δημοσιονομικής τραγωδίας,

που πρωτίστως επικεντρώνεται ο δημόσιος διάλογος, ενώ το τεράστιο πρόβλημα του

επίμονου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μαζί με το κόστος των

τόκων συνειδητά αποσιωπείται. Αποδεχόμενοι το ποσό σε στρογγυλούς αριθμούς, των

€ 100 δις σε πληρωμές τόκων κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, μπορεί

εύκολα να διαλογιστεί κανείς τι οικονομική άνθηση στη χώρα θα υπήρχε, εάν το ποσό

αυτό διατίθετο μέσω επενδύσεων στην βιομηχανία και εν γένει στην παραγωγική

[1] Αριστοτέλης, Πολιτικά Α’ 1258 β , 5.

[2] Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Δ. Δημητράκου. Ο οβελός η οβολός ήταν ίσος με το 1/6 της αττικής

δραχμής και 100 αττ. δραχμές = 1 μνα. Άρα ο ετήσιος τόκος δεν έπρεπε να είναι ανώτερος του, 3/6× 1× 12= 6% .

[3 ]Οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους, με στοιχεία του ΕΛΣ την τελευταία δεκαετία ( 2000 - 2009 ) είναι,

€ 100.3 δις. Κατ’ έτος σε δις €, έχουν ως εξής: 9,91 , 9,71 , 9,13 , 9,42, 9,46 , 9,77 , 9,59 . 9, 79 , 11,21 , 12,34. Η

αναλυτική επίδειξη των ποσών, έγινε για να αντιληφτεί ο αναγνώστης τη χειραγώγηση των αριθμών, έτσι ώστε σε

κάθε έτος, πριν τη κρίση, το ποσό να μην υπερβαίνει το ψυχολογικό όριο των € 10 δις ετήσιας πληρωμής τόκων!

διαδικασία. Πλην όμως, οι κυβερνήσεις, ιδίως την τελευταία δεκαετία, επέλεξαν τον

ολισθηρό δρόμο ενός ξέφρενου δανεισμού μαζί με τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.[4]

Έτσι, τις εκπληκτικές αυξήσεις του δανεισμού που τροφοδοτούσαν την εικονική

αύξηση του ΑΕΠ, μέσω των παρατεταμένων υψηλών ελλειμμάτων του δημοσιονομικού

και του διεθνούς ισοζυγίου πληρωμών, τις βάπτισαν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Δεν

διαπράξανε μόνο αυτό το οικονομικό ατόπημα, αλλά προσπάθησαν να παραπλανήσουν

και να συγκαλύψουν την επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών, και χωρίς ντροπή

αυθαίρετα πετάξανε εκτός κρατικού προϋπολογισμού, πρώτα τα χρεολύσια, εν συνεχεία

τις εξοπλιστικές δαπάνες. Εφ’ όσον διαπίστωσαν, ότι δεν αντιδρούσε το κοινό, με τη

συνδρομή των λογιστικών προτύπων της Eurostat, συνέχισαν ακάθεκτοι τη διασπάθιση

του δημόσιου χρήματος με αλχημικές μεθόδους. Εκμεταλλευόμενοι τον ορισμό του

δημοσίου χρέους ως «το χρέος της Κεντρικής Κυβέρνησης μείον το ενδοκυβερνητικό

χρέος»5 συνέχισαν το όργιο της δημοσιονομικής κραιπάλης, με τα Νοσοκομεία, ΟΤΑ,

ΟΣΕ, ΗΣΑΠ, τα λοιπά ελλειμματικά ΝΠΔΔ, και τελευταία αποφάσισαν να κρατήσουν

σφικτά στα χέρια τους την υδρογονοβόμβα, τον άγνωστο Χ των ασφαλιστικών ταμείων.

Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του Michael Lewis[6], η ελληνική κυβέρνηση χρεωστάει το

απίστευτο ποσό των $800 δις (€ 600 δις ) ή περισσότερα σε συντάξεις! Φυσικά δεν

γνωρίζουμε το αρχικό σημείο εκκίνησης του υπολογισμού του Michael, εάν ξεκινάει από

την περίοδο του 25% επιτοκίου, που τα αποθεματικά τους κρατούντο στη Τράπεζα της

Ελλάδος, με τη μηδαμινή απόδοση του 2%, ή από την εποχή που ο φιλεύσπλαχνος ΟΤΕ,

έδωσε στις εργαζόμενες μητέρες μετά από 15 χρόνια υπηρεσίας, ακριβώς στον ανθό της

[4] Η απεικόνιση των στοιχείων της αποταμίευσης, της επένδυσης και του δανεισμού στον δημόσιο τομέα, κατά την

διάρκεια της δεκαετίας του 1990-2000, εμφανίζει ότι η κυβερνητική προσπάθεια για να αποκατασταθεί η

δημοσιονομική ισορροπία ήταν επιτυχής, υπό την έννοια, ότι το έλλειμμα σε σχέση με το ΑΕΠ, που αποτελούσε

το κριτήριο της ένταξης, οφείλονταν εξ ολοκλήρου στις δημόσιες επενδύσεις. Όμως, αμέσως μετά την ένταξη της

χώρας στην Ευρωζώνη, ‘η δημοσιονομική πολιτική έγινε επεκτατική, προκαλώντας αύξηση του ελλείμματος στον

δημόσιο τομέα’.(Τράπεζα της Ελλάδος, Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, σελ. 20-21, Ιούλιος, 2010). Τα δάνεια

των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών εκτοξεύθηκαν από € 59,3 δις το 2000, στα 249,7 δις , μια αύξηση, 321% !

[5 ]Σύμφωνα με την Eurostat, ο όρος « Δημόσιος Τομέας», περιλαμβάνει την Γενική Κυβέρνηση του κράτους, που

χωρίζεται στους τομείς, (α) της Κεντρικής Διοίκησης, και (β) της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Οργανισμούς Κοινωνικής

Ασφάλισης, Κοινωνικής Περίθλασης & Προστασίας, Νοσοκομεία, και τα διάφορα ΝΠΔΔ, τους αποκαλούμενους

‘ενδοκυβερνητικούς οργανισμούς’. Το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης δέχεται η Eurostat, ως τον μπούσουλα του

καθορισμού του υπερβολικού δημόσιου ελλείμματος, έτσι οι κυβερνήσεις ξεφάντωσαν στον δανεισμό μέσω της

υπερχρέωσης των ενδοκυβερνητικών οργανισμών, αφού μειώνετο στατιστικώς το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης!

6 Michael Lewis, “Beware of Greeks Bearing Bonds” (25 pages in length) Vanity Fair, October 1, 2010. O Michael

Lewis είναι Αμερικανός συγγραφέας & δημοσιογράφος χρηματοοικονομικών θεμάτων, που μερικά γνωστά βιβλία

του είναι, Liar’s Poker, The Big Short: Inside the Doomsday Machine, and The Art of Winning an Unfair Game.

παραγωγικότητας των 35 ετών, ισόβια σύνταξη. Αυτή την πολιτική και συνδικαλιστική

αφροσύνη πληρώνει το έθνος , καθώς τα ετήσια ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων

ξεπέρασαν το ποσό των € 12 δις το 2009, και σ’ αυτό το ποσό δεν περιλαμβάνονται, οι

‘λοιπές δαπάνες ασφάλισης’ (ΕΚΑΣ, Περίθαλψη), ένα άλλο φέσι € 4.6 δις για το 2009.[7]

Εξ ίσου σημαντική εγκληματική οικονομική πράξη, απετέλεσε η περιβόητη

αναθεώρηση του ΑΕΠ 8 προς τα πάνω κατά 9.6%, που σημαίνει € 23 δις εικονικής

αύξησης στο αναθεωρημένο μέγεθος του ΑΕΠ των € 237.5 δις για το 2009.[9] Μ’ αυτό το

σόφισμα, απέφυγε η Ελλάδα την ένταξη στο καθεστώς επιτήρησης λόγω υπερβολικού

χρέους, μειώνοντας με αλχημεία το πασίγνωστο πλέον έλλειμμα του δημοσιονομικού

χρέους. Έτσι, άνοιξαν οι πόρτες διάπλατα για να αντιμετωπιστεί το χρέος, με την εισροή

των τοκοφόρων κεφαλαίων των ‘κοινοτικών εταίρων μας’ που ως Στυμφαλίδες Όρνιθες

αρπάξανε τα σωθικά μας. Επειδή ζητήσαμε μόνοι την καταδίκη μας, γίναμε περίγελος

του διεθνούς τύπου, αφού πληρώσαμε ως premium € 1.1 δις στο κοινωνικό ταμείο, για

να οδηγηθούμε στη χρεοκοπία. Η θεώρηση του περίγελου ότι γίναμε πλούσιοι λόγω της

καταχώρησης αόρατων εισοδημάτων στο ΑΕΠ από παράξενα επαγγέλματα, αποτελεί

μια στυγνή αλήθεια, γιατί παραμένουν αδύνατον να φορολογηθούν από αρχαιοτάτων

χρόνων. Εντούτοις, πριν de jure χρεοκοπήσουμε, ανοίξαμε την κερκόπορτα της άλωσης

από του διεθνείς πιστωτές μας, με συνέπεια την οδυνηρή έλευση του ΔΝΤ, και τις

γνωστές δυσάρεστες συνέπειες του. «Φοβού τους Έλληνες που δίνουν δώρα» έλεγαν οι

φιλόσοφοι από την Ομηρική εποχή. Όντως το δώρο € 1.1 δις το δώσαμε στους εταίρους

μας και τα τείχη πέσανε για να υποδεχθεί η σύγχρονη Ελλάδα τον δικό της Δούρειο

Ίππο, εξ αιτίας της δημοσιονομικής ασυδοσίας και της καταρράκωσης των ηθών, ως

Νέμεσις της δολιότητας, διαφθοράς και φιλαυτίας των ηγετών και αξιωματούχων της.

[7 ]Υπουργείο Οικονομικών, Προϋπολογισμός 2011, Προσχέδιο, 4 Οκτωβρίου 2010. Δέον να σημειωθεί, ότι το

υπουργείο συνεχίζει να διατηρεί την εκτίμηση είσπραξης εσόδων των € 56.1 δις, για το δημοσιονομικό έτος 2010.

Όμως πάλι θα πέσει οικτρώς έξω, διότι μέσα στους πρώτους 7 μήνες του έτους εισέπραξε γύρω στα € 23 δις!

Αυτό έκανε κατά συρροή στο παρελθόν, ιδίως μετά την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη. Ενδεικτικά, για το 2009

εκτίμησε τα έσοδα σε € 55.3 δις, και είσπραξε € 48.5, ενώ το καθαρό έλλειμμα του τακτικού προϋπολογισμού

ήταν € -24.6 δις, και του συνολικού ελλείμματος του προϋπολογισμού στα €- 32.6 δις, ρεκόρ όλων των εποχών.

Σε σύγκριση, με €- 14.7 δις το 2004, €- 12,7 το 2005, €- 10.3 το 2006, €- 13.4 το 2007, και €- 18.5 δις το 2008.

Μέσα σ’ αυτή την εκπληκτική σειρά αποτυχιών, οι πολιτικοί κομπάζανε για την εύρωστη οικονομία της Ελλάδας!

88 Το 2007 το ΑΕΠ της χώρας αναθεωρήθηκε προς τα πάνω κατά 9.6% και πληρώσαμε ως αντάλλαγμα € 1.1 δις

υπό μορφή αναδρομικών εισφορών στα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, το ΑΕΠ αυξήθηκε επίσημα στους

εθνικούς λογαριασμούς κατά € 22 δις περίπου, λαμβάνοντας υπό όψιν ότι το ΑΕΠ του έτους 2007, ήταν € 229 δις.

Επίσης, πρέπει να τονισθεί, οι τόκοι επί των € 35 δις καταναλωτικών δανείων, εκτιμώνται γύρω στα € 5 δις.

[9] Υπουργείο Οικονομικών, Προϋπολογισμός 2011, Προσχέδιο, Πίνακας 4.1.

Με αίτιο τον διεθνή διασυρμό της πιθανής χρεωκοπίας της Ελλάδας, κι αφορμή

το εντυπωσιακό σε διανόηση και εκτέλεση σκάνδαλο του Βατοπεδίου, ο γνωστός στους

οικονομικούς κύκλους Michael Lewis, επισκέφτηκε την χώρα μας ως δημοσιογράφος,

για να ερευνήσει εκ του συστάδην τα αίτια της τραγωδίας με πρώτη στάση, ως φυσικό,

το υπουργείο οικονομικών για να έχει κατ’ ιδίαν την αντικειμενική γνώμη του αρμόδιου

υπουργού. Με την φωτογραφία του Father Arsenios στο πρωτοσέλιδο του άρθρου του

και φόντο την γαλάζια θάλασσα του Αιγαίου, στο εκτενές δοκίμιο του, που ήδη κάνει

τον γύρο του κόσμου μέσω του διαδικτύου, με την επωνυμία: «Φοβού τους Έλληνες που

δίνουν Ομόλογα», μας χαρακτηρίζει ανεπιφύλακτα ως μια ‘τριτοκοσμική χώρα’. Όπου,

η φοροδιαφυγή, η απάτη, το ψέμα, η καχυποψία και το κλέψιμο πάνε ‘σύννεφο’ κι

αποτελούν επιδημία, με λογική συνέπεια ο ένας να μην εμπιστεύεται τον άλλον, κι αυτό

το γεγονός καθιστά οιαδήποτε μορφή κοινωνικής συμβίωσης αδύνατη.

Η ‘ολοκληρωτική απουσία εμπιστοσύνης του ενός προς τον άλλον’ αναφέρει ο

Lewis, είναι αυτό- τροφοδοτούμενη και ‘οδηγεί στην κατάρρευση της κοινωνικής ζωής

που ενθαρρύνει περισσότερο το ψεύδος, την απάτη και την κλοπή’. ‘Το ελληνικό κράτος

δεν είναι μόνο corrupt, αλλά και corrupting. Οι Έλληνες δεν συμμερίζονται το αίσθημα

της επιτυχίας με τον άλλον, αφού η φιλοφρόνηση πίσω από την πλάτη του άλλου, είναι

το δυσκολότερο πράγμα να βρεις στην Ελλάδα. Οποιαδήποτε επιτυχία δεν λαμβάνεται

υπ’ όψη χωρίς υποψία μέσα σε ένα κλίμα ηθικής κατάπτωσης, γι αυτό και καταφεύγουν

στους εαυτούς τους και στις οικογένειες τους.’ Έτσι, δεν είναι απορίας άξιον, γιατί η

πραγματική δομή της ελληνικής οικονομίας είναι: « ο καθένας για τον εαυτό του».

Τα σχόλια του Michael Lewis αποτελούν στο σύνολο τους μια μεγάλη αλήθεια,

έστω κι εάν είναι πικρή και δημιουργεί συναισθήματα δυσαρέσκειας. Υπάρχει όμως μια

πολύ σημαντική διαφορά, ότι η συμπεριφορά και ο χαρακτήρας του σύγχρονου έλληνα

φαίνεται να έχει διαχρονική ισχύ. Ενθυμούμε καλά, πριν ακριβώς 28 χρόνια (1982) τότε

που ως νεαρός αναλυτής σε κυβερνητικό οργανισμό στην παγερή Ottawa του Καναδά,

γεμάτος ελπίδες κι όνειρα, είχα την τιμή να συναντήσω τον τότε Πρόεδρο της Ελληνικής

Δημοκρατίας, και στην ερώτηση μου εάν το έβλεπε συνετό να κατέβω στη πατρίδα, η

απάντηση του ήταν λακωνική: “καλά είσαι εδώ παιδί μου, υπάρχει πολύ βρωμιά κάτω”.

Tι είναι πράγματι αυτό, που μεταμόρφωσε τον χαρακτήρα του σύγχρονου Έλληνα και

έχει δημιουργήσει μια κοινωνία που λειτουργεί και συναλλάσσεται σε μια ατμόσφαιρα

αμοραλισμού, του ψεύδους, της απάτης και του αχαλίνωτου ατομικισμού; Oι ανώτατοι

άρχοντες στο παρελθόν, εκ του παρόντος αποτελέσματος , απέτυχαν να ερμηνεύσουν

το φαινόμενο, ενώ οι σημερινοί αδυνατούν ή μάλλον συμπλέουν με το φαινόμενο. Εμείς,

θα απαντήσουμε μέσω της ανάλυσης και της ιστορίας, οι ξένοι όμως ανεπιφύλακτα την

αποκαλούν μια απόλυτα διεφθαρμένη κοινωνία. Η απάντηση σ’ αυτό το σημαντικό

ερώτημα, προς το παρόν, εν μέρει θα δοθεί, ανατρέχοντας στη λήθη του παρελθόντος

του 8ου π. Χ. αιώνα, και στο διδακτικό ποίημα του Ησίοδου, “Έργα και Ημέραι”. Στο

έπος αυτό, ο Βοιωτός ποιητής υμνεί την εργασία και το δίκαιο, ως τους ρυθμιστές της

ευτυχισμένης ζωής του ανθρώπου και τον προτρέπει στο ιδανικό της εργασίας με το

ανεξίτηλο γνωμικό του:» «η εργασία δεν είναι ντροπή, ντροπή είναι η οκνηρία».

Είναι πασίγνωστα τα ιδανικά του σύγχρονου έλληνα, που επιβραβεύουν την

οκνηρία και την τεμπελιά, ως μαγκιά και εξυπνάδα, και την εργασία την εκλαμβάνουν

ως αναγκαίο κακό για την επίτευξη του ιδανικού της συνταξιοδότησης. Γι αυτό αποτελεί

εξέχουσα σημασία και σημαντική επιτυχία στη ζωή, όσο το δυνατόν σε μικρότερη ηλικία

πάρει κανείς τη πολυπόθητη σύνταξη μαζί με το εφ’ άπαξ. Αυτή την κοινωνία, σε πλήρη

αντίθεση με τα αρχαία γνωμικά, την κοινωνία του ‘κλεισίματος ματιού’ και του χυδαίου,

‘ στην Ελλάδα μόνο οι βλάκες δουλεύουν’, δημιούργησαν οι σύγχρονοι Έλληνες. Γι αυτό

κυρίως η χώρα στην άβυσσο σύσσωμη οδεύει, αν και οι Ευρωπαίοι εταίροι φέρουν ένα

μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την οδυνηρή οικονομική πανωλεθρία. Εντούτοις, η μέγιστη

ευθύνη πρέπει να αποδοθεί στους πολιτικούς, διότι ως επιτελείς της διακυβέρνησης και

του οικονομικού σχεδιασμού της χώρας, δημιούργησαν ένα περιβάλλον του παραλόγου.

Tι νόημα έχει η ψυχική σήψη, να ψεύδεται ασύστολα ο πολιτικός, όταν είναι κατανοητό

ότι αργά ή γρήγορα θα ανακαλυφθεί το ψεύδος και ενώπιον του κόσμου θα ξευτελισθεί;

Παρομοίως, τι νόημα έχει η εξαπάτηση των ψηφοφόρων από τον πολιτικό, όταν αντί το

δημόσιο συμφέρον, με πάθος μεριμνά για το προσωπικό συμφέρον και αποκτά μεγάλη

ακίνητη περιουσία, αφού αργά ή γρήγορα θα έρθει ο εξευτελισμός και ο θάνατος;

Δυστυχώς, μέσα σ’ αυτό το πνιγηρό κλίμα της παρακμής των ηθικών αξιών και

της οικονομικής κατάρρευσης, οι αρμόδιες αρχές του κράτους συνεχίζουν τη πρακτική

της παραπλάνησης και της ωραιοποίησης των στοιχείων, για να συσκοτίσουν την οικτρή

εικόνα της πρωτοφανούς κακοδιαχείρισης. Αυτό δημιουργεί μεγάλη απορία, τόσο στον

γράφοντα όσο και τον αναγνώστη, αφού οι παράλογες πρακτικές που εφαρμόσθηκαν,

μας έχουν οδηγήσει στη καταστροφή. Πρέπει επί τέλους να αντιληφτούν, ότι το κύμα

της κρίσης είναι τόσο έντονο και η ηθική κατάπτωση τόση μεγάλη, που είθε ο θεός να

βάλει το χέρι του για να πρυτανεύσει η λογική σ’ όλους, τους κυβερνώντες και πολίτες.

Οι κρατικοί λειτουργοί και οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι, γνώρισαν από πολλού, ότι στα

μακροοικονομικά μεγέθη του ΑΕΠ[10], δεν συμπεριλαμβάνονται οι τόκοι εξυπηρέτησης

του δημοσίου χρέους, οι οποίοι σύμφωνα με το προσχέδιο του προϋπολογισμού, θα

εκτοξευτούν στο ποσό των € 15.8 δις το 2011! Επίσης γνώριζαν, ότι ο λογαριασμός του

ΑΕΠ, δεν περιλαμβάνει τους τόκους των δανείων της καταναλωτικής δαπάνης.

Οι ευρωπαίοι εταίροι μας γνώριζαν ότι οι τόκοι του δημοσίου χρέους και των

καταναλωτικών δανείων, εκπίπτουν από τους εθνικούς λογαριασμούς εισοδήματος,

επειδή παρόμοιες στατιστικές μεθόδους ακολουθούν. Επίσης, γνώριζαν ότι λόγω των

διδύμων υπερβολικών ελλειμμάτων, του δημοσίου και των τρεχουσών συναλλαγών, το

ΑΕΠ της Ελλάδος ήταν ιδιαίτερα ‘φουσκωμένο’, αλλά σιώπησαν, γι αυτό και είναι

συνένοχοι. Αντιθέτως διαλογίσθηκαν, εάν θέλετε να ‘βγάλετε μόνοι σας τα μάτια σας’,

βγάλτε τα, δώστε μας μόνο την αμοιβή του € 1.ι δις, όπως στην εποχή του Adam Smith,

‘υπό μορφή προστίμου στον βασιλιά η άδεια αμέσως χορηγείτο’, έτσι η άδεια θα σας

χορηγηθεί και ιδία ευθύνη πλέον θα καταδυναστευθεί ο λαός σας. Εμείς θα εξάγουμε

περισσότερα προϊόντα, μέσω του διάτρητου διεθνούς ισοζυγίου πληρωμών της χώρας

σας, και το πλεόνασμα υπό μορφή επενδύσεων χαρτοφυλακίου θα επενδυθεί σε μετοχές

εταιριών υποδομών, ΔΕΗ, ΟΤΕ, λόγου χάριν, ή ακόμη θα αγοράσουμε τα ομόλογα της

κυβέρνησης σας και θα παίρνουμε τόκο με τα δικά σας χρήματα. Όμως οι πολιτικοί και

οι αξιωματούχοι μας διέπραξαν ένα ακόμη μοιραίο οικονομικό ατόπημα. Απέκρυψαν

τον κίνδυνο που διατρέχει η Ελλάδα, κι αντιθέτως με περισσή υποκρισία διεκήρυτταν

την αναμφισβήτητη οικονομική της ευρωστία, ενώ τα ετήσια μεγέθη των πληρωμών

τόκων μαζί με την αναθεώρηση του ΑΕΠ και το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών,

που ξεπερνούσε το ποσό των €- 30 δις ετησίως, καθιστούσε τη θέση άκρως επισφαλή.

Όφειλαν να γνωρίζουν οι κυβερνώντες, ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών

συναλλαγών, για τριάντα ολόκληρα χρόνια, από την δεκαετία του 1970 έως το 2000,

διαμορφώνονταν, μεταξύ 0% και 5% του ΑΕΠ. Μετά την ένταξη μας στην ζώνη του

[10] Υπό μορφή μαθηματικής εξίσωσης, ΑΕΠ = C + Ip + G + (X-E) όπου, C = κατανάλωση, Ip = Ιδιωτική επένδυση, G =

κυβερνητικές δαπάνες, Χ = εξαγωγές, και Ε = εισαγωγές.

ευρώ, τα πράγματα άλλαξαν δραματικά προς το χειρότερο, μ’ αποτέλεσμα το έλλειμμα

να κορυφωθεί στα € 35 δις (2008), που αντιστοιχούσε στο υπερβολικό 14% του ΑΕΠ.

Επίσης όφειλαν να γνωρίζουν, ότι το δυσβάστακτο δημοσιονομικό έλλειμμα συνδέεται

με το υψηλό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, λόγω της ανεπάρκειας της

αποταμίευσης. Η μεγάλη πτώση της αποταμίευσης στον ιδιωτικό τομέα από το 2000

και μετά, λόγω των τρομερών ζημιών στο χρηματιστήριο Αθηνών, που εκτιμούνται άνω

των € 100 δις,[11] μετέβαλε τον ρυθμό αποταμίευσης σε αρνητικό τα τελευταία χρόνια.

Η ανεπάρκεια της αποταμίευσης, στον δημόσιο τομέα και τον ιδιωτικό τομέα,

καθώς όλη χώρα έχει μετατραπεί σε μία απέραντη θάλασσα χρέους, αναπόφευκτα

απεικονίζεται στα υψηλά ελλείμματα των τρεχουσών συναλλαγών, που πρέπει αναγκαία

να καλυφθούν με εξωτερικό δανεισμό, συσσωρεύοντας έτσι εξωτερικό χρέος. Τα χρέη

όμως δεν μπορούν να συνεχίσουν να συσσωρεύονται επ’ άπειρον, αφού πρέπει οι δόσεις

των δανείων να πληρώνονται καθοδόν και στη λήξη να αποπληρώνεται το κεφάλαιο. Κι

όμως αυτό δεν είναι εφικτό να γίνει, αφού η χώρα οδηγήθηκε στο χείλος του γκρεμού,

εξ αιτίας της λανθασμένης πολιτικής του μονεταρισμού που οι κυβερνήσεις ακολουθούν

την τελευταία εικοσαετία. Ο «μηχανισμός του είδους- ροής» (specie- flow- mechanism)

του διεθνούς εμπορίου του Hume, έχουμε εκτενώς αναλύσει12 ότι δεν λειτουργεί. Αλλά

ούτε και οι Γερμανοί πίστεψαν ποτέ στην νομισματική θεωρία που αποδίδεται στον

David Hume, παρότι είναι πνευματικό έργο του Cantillon, ότι τα ελλείμματα του

διεθνούς ισοζυγίου πληρωμών δεν έχουν σημασία, γι αυτό και δεν την εφάρμοσαν.

Οι Γερμανοί πίστεψαν ακράδαντα και με υποδειγματική προσήλωση υλοποίησαν,

το θεμελιώδες αξίωμα του μερκαντιλισμού, ότι « υπάρχει ένα ιδιόμορφο οικονομικό

πλεονέκτημα στο κράτος που έχει θετικό εμπορικό ισοζύγιο πληρωμών» κι αυτό το

[11] Μετά την 17η Σεπτεμβρίου 1999, όπου ο Γενικός Δείκτης του ΧΑΑ σημείωσε το ιστορικό ψηλό των 6484

μονάδων, οι περισσότερες μετοχές ‘κλείδωσαν’ αλλά από την κάτω πλευρά, στο limit- down, με συνέπεια οι

επενδυτές και κερδοσκόποι να ‘παγιδευτούν’, και να χάσουν μεγάλα ποσά. Έκτοτε, ο Γενικός Δείκτης σταδιακά

υποχωρούσε και μπήκε σε έντονη πτωτική πορεία από τον Νοέμβριο του 2001,με τη Σοφοκλέους να κτυπά ‘νέα

χαμηλά’ στις 1462 μονάδες τον Μάρτιο του 2003, χάνοντας 5,022 μονάδες από το υψηλό της, που αντιστοιχεί σε

77.5% πτώση των αξιών, και δεκάδες μετοχές εκτός ταμπλό! Στα ίδια περίπου επίπεδα παραπαίει το ΧΑΑ, την

χρονική περίοδο που γράφονται αυτές οι λέξεις. Είναι αξιοσημείωτο να τονισθεί, ότι η κεφαλαιοποίηση του ΧΑΑ

τον Σεπτέμβριο του 1999, ανήρχετο σε € 212 δις περίπου, που αντιστοιχούσε στο 180% του ΑΕΠ, ενώ μετά από

11 χρόνια, κατέρρευσε στα € 50 δις περίπου, που αναλογεί στο 23 % του ΑΕΠ, τι όλεθρος και τι καταστροφή!

12“ Νέο- Μερκαντιλισμός και η Χρεοκοπία της Ελλάδας”, δοκίμιο, Σπύρος Λαβδιώτης, 15 Μαΐου 2010, http://

spiros 26. wordpress.com, spiros.lavdiotis@yahoo.gr

πιστεύω πρεσβεύουν ακόμη και σήμερα. Αντίθετα, οι πρόσφατες ελληνικές κυβερνήσεις

με λάβαρο τον ‘εκσυγχρονισμό’ πιστέψανε στον νέο- φιλελευθερισμό και στο σφαλερό

δόγμα του μονεταρισμού που διαμόρφωσε ο Milton Friedman, που εν ζωή, ήταν ο par

excellence σύμβουλος του οικονομικού ‘θαύματος’ της Ισλανδίας. Αναπόφευκτα λοιπόν,

οι κυβερνώντες θέσανε την χώρα υπό κηδεμονία στους πιστωτές της και μετακυλήσανε

το απεχθές φορτίο της αποπληρωμής των χρεών στους πολίτες κι όλοι υποφέρουμε. Τα

‘ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εντός μιας νομισματικής ένωσης’ μας

έλεγαν ότι δεν έχουν σημασία, κι εμείς τους πιστέψαμε για να γίνουμε Ευρωπαίοι!

Από τις αρχές του 2000,έχουμε απολέσει μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας όταν

η κυβέρνηση Σημίτη, αποφάσισε την ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, χωρίς καν

να ερωτηθεί ο ελληνικός λαός μέσω δημοψηφίσματος, εάν επιθυμεί να καταργηθεί το

εθνικό νόμισμα της χώρας, η δραχμή, το ευρώ της αρχαίας εποχής του 5ου αιώνα π. Χ..

Μαζί με το μοιραίο λάθος της ένταξης μας στην ευρωζώνη, απωλέσαμε ταυτόχρονα την

νομισματική πολιτική της χώρας και την μεταθέσαμε σε ξένα κέντρα αποφάσεων, στην

ΕΚΤ, με έδρα την Φρανκφούρτη. Έτσι απωλέσαμε την δική μας Κεντρική Τράπεζα της

Ελλάδος (1928) και μαζί μ’ αυτή, τη δυνατότητα έκδοσης νομίσματος και δανεισμού, σε

περίπτωση που η χώρα περιέλθει σε κατάσταση έκτατης ανάγκης. Η αντικατάσταση με

μετοχική συμμετοχή του 2.6%, στη νέα Κεντρική μας Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή (ΕΚΤ),

σήμαινε αλλαγή πορείας στην κυβερνητική οικονομική πολιτική. Ο ένας βραχίονας,

της νομισματικής πολιτικής, χάθηκε και απέμεινε κουλή, να υπολειτουργεί μόνο με τον

βραχίονα της δημοσιονομικής πολιτικής και τα έκανε στη κυριολεξία μούσκεμα.

Είναι γνωστό ότι η ΕΚΤ, με βάση την συνθήκη του Μάαστριχτ, εφαρμόζει πιστά

τις αρχές του κλασσικού φιλελευθερισμού και με τον μανδύα του μονεταρισμού, έντεχνα

προώθησε την παγκοσμιοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος (Global Finance)

που οδηγήθηκε σε συστηματική κατάρρευση, στη κρίση του 2008. Μέσα στο πλαίσιο

της ένωσης, η ΕΚΤ ως κεντρικός φορέας των αποφάσεων της ενιαίας νομισματικής

πολιτικής της ευρωζώνης, μεταβιβάζει τους κανονισμούς και τις ομοειδείς οδηγίες στα

κράτη- μέλη. Με συνέπεια, οι διαφορετικές νοοτροπίες κι αντιλήψεις των μελών που

έχουν συγκολληθεί σε ένα νομισματικό σύστημα, να αλληλοσυγκρούονται, διότι τα ήθη

και έθιμα και οι ιδιοσυγκρασίες διαφέρουν, καθώς επίσης και η σημασία του πιστωτικού

χρήματος και του τόκου. Έτσι γίνεται εμφανής η αντίφαση με το δόγμα της παγκόσμιας

χρηματοπιστωτικής διακυβέρνησης, που ομοιάζει με το αόρατο χέρι του Adam Smith,

ενός ανυπόστατου ισχυρισμού που έχει το άρωμα του ενός και μοναδικού πολιτισμού,

τον οποίο ούτε και οι ίδιοι οι πρωθυπουργοί που τον διαλαλούν, γνωρίζουν τι μορφής

είναι. Εντούτοις με εμμονή διακηρύττουν, ότι η ‘αόρατη παγκόσμια διακυβέρνηση’ θα

υλοποιήσει, με την εφαρμογή των αρχών του ατομικού συμφέροντος και του ελευθέρου

εμπορίου της Αγγλοσαξονικής σχολής, την πολυπόθητη ευημερία των λαών του κόσμου!

Είναι λοιπόν φανερό ότι η σύγχρονη Ελλάδα επιδείνωσε την οικονομική της θέση

από τη στιγμή που οι κυβερνήσεις της, με το περίβλημα του ‘εκσυγχρονισμού’, με θέρμη

αποδέχθηκαν τις αρχές του νέο-φιλελευθερισμού που είναι θεμελιωμένες στην επιδίωξη

του ατομικού συμφέροντος, ως του πρωταρχικού συντελεστή και ρυθμιστή στη σφαίρα

της οικονομίας που το τοποθετεί υπεράνω του γενικού συμφέροντος της πολιτείας. Πλην

όμως, η ανάλυση των αιτίων της ουσιαστικής χρεοκοπίας της χώρας θα είναι ελλιπής,

εάν δεν μνημονεύσουμε την φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων ελλήνων στοχαστών, που

διαμόρφωσαν τις αρχέτυπες απόψεις της συμπεριφοράς του πολίτη και της οργάνωσης

της κοινωνίας. Τα οικονομικά προβλήματα της αρχαιότητας και η διαχείριση τους, δεν

ήταν διαφορετικά, αλλά παρεμφερή με τα δικά μας, κι όπως αναφέρει ο ευρυμαθής

Schumpeter, “ η ιστορία της οικονομικής ανάλυσης ξεκινάει μόνο με τους Έλληνες”.[13]

Ήδη ο αναγνώστης, θα πρέπει να διαισθάνεται, την επερχόμενη μετωπική σύγκρουση

των δύο φιλοσοφικών σχολών σκέψης. Της περίφημης Πλατωνικής σχολής από την μια

πλευρά, που ο βασικός εμπνευστής είναι ο νομοθέτης Σόλων, ενώ ο γνήσιος εκφραστής

της πρακτικής εφαρμογής της φιλοσοφικής της σκέψης, είναι ο εξέχων φιλόσοφος της

‘καθολικής γνώσης’ όλων των εποχών που ακούει στ’ όνομα Αριστοτέλης. Και από την

άλλη, της Αγγλοσαξονικής σχολής με θεμελιωτές τους Hobbes, Locke, Hume, Bentham

και Smith, που διαμορφώθηκε την περίοδο του 17ου- 18ου αιώνα στην δυτική Ευρώπη.

Τη δεύτερη φιλοσοφική σκέψη επέλεξαν οι πρόσφατες ελληνικές κυβερνήσεις με θέρμη

να υιοθετήσουν, χωρίς θεώρηση της ιστορικής καταβολής του έθνους μας, που είναι

συνδεδεμένη με ένα πολιτισμό ξεχωριστό. Με ήθη κι έθιμα, αντιλήψεις και τρόπο ζωής

διαφορετικό από τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη, με συνέπεια να δημιουργηθεί πρωτοφανής

σύγχυση στη συμπεριφορά και την σκέψη του σύγχρονου έλληνα.

13 J.A.Schumpeter, History of Economic Analysis, Oxford University Press, New York 1954, “ But the history of

economic analysis begins only with the Greeks”, p. 52.

Λόγω της επικαιρότητας της νομοθεσίας της ‘σεισάχθειας’ και των αρχών της

πολιτικής διακυβέρνησης που εμπεριέχει, θα εκπονήσουμε την αντιπαράθεση των δύο

φιλοσοφικών σχολών, με βάση τον Αθηναίο νομοθέτη του 7ου αιώνα π.Χ., Σόλωνα, που

οι αρχαίοι τον θαύμασαν και τον ύμνησαν για τη σοφία του, ενώ η ιστορία τον δικαίωσε

και τον κατέταξε ανάμεσα στους μεγαλύτερους νομοθέτες όλης της ανθρωπότητας. Η

θεσμοθέτηση της περίφημης σεισάχθειας [σείω(αποσείω)+άχθος(βάρος)], αποτελεί την

κορωνίδα του σπουδαίου έργου του, που ως νεαροί μαθητές στα θρανία του Γυμνασίου

την ανάλυση της έννοιας την αντιμετωπίσαμε, καθώς έπεφτε σταθερά ως θέμα στους

διαγωνισμούς της εποχής εκείνης. Ίσως χρειασθεί όμως να πάμε και λίγο πιο πίσω, στην

‘Θεογονία’ του Ησίοδου και στο έπος “Έργα και Ημέραι”, και παρά πέρα ακόμη, στον

Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και τη γέννηση του πρώτου Έλληνα, για να γίνει οριστικά

κατανοητό στον αναγνώστη, ότι η σύγχρονη θεωρία της ουδετερότητας του χρήματος

είναι ένα δόλιο τέχνασμα, μια λανθασμένη θεωρία, που αντίκειται στην ιστορική εξέλιξη

της ανθρώπινης φυλής και στη συμπεριφορά του οικονομικού ανθρώπου.

Η προσφυγή στη λήθη του παρελθόντος, θα επιβεβαιώσει τρανά ότι η ανθρώπινη

φύση παραμένει αμετάβλητη κι αποτελεί πανομοιότυπο fractal της σημερινής. Ακόμη,

ότι διαφέρει κατά πολύ από την διατυπωθείσα φυσική κατάσταση της αγριότητας του

ανθρώπου ως κακού και ολοσχερώς κτητικού όντος που πρεσβεύει η Αγγλοσαξονική

σχολή, ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο ο ένας με τον άλλον, με αίτιο

την συσσώρευση του υλικού πλούτου και την αυτοπροβολή. Την θεμελιώδη υπόθεση του

φυσικού δικαίου που διατύπωσαν, κατεξοχήν οι Βρετανοί πολιτικοί φιλόσοφοι Hobbes

και Locke, που την καλλώπισε και την εμπλούτισε ο Adam Smith. Οι θεωρίες τους είχαν

σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της θεωρίας της οικονομικής επιστήμης, κι η

σύγχρονη αναβίωση της φιλελεύθερης ιδεολογίας που εκφράζουν, υπήρξε καθοριστική

στην εφαρμογή οικονομικών πολιτικών που οδήγησαν τον δυτικό κόσμο, στο σημερινό

ζοφερό περιβάλλον της ανασφάλειας, της αδικίας και της μιζέριας.

Είναι γνωστό ότι ο Σόλων (639-559 π.Χ.), συγκαταλέγεται μεταξύ των επτά σοφών

της αρχαιότητας. Αυτό όμως που πιθανώς να μην είναι γνωστό αποτελεί το γεγονός, ότι

την εποχή εκείνη η αρχαία Αθήνα χρεοκόπησε, κυρίως από την μεγάλη ανισότητα της

ιδιοκτησίας της γης στα χέρια των πολύ λίγων και την περιβόητη τοκογλυφία όπου το

επιτόκιο δανεισμού κυμαίνονταν μεταξύ 18%- 36% ετησίως. Ενώ για τους ακτήμονες

καλλιεργητές της γης, ο τόκος ήταν οργανικός υπό μορφή ενοικίου στους γαιοκτήμονες,

ισότιμος με το ληστρικό 1/6 της σοδιάς, που πλήρωναν οι ονομαζόμενοι εκτημόριοι! Με

πιο επώδυνο τον θεσμό που καθόριζε, ως υποθήκη δανεισμού το σώμα του οφειλέτη

ελεύθερο προς πώληση στα χέρια του δανειστή! Έτσι δεν είναι απορίας άξιον, γιατί η

Αθήνα κι όλη η περιοχή της Αττικής, Βάρη και Κορωπί μαζί, να είχε παντελώς ερημώσει,

καθώς έντρομοι οι ανήμποροι χρεώστες να εξοφλήσουν τα δάνεια τους, εγκατέλειπαν

την πόλη ατάκτως, για να μη φυλακιστούν, ή αναγκασθούν να πουλήσουν τα παιδιά

τους, κι ακόμη, να μη γίνουν δούλοι των πιστωτών και πουληθούν στα ξένα.

Εξ ανάγκης λοιπόν οι Αθηναίοι πολίτες, με έκτατα μέτρα, άρχοντα τον διαπρεπή

Σόλωνα παμψηφεί εξέλεξαν, ως νομοθέτη και συμφιλιωτή του λαού, αφού οι πλούσιοι

τον δέχθηκαν πρόθυμα ως εύπορο, ενώ οι φτωχοί και οι καταχρεωμένοι, ως έντιμο κι

ανδρείο έξω απ’ αμαρτήματα και μηχανορραφίες. Ιδού πως σ’ ένα εδάφιο της ελεγείας

του ως ύμνο της σεισάχθειας ο Σόλων περιγράφει το σκηνικό[14] : « Μπρος του καιρού το

δικαστήριο μάρτυρα άριστον έχω την τρανή μητέρα εγώ των θεών του Ολύμπου, τούτη

δω τη μαύρη Γη, που πάνωθέ της πέτρες σήκωσα πολλές, χρεών σημάδια, σκλάβα

πρώτα αυτή ’τανε και τώρα λεύτερη είναι. Κι Αθηναίους πολλούς, που δίκια ή άδικα

είχαν πουληθεί μακριά, στην θεόχτιστη πατρίδα τους ξανάφερα...Νόμους όρισα ίδιους

για τους μεγάλους και για τους μικρούς τον δίκιο δρόμο στον καθένα δείχνοντας.»

Είναι λοιπόν εμφανές, πόσο σημαντικό το χρήμα είναι στον άνθρωπο από τον

αρχαίο πολιτισμό, που εάν παρ’ ελπίδα διανοηθεί κανείς ότι οι σύγχρονες δοξασίες των

μονεταριστών προϋπήρχαν τότε, και με την πειθώ των ρητορικών λόγων σαγήνευαν το

εύπιστο μυαλό του, γρήγορα θα κατέληγε αιχμάλωτος στο σκλαβοπάζαρο της Αίγινας,

εκθέτοντας γυμνό το σώμα του σε δημόσια θέα επάνω σ’ εξέδρα, ως αγοραίο αγαθό

πουλώντας το έμφυτο αγαθό της ελευθερίας ως τίμημα τοκογλυφίας. Γι αυτό, και ήταν

τόσο σημαντική η νομοθεσία της «άρσης του βάρους των χρεών», που θυσία έγινε ως

ευχαριστήρια πράξη, για να επισφραγιστεί με τρόπο επίσημο η μεταρρύθμιση της

σεισάχθειας, ώστε να γίνει μέτρο οριστικό κι αμετάκλητο η κατάργηση του «δανείζειν

επί σώμασιν». Ο Σόλων άφησε ανεξίτηλο τ’ όνομα του στις σελίδες της ιστορίας, επειδή,

παρότι από εύπορη μεσαία τάξη, θεσμοθέτησε με βάση την αμεροληψία τις διαφορές

14 Πλουτάρχου Βίοι, Σόλων, Θεμιστοκλής, Περικλής, Φωκίων, ΟΕΔΒ, Κ. Καρατζάς, Αθήνα, σ. 13, 1989

μεταξύ πλουσίων και πτωχών. Είχε επίγνωση, πόσο άχαρος και δύσκολος είναι ο ρόλος

του διαιτητή, ιδίως όταν φροντίζει, η ικανοποίηση του αιτήματος να συμβαδίζει με το

γενικό συμφέρον της πολιτείας. Κι αυτό, διότι απαιτείται ιδιαίτερο χάρισμα κι οξύνοια

να κατανοήσει κανείς σωστά, την φιλοχρηματία και την αλαζονεία των πλουσίων εξ

αιτίας της δύναμης του πλούτου και των προνομίων που κατέχουν.

Ταυτόχρονα όμως, ο συνετός πολιτικός πρέπει να βελτιώσει και τη μοίρα των

φτωχών, που αρκετοί έχουν φυγοδικήσει λόγω της επαχθούς φορολογίας ή αδυναμίας

αποπληρωμής χρεών. Έτσι, εκτός από την παροχή ‘αμνηστίας των χρεών’ ο νομοθέτης

γνωρίζει ότι είναι απαραίτητη η εξεύρεση απασχόλησης για τους άνεργους και η

δημιουργία της προοπτικής ενός νέου οικονομικού σχεδιασμού πιο ευδόκιμου και

αποδοτικού από το παλαιό, που προκάλεσε την συμφορά της πολιτείας. Η αναγνώριση

της δυσκολίας γίνεται φανερή κι από τους πιο κάτω στοίχους που απεικονίζουν την

επίγνωση του ύψιστου καθήκοντος της δίκαιης διευθέτησης ενός σοβαρού οικονομικού

προβλήματος εν μέσω μιας έκρυθμης κοινωνικής κατάστασης : «άμυνα κρατούσα από

όλες τις μεριές λύκος ζωσμένος από σκυλολόι πυκνό». Αυτό αποδεικνύει, ότι ο Σόλων

είχε άριστα υπό όψη την χαρακτηριστική τάση των ανθρώπων να θέτουν το προσωπικό

τους συμφέρον μπροστά από το γενικό κι έτσι παρομοίασε το δύσκολο νομοθετικό του

έργο σαν « ένα πλοίο που έχει ρίξει δύο άγκυρες» για να κρατήσει το σκάφος της

πολιτείας πιο σταθερό. Δηλαδή, μεταξύ της αναμενόμενης θαλασσοταραχής που θα

προέκυπτε από τα παράπονα των πλουσίων λόγω της διαγραφής των χρεών και της

θύελλας των δυσαρεσκειών των εξαθλιωμένων ακτημόνων που είχαν την προσδοκία ν’

αποκτήσουν κλήρο, μέσω του πολυπόθητου αναδασμού που πίστευαν ότι ο δίκαιος

νομοθέτης θα έκανε, αλλά τελικά απέφυγε να κάνει μέσα σε μια τόσο έντονη κρίση.

Έχοντας στήριγμα μόνο τη κρίση του και την εμπιστοσύνη των πολιτών, δεν

έτρεφε αυταπάτες ότι τα μέτρα που έπαιρνε ακολουθούσαν την μέση οδό κι είναι

φανερή η προσπάθεια του να τους πείσει κι όχι να τους εξαναγκάσει, ότι είναι συνετό

και φρόνιμο να δεχθούν με καλή θέληση τις μεταρρυθμίσεις του, που είναι λογικές και

για το γενικό συμφέρον. Κι αυτό, γιατί πάντοτε πίστευε ότι οι νόμοι είναι σαν τους

ιστούς της αράχνης, θα συγκρατήσουν εύκολα τους μικρούς και τους ανίσχυρους, ενώ οι

πλούσιοι κι ισχυροί με άνεση θα τους σπάσουν. Έτσι με ρεαλισμό διαλογίσθηκε, ότι

είναι προτιμότερο οι πολίτες να καταλάβουν πρώτα, ότι οι νόμοι που εισάγει είναι

αμερόληπτοι και βασίζονται στην ύψιστη αρετή της δικαιοσύνης κι ως εκ τούτου είναι

καλύτερο να τους τηρούν και συμφέρον όλων να μη τους παραβιάζουν. Μάλιστα οι φίλοι

του τον κάκιζαν και οι πολλοί κι οι ανάξιοι τον περιγελούσαν, επειδή αρνήθηκε να δεχθεί

το αξίωμα του τυράννου παρ’ όλες τις επίμονες προσπάθειες κι από τις δύο πλευρές.

Παρότι ο τύραννος ασκεί την εξουσία όπως νομίζει εκείνος και εφαρμόζει άμεσα μέτρα

χωρίς κανένα έλεγχο και απολογισμό, ο Σόλων έδειξε το βάθος της προνοητικότητας του,

αποδοκιμάζοντας το πολίτευμα της μοναρχίας με την περίφημη ποιητική του φράση :

“ η τυραννίδα είναι ωραίος τόπος, που δεν έχει όμως έξοδο”.

Στην ποίηση του ο Σόλων εξέφρασε τις αρετές και τις ιδέες ενός μεγάλου στοχαστή

και στην πολιτική την πραγμάτωση τους. Υπήρξε πρότυπο άνδρα που συγκέντρωνε

προτερήματα και σπάνια χαρίσματα πολιτικού, γι αυτό εξελέγη ομόφωνα άρχοντας

(594π.Χ.), και είχε την πλήρη εξουσιοδότηση από την Αθηναϊκή πολιτεία, με απόλυτη

ελευθερία να ρυθμίσει όλες τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στους πλουσίους και τους

φτωχούς. Πάντοτε πρόβαλλε την αμεροληψία και την δικαιοσύνη ως ύψιστες αρετές κι

ενθουσίαζε τους πολίτες με τα ποιήματα του, προτρέποντας ως επιδίωξη στις πράξεις

τους, την σύνεση, την ανδρεία και την γενναιοδωρία. Η πολιτική του δραστηριότητα

αλλά κι όλη η ζωή του, ενός έντιμου και βαθύτατα δημοκρατικού ανθρώπου, αποτελεί

εξαιρετικό παράδειγμα ανδρός προς μίμηση. Ενός πολιτικού οραματιστή μιας δίκαιης

κοινωνίας, ο οποίος πίστευε σταθερά, ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει γνώμονα στη ζωή

και στις δραστηριότητες του, την αρετή κι όχι το προσωπικό συμφέρον.

Πίστευε ακράδαντα, ότι ο πολίτης πρέπει να συμμετέχει στα κοινά ως μέλος του

κοινωνικού συνόλου με τις ευθύνες που του αναλογούν. Μάλιστα, θέσπισε νόμο ειδικό

που θεωρήθηκε από πολλούς παράξενος, διότι όριζε ότι «η πολιτική ουδετερότητα» σε

περίπτωση εμφύλιας διαμάχης αποτελεί αιτία απώλειας των πολιτικών δικαιωμάτων.

Και για τους πολιτικούς αναλυτές και νομοθέτες, ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα, ήταν

ο θεσμός των δικαστηρίων, κι ιδιαίτερα της Ηλιαίας, όπου τώρα με κλήρο μπορούσαν

να συμμετέχουν οι απλοί πολίτες ακόμη και της κατώτατης τάξης, όπως οι θήτες, τόσο

στην εκλογή των αρχόντων όσο και στον έλεγχο της εξουσίας τους. Γι’ αυτό εμείς οι

σύγχρονοι Έλληνες, που είμαστε σφικτά δεμένοι προς το παρόν στην φλογερή πυρά της

σημερινής πολιτικής αναλγησίας και της οικονομικής συμφοράς, πρέπει ενωμένοι να

αναφωνήσουμε τρείς φορές, Σόλων! Κι όχι ο βαθύπλουτος Κροίσος στην πυρά της

αιχμαλωσίας του, αφού πρώτα έχασε το ξακουστό βασίλειο της Λυδίας από τον Κύρο

της Περσίας, εκ των υστέρων θυμήθηκε την συμβουλή του, που το διάσημο περιστατικό

και τη σπουδαιότητα του στη συνεχεία θα αφηγηθούμε.

Όπως προαναφέρθηκε, Ο Σόλων αντιπαθούσε το πολίτευμα της μοναρχίας και

απέρριψε την εγκαθίδρυση της τυραννίδας ως σωστή πολιτική λύση, με την ανεξίτηλη

ποιητική του φράση : «καλόν χωρίον η τυραννίς, ούκ έχει όμως άπόβασιν», παρότι οι

αθηναίοι του παρεχώρησαν ανεπιφύλακτα απεριόριστη δικαιοδοσία, ως νομοθέτη και

αναμορφωτή του κράτους. Μάλιστα, ορισμένοι αυθόρμητα και χωρίς υπεκφυγές τον

περιγελούσαν ειρωνικά, για την έμμονη άρνηση του να γίνει τύραννος, ως “άνθρωπο

λιπόψυχο κι άμυαλο που ψάρεψε λεία μα δεν τράβηξε το δίχτυ”. Εντούτοις, αυτό που

δεν αναφέρθηκε, είναι η αξιοθαύμαστη αποστροφή του προς το ατομικό χρηματικό

συμφέρον, που διατυπώνεται ποιητικά στους ακόλουθους στοίχους οι οποίοι δείχνουν

τον ακέραιο προσωπικό χαρακτήρα και τις θαυμαστές αρχές του: «τι θελαν Θεέ μου, να

εξουσιάζω, να σωρέψω πλούτη, μια μέρα τύραννος ν’ ανέβω στην Αθήνα, και ασκός

κατόπι να χαθώ, η γενιά μου θρύψαλα». Σ’ αυτούς τους στοίχους βλέπουμε ξεκάθαρα,

την πρώτη δραματική σύγκρουση των δύο φιλοσοφικών σχολών. Της αγγλοσαξονικής,

που εκθειάζει το καθεστώς της μοναρχίας, που είναι συνυφασμένο με τον ατομιστικό

υλισμό και την επιδίωξη του ανθρώπου ως τελικό σκοπό της ζωής την συσσώρευση

πλούτου. Ιδίως με τον Hobbes, την απολυταρχική μοναρχία, ως το κατάλληλο πολιτικό

καθεστώς διακυβέρνησης του κράτους, σε αντίθεση με την αρχαία ελληνική, που είναι

θεμελιωμένη στο πολίτευμα της δημοκρατίας. Εξ άλλου, η διατύπωση της κλασσικής

θεωρίας της πολιτικής οικονομίας, κι όλα τα θεωρήματα κι αξιώματα, περί του ατομικού

συμφέροντος και της μεγιστοποίησης του προσωπικού κέρδους (profit maximization)

ως το “Άγιο Δισκοπότηρο” του ανθρώπου, που είναι υπεράνω κάθε αξίας και θεσμού

στη ζωή, γράφτηκαν σε περιόδους είτε δεσποτικής ή κοινοβουλευτικής μοναρχίας.

Το τυραννικό καθεστώς αποτελεί μία από τις φάσεις, που διαχρονικά πέρασαν τα

αρχαία πολιτεύματα στην εξελικτική τους πορεία, από την κληρονομική βασιλεία στην

κοινοβουλευτική δημοκρατία. Τα μοναρχικά καθεστώτα της δυτικής Ευρώπης του 16ου

- 19ου αιώνα, ήταν κατεξοχήν κληρονομικές μοναρχίες και ως εκ τούτου, η ίδρυση του

σύγχρονου ελληνικού κράτους με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου

1830, διακήρυξε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας, με μορφή πολιτεύματος τη

βασιλική μοναρχία. Το Πρωτόκολλο που υπέγραψαν οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις

(Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία ) στην Διάσκεψη του Λονδίνου, παραχώρησε σ’ αυτές το

δικαίωμα εκλογής του βασιλιά, χωρίς να ερωτηθεί ο ελληνικός λαός! «Ηγεμών Άρχων

της Ελλάδος», ορίσθηκε ο Λεοπόλδος της δυναστείας του Σαξ–Κόμπουργκ (Saxe-

Coburg), ο οποίος αρνήθηκε τον ελληνικό θρόνο και στη θέση του ορίστηκε ως Βασιλεύς

των Ελλήνων, ο νεαρός Όθων (1815-1867) με πλήρες όνομα Όττο Φρίντριχ Λούντιχ φον

Βίττελσμπαχ, υπό την κηδεμονία τριών Βαυαρών Αντιβασιλέων!

Δεν είναι λοιπόν λογικό να κάνουμε την απλή ερώτηση, τι σχέση έχει ο ενάρετος

πολιτικός ανήρ Σόλων, με τα τυραννικά πολιτεύματα της δεσποτικής μοναρχίας; Ο

σπουδαίος νομοθέτης του γνωμικού : « η ισότητα δεν φέρνει πόλεμο», διακρίνονταν για

την σωφροσύνη του κι είχε ως γνώμονα την πειθώ και το μέτρο κι όχι τον εξαναγκασμό.

Αναγνωρίζεται ομόφωνα, ως πατέρας της δημοκρατίας, λόγω της θέσπισης ριζικών

πολιτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες συνέβαλαν αποφασιστικά στην εγκαθίδρυση του

δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο Σόλων, είναι ο εμπνευστής της πλατωνικής σχολής και

της αριστοτελικής σκέψης με τη προβολή των αξιών της σύνεσης και της δικαιοσύνης ως

ύψιστες αρετές της διακυβέρνησης του κράτους. Η πανηγυρική δικαίωση της κρίσης

και διορατικότητας του, ότι το καθεστώς της τυραννίας ΄ουκ έχειν απόβασιν’ είναι

υποδειγματική. Αν και παρέχει πολλά αγαθά στον τύραννο, εξουσία, πλούτη, δύναμη

και ίσως και κάποια δόξα, αναφέρει ο Σόλων, θ’ ακολουθούσε τελικά την ιστορική

εμπειρία και θα κατέληγε σε εθνική τραγωδία. Ιδού ένα χαρακτηριστικό χωρίο από την

ελεγεία του στην οποία έγκαιρα προειδοποιούσε τους Αθηναίους για την τυραννίδα του

Πεισίστρατου [15]: « από τους αδίστακτους τους ηγήτορες καταστρέφονται τα κράτη, κι

αλυσοδένονται από άγνοια οι λαοί από τον τύραννο». Η προφητική έμπνευση των

ανωτέρω σοφών στοίχων επιβεβαιώθηκε διαχρονικά, με την μεταμόρφωση του θεσμού

της δεσποτικής μοναρχίας σε κοινοβουλευτική μοναρχία και εν συνεχεία σε κοινο-

βουλευτική δημοκρατία, εν μέσω λαϊκών εξεγέρσεων και αιματηρών επαναστάσεων.

Μέσα από την βαθιά του αντιπάθεια προς το τυραννικό πολίτευμα της μοναρχίας

και την ριζοσπαστική νομοθετική δραστηριότητα του εκδημοκρατισμού του πολιτικού

συστήματος που τον έκανε διάσημο, φανερώνονται οι υπέροχες πτυχές ενός ακέραιου

15 Διογένους Λαέρτιου Βίοι Φιλοσόφων , Α’ Τόμος 28, Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, 1970, Αθήνα.

χαρακτήρα με ηθικές αρχές που απόλυτα τον απωθούσαν από την μοναρχία. Επειδή

είναι ένα πολίτευμα ανεξέλεγκτο, που βασίζεται στην αυθαιρεσία η οποία οδηγεί σε

κακή χρήση της εξουσίας, αφού δεν υπάρχει κανένας φραγμός στην παραβίαση της

έννοιας δικαίου. Συγχρόνως, ο Σόλων είναι ανιδιοτελής, δεν τον απασχολεί, αλλά κι ούτε

τον ενδιαφέρει η συσσώρευση προσωπικού πλούτου, διότι θεωρούσε ότι «ο πλούτος

φέρνει τον κόρον στον άνθρωπο κι ο κόρος την έπαρση και την πρόκληση». Ο σκοπός

που προέχει υπεράνω όλων, είναι η ευημερία του συνόλου και χρησιμοποιεί την εξουσία

με ρεαλισμό κι ευλυγισία για το γενικό συμφέρον της αθηναϊκής κοινωνίας.

Στο κομβικό σημείο, της κατεξοχήν προτεραιότητας μεταξύ του ιδιωτικού και

δημοσίου συμφέροντος διαπιστώνουμε ξεκάθαρα τη δεύτερη απόκλιση σκέψης των δύο

φιλοσοφικών σχολών. Το κύριο όμως χαρακτηριστικό που προκλητικά απουσιάζει από

την σύγχρονη περίπλοκη πολιτική σκηνή είναι αναμφισβήτητα η ανιδιοτέλεια. Αυτή η

αρετή που είναι συνδεδεμένη με την έμφυτη ιδιότητα να ενεργεί κανείς με βάση τις

ηθικές αρχές της ψυχής που φέρει την επωνυμία συνείδηση, ενώ εμφανίζεται σ’ έντονο

βαθμό να επηρεάζει τον αθηναίο νομοθέτη, έχει σχεδόν αφανισθεί στη πλειονότητα των

σημερινών πολιτικών. Η συνείδηση του γένους από την μια και της υστεροφημίας από

την άλλη, αποτελούν τις κύριες ψυχικές παρορμήσεις που καθοδηγούν τις πράξεις και

πολιτική δραστηριότητα του Σόλωνα. Από την μια πλευρά, πρωτίστως τον ενδιαφέρει η

καλή φήμη της γενιάς του στο μέλλον, δηλαδή, ιδίως εάν χρησιμοποιούσε την εξουσία

καταχρηστικά για προσωπικό οικονομικό όφελος, με ενδεχόμενο την κηλίδωση του

ονόματος της γενεάς του μελλοντικά. Αυτή η εκδοχή αποτελούσε μια φοβερή προοπτική

στην αρχαία εποχή κι αντίθετα πολύ μικρή στην άναρχη σημερινή εποχή. Από την άλλη,

επίσης τον απασχολεί, η απήχηση της διακυβέρνησης της πολιτείας κι ιδιαίτερα η

τιμιότητα του, γιατί εάν κατηγορείτο για φιλοχρηματία θα ξέπεφτε στις συνειδήσεις των

πολιτών, αλλά και θα άφηνε κακή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενεές.

Ο Σόλων είναι γνωστό, ότι δεν επωφελήθηκε ούτε εκμεταλλεύτηκε την εξουσία,

αλλά αντίθετα ενίσχυσε τους δημοκρατικούς θεσμούς και έδωσε το δικαίωμα σε κάθε

πολίτη να κάνει έφεση και να καταφεύγει στα δικαστήρια για να υπερασπίσει το δίκαιο

του, διότι έτσι πίστευε θα απονεμηθεί καλύτερα η δικαιοσύνη. Η δυνατότητα της

προσφυγής του ατόμου σε άλλο δικαστήριο, της κρίσης σε ‘δεύτερο βαθμό’, αποτελεί

γεγονός εξαιρετικής σημασίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ένα δημοκρατικό

πολίτευμα. Η καινοτομία αυτή παρείχε μια εγγύηση, ότι η δικαιοσύνη θα αποδίδονταν

πιο αντικειμενικά και ελάττωνε την πιθανότητα να καταδικάζονταν αθώοι άνθρωποι.

Πρόβαλε την αμεροληψία ως ύψιστη αρετή για όλους τους συνειδητούς πολίτες, και

ιδιαίτερα για όσους κατέχουν δημόσιες θέσεις, πρότεινε ότι πρέπει να υψώνουν πάνω

από το προσωπικό συμφέρον το γενικό συμφέρον του κράτους. Γι αυτό, το βασικό

κριτήριο της εκλογής ενός πολιτικού προσώπου, πρέπει να αποτελεί η ικανότητα να

υπερυψώνει πάνω από το προσωπικό συμφέρον, το καλό του δημοσίου συμφέροντος.

Εάν ο πολιτικός δεν εκπληρώνει αυτή τη θεμελιώδη προϋπόθεση, δεν είναι κατάλληλος

για το δημόσιο αξίωμα που κατέχει, διότι καταχράστηκε την εμπιστοσύνη των πολιτών,

προκαλώντας βλάβη στο σύνολο και ζημιά στη πατρίδα.

Κατήργησε τους περιβόητους νόμους του Δράκοντα,[16] εκτός από τους σχετικούς με

την ανθρωποκτονία, γιατί ήταν αυστηροί και πρόβλεπαν βαριές ποινές. Ο θάνατος ήταν

η μοναδική ποινή σχεδόν για όλους τους ενόχους, γι αυτούς που καταδικάζονταν για

οκνηρία και για όσους έκλεψαν λαχανικά ή φρούτα και όσοι ήταν ιερόσυλοι κι αυτοί

που ήταν δολοφόνοι. Κι όταν ο Δράκων ερωτήθηκε γιατί οι νόμοι του « γράφτηκαν με

αίμα κι όχι με μελάνι» ο ίδιος ρητορικά αποκρίθηκε : “ στα μικρά νόμιζε πως άξιζε αυτή

η τιμωρία, ενώ για τα μεγάλα δεν έμενε μεγαλύτερη”. Ο Σόλων όμως έθεσε χρηματικές

ποινές για όσους θεληματικά ήταν άνεργοι, τους κοινώς τεμπέληδες, και διαχώρισε τους

κλέφτες των λαχανικών και των φρούτων από τους ιερόσυλους και δολοφόνους.

Πιστεύοντας ότι πρέπει να προστατεύσει τον αδύναμο λαό από τους δυνατούς και

θαυμαστούς στα πλούτη, έδωσε το δικαίωμα σε κάθε αθηναίο πολίτη να καταφύγει στα

δικαστήρια κι ελεύθερα να υπερασπίσει τον αδικημένο. Στο ριζοσπαστικό αυτό μέτρο,

βλέπουμε την προωθημένη αντίληψη του Σόλωνα για τη λειτουργία της δημοκρατικής

16 Ο Δράκων ( 624 π.Χ.) θεωρείται ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας με ‘γραπτούς νόμους’, εάν και από το 683 π.Χ.

νομοθετούσαν οι έξι άρχοντες, οι επονομαζόμενοι Θεσμοθέται, αλλά με ‘άγραφους’ νόμους. Ο Δράκων εκλήθη

από τους Αθηναίους να θεσπίσει γραπτούς νόμους, διότι οι εξέχοντες σε πλούτο, ερμήνευαν όπως αυτοί ήθελαν

τους νόμους, και καταπίεζαν και εκφόβιζαν τους εκπρόθεσμούς οφειλέτες, ότι θα τους πουλήσουν ως δούλους

στα ξένα, εφ’ όσον αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Αυτή την αφόρητη κατάσταση επωμίστηκε ο

Δράκων να διευθετήσει, αλλά δεν άλλαξε το ισχύον ολιγαρχικό πολίτευμα της Αθήνας . Οι νόμοι του γραφτήκαν

σε μαρμάρινες πλάκες κι ονομάσθηκαν Θεσμοί ή Διατάξεις (621 π.Χ.) και τοποθετηθήκαν στην Αγορά να μπορεί ο

καθένας να τις διαβάσει. Επειδή, όπως ειπώθηκε, οι νόμοι ήταν ιδιαίτερα αυστηροί, επεκράτησε στη σημερινή

εποχή τα αυστηρά μέτρα του κράτους να αποκαλούνται ‘Δρακόντεια’. Εντούτοις, αντί τα μέτρα να βοηθήσουν

τους φτωχούς, έγιναν πάλι όργανα των πλουσίων, καθώς η απληστία έχει διαχρονική καταστρεπτική ισχύ. Έτσι,

άρχισαν εκ νέου οι ταραχές και η φυγή στα ξένα, και σύντομα χρειάσθηκαν ως νέο νομοθέτη τον Σόλωνα.

πολιτείας. Το μέτρο απέβλεπε στη συνειδητοποίηση του πολίτη, ότι αυτός δεν αποτελεί

μια ξεχωριστή, μεμονωμένη μονάδα, άλλα ένα μέλος ενός κοινωνικού συνόλου, που ζει

και υπάρχει σε αλληλεξάρτηση με τα άλλα μέλη. Ο νομοθέτης επιδιώκει να φέρει τα

μέλη της κοινωνίας θεσμικά το ένα πιο κοντά στ’ άλλο, μέσω της ‘συνήθειας’, για να

αναπτύξουν κοινωνικό ιδεώδες, να συναισθάνονται σαν μέλη του ίδιου σώματος και να

συμπάσχουν. Έτσι οι πολίτες δένονται αρμονικά σ’ ένα σύνολο για το κοινό καλό, όπως

τα μέλη του ανθρώπινου σώματος συνδέονται για την κατάλληλη κι υγιή λειτουργία του

οργανισμού. Γι αυτό, όταν ο Σόλων ερωτήθηκε, ποια πόλη θεωρεί ότι έχει την καλύτερη

διακυβέρνηση, η απάντηση του ήταν: “Εκείνη στην οποία οι πολίτες που δεν έχουν

αδικηθεί οι ίδιοι, καταγγέλλουν και τιμωρούν τους ενόχους της αδικίας με τόσο ζήλο,

όσο κι οι ίδιοι οι αδικημένοι”. Στο σημείο αυτό φαίνεται ξεκάθαρα η τρίτη μετωπική

σύγκρουση με την αγγλοσαξονική σχολή κι ιδίως κατ’ αντιδιαστολή με την ‘βαρβαρική’

ρήση του Adam Smith [17]: « κάθε άτομο έχει, πράγματι, υπ’ όψιν να προάγει το δικό του

συμφέρον κι όχι αυτό της κοινωνίας, γενικά αυτός, πράγματι, δεν προτίθεται να προάγει

το δημόσιο συμφέρον». Είναι σαφές, ότι στη δήλωση του Smith , η έννοια του δικαίου

παντελώς απουσιάζει και το άναρχο προσωπικό συμφέρον κυριαρχεί, σύμφωνα με του

Αριστοφάνη την κριτική, της θεότητας του χάους των σοφιστών κι όχι της κοινωνίας.

Ο Σόλων άσκησε την οικονομική και πολιτική εξουσία, με θαυμαστή δεξιοτεχνία

και κάθισε προσεκτικά στην μέση στου καραβιού για να κρατά ισορροπία. Δεν έδειξε

υποχωρητικότητα στους ισχυρούς, ωστόσο ούτε κι αδυναμία σ’ αυτούς που τον είχαν

εκλέξει, αλλά όπως ο ίδιος κομψά αναφέρει : “ και βία μαζί και δίκιο συνταιριάζοντας

έγινα ο κυβερνήτης”. Πάντοτε πίστευε στην δύναμη του χρήματος ως κινητήριο μοχλό

του εμπορίου, της βιοτεχνίας και της ναυσιπλοΐας, γι’ αυτό στην ξακουστή νομοθεσία

του, με πρωτοφανή συνέπεια εφήρμοσε την πρώτη οικονομική πολιτική σταθερότητας

μιας οργανωμένης κοινωνίας. Που είθε οι ανυπόληπτες κυβερνήσεις της σύγχρονης

Ελλάδας, να ακολουθούσαν την σοφία του μαζί με την νομοθεσία του. Αντιθέτως, την

δυστυχία έφεραν ακολουθώντας λάθος ατραπό, αφού επέλεξαν το σφαλερό κι αδιέξοδο

μονοπάτι του μονεταρισμού και χωρίς δισταγμό την διοίκηση της χώρας παρέδωσαν

στα χέρια των πιστωτών. Ως επακόλουθο, οδήγησαν τη χώρα σε μια οικονομική άβυσσο

17 The Wealth of Nations, Book IV, Chapter 2, “ Every individual…is his own advantage, indeed, and not that of the

society, which he has in view. He generally, indeed, neither intends to promote the public interest… ”

σ’ ένα πραγματικό κυκεώνα, πριν μελετήσουν με επισταμένη προσοχή τις διατάξεις, για

να κατανοήσουν τα μειονεκτήματα και τις παγίδες της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της

Ευρωζώνης. Ενώ, προ πολλού είχαν προειδοποιηθεί από την αρχαία ρήση: “εάν πάθετε

δεινά εξ αιτίας των σφαλμάτων σας μην αιτιάσθε τους θεούς για την τύχη σας”.

Εντούτοις, αποτελεί θλιβερή διαπίστωση ότι οι κυβερνώντες απτόητα συνεχίζουν

να εξυπηρετούν τα συμφέροντα της διεθνούς τοκογλυφίας εις βάρος της πλειοψηφίας

των πολιτών. Ισχυρίζονται, ότι το περιβόητο Μνημόνιο και η έλευση του ΔΝΤ έσωσαν

την Ελλάδα από την χρεοκοπία και δεν κατανοούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν τα

βασικά αίτια της de facto οδυνηρής χρεωκοπίας. Σε διαμετρική αντίθεση, με όσα έπραξε

ο ενάρετος Σόλων ενεργούν, και σύντομα στα Τάρταρα του Άδη θα βρεθούν μαζί με την

οικονομία, εάν γρήγορα δεν αντιληφθούν να βγουν οικιοθελώς από το Ευρώ και στο

Ευρώ της αρχαίας εποχής, την ξακουστή δραχμή,[18] να επιστρέψουν. Χωρίς χρονοτριβή,

να κηρύξουν Μoratorium όλων των διεθνών πληρωμών και την επαναδιαπραγμάτευση

των χρεών με εμμονή ν’ απαιτήσουν ως μια εφικτή και δίκαια λύση. Τα βήματα και την

πολιτική του μεγάλου νομοθέτου πρέπει να ακολουθήσουν κι αν χρειαστεί ακόμη και

‘πέτρες να σηκώσουν’[19], για να σωθεί η καταχρεωμένη Ελλάδα από τη τοκογλυφία.

Είναι οδυνηρό, και συναισθήματα πίκρας συνοδεύουν τον οικονομικό αναλυτή,

όταν διαλογίζεται ότι η χώρα του επί σειρά ετών επέλεγε ανίκανους και φιλοχρήματους

πολιτικούς, με κορυφαίο κυβερνητικό δημόσια να ομολόγει, ‘μαζί τα φάγαμε’. Και τι

ντροπή και πολιτική αναλγησία αυτή η έκφραση αποτελεί, που στην αρχαία εποχή μέσα

σε γενική καταισχύνη του λαού αυτός ο πολιτικός θα είχε ήδη εξοστρακισθεί. Σύμφωνα

με την αρχαία παράδοση, ο άνθρωπος είναι «τυφλός μπροστά στο μέλλον», εμείς όμως

ούτε το γνωμικό εισακούσαμε κι είχαμε μισόκλειστα τα μάτια χωρίς προνοητικότητα και

ταπεινοφροσύνη, γιατί αποκοπήκαμε από τις εθνικές μας ρίζες. Και συν αυτού, επί

μακρόν, πολιτικοί χωρίς δημόσιο αίσθημα, όραμα κι ηθικές αρχές, υπήρξαν κυβερνήτες

[18] Ετυμολογικά, δραχμή σημαίνει το κέρμα που μπορεί να πιαστεί στο χέρι (δράττω= αρπάζω, δράττομαι= πιάνω

σφικτά) και η αττική δραχμή, η νομισματική μονάδα του αρχαίου ελληνικού κόσμου,(συνίστατο από άργυρο 4.3

γραμμαρίων, μετά την υποτίμηση από τον Σόλωνα, από 73 σε 100 δραχμές προς 1 μνα) απετέλεσε το ευρώ του

νομισματικού συστήματος της αρχαιότητας. Ειδικά, από τα τέλη του 6ου αιώνα π. Χ. μέχρι την ήττα στη Χαιρώνεια

το 338 π. Χ., που άρχισε να την διαδέχεται το μακεδονικό νόμισμα, το πιο διαδεδομένο νόμισμα ήταν η Αθηναϊκή

γλαύκα, το τετράδραχμο. Επί δύο αιώνες, η δραχμή έπαιξε τον πρώτο στην ιστορία ρόλο του διεθνούς χρήματος.

[19] Στην εποχή του Σόλωνος, οι πέτρες χρησιμοποιούντο ως «σημάδια χρέους». Ήταν ενεπίγραφες πλάκες ή

στήλες, οι ονομαζόμενοι «λίθοι υποθήκης», που τοποθετούσαν στα χωράφια οι πιστωτές, για να δείξουν ότι τα

κτήματα ήταν χρεωμένα και τα χρέη τους ανεξόφλητα από τους οφειλέτες που ενεγράφονταν επάνω.

στο τιμόνι ενός στραπατσαρισμένου καραβιού από τις θύελλες και τις τρικυμίες, που

ποτέ δεν κόπασαν από τις τόσες αμαρτίες και τους πρωτοφανείς χρηματισμούς.

Αξίζει λοιπόν να δούμε με προσοχή, πως ο περίφημος νομοθέτης έπραξε στις

δύσκολες περιστάσεις, αντιμέτωπος με την οικονομική πανωλεθρία και την τραγική

κατάσταση που είχαν περιέλθει οι πολίτες της Αθήνας. Ο Σόλων ως γενική στρατηγική,

προσάρμοσε τους νόμους στις οικονομικές συνθήκες κι όχι τις συνθήκες στους νόμους

του.[20] Για να αναπτερώσει την καταρρακωμένη ψυχολογία και το ηθικό του αθηναϊκού

λαού, πρώτος χρησιμοποίησε την τεχνική της παρουσίασης των στοιχείων με κομψό

τρόπο, με ήπιες εκφράσεις κι ωραίες ευγενικές λέξεις για να καλύψει τις οικονομικές

ελλείψεις. Έτσι, ονόμασε τους φόρους εισφορές, τις φρουρές προστασία, τις φυλακές

οικήματα, και τις Ερινύες Νύμφες Σεμνές Θεές. Την νομοθεσία της διαγραφής των

χρεών των πολιτών και της απελευθέρωσης της γης που ήταν υποθηκευμένη, η οποία

απετέλεσε και το πρώτο μέτρο, την ονόμασε με την περίφημη λέξη « σεισάχθεια». Κατ’

αυτόν τον τρόπο, απαγορεύτηκε ‘άπαξ και δια παντός’ να δίνονται δάνεια με ενέχυρο το

ανθρώπινο σώμα, και οι φτωχοί και οι χρεοκοπημένοι ανακουφίστηκαν όχι μόνο από τη

διαγραφή των χρεών, αλλά και από την μείωση των τόκων χορηγήσεως δανείων.

Υποτίμησε την αξία του Αθηναϊκού νομίσματος, της μνας,[21] κατά 36.9%, από την

ισοτιμία των 73 αττικών δραχμών, σε τιμή μετατρεψιμότητας μιας μνας προς 100

αττικές δραχμές. Ως επακόλουθο, με την μέθοδο της οξείας υποτίμησης του νομίσματος,

[20] Η νομοθεσία του Σόλωνα ξεκίνησε από μία δεδομένη πραγματικότητα, την χρεοκοπία της αρχαίας Αθήνας, κι

έθεσε μια σειρά νόμων να βελτιώσει σταδιακά τις οικονομικές συνθήκες, με τελικό σκοπό να την επαναφέρει σε

τροχιά ανάπτυξης κι ευημερίας. Η νομοθεσία του στηρίζονταν στη συνειδητή αποδοχή των πολιτών ότι η τήρηση

τους είναι για το κοινό καλό. Σε αντιδιαστολή, η νομοθεσία του Λυκούργου (800 π. Χ), βασιλιά της αρχαίας

Σπάρτης, επεβλήθη δια της βίας, δημιουργώντας μια νέα κατάσταση μέσω μιας εξωτερικής και αυθαίρετης

θεσμοθέτησης νόμων πάνω στους πολίτες χωρίς την συναίνεση των. Ο Λυκούργος μεταρρυθμίζοντας το

πολίτευμα της Σπάρτης, δημιούργησε ένα εντελώς νέο καθεστώς, απολυταρχικό, που καθόριζε λεπτομερώς με

μέτρα όχι μόνο τις υποθέσεις των Σπαρτιατών, αλλά και των περιοίκων και των ειλώτων, οι οποίοι δια

εξαναγκασμού έπρεπε να τους υπακούσουν. Δηλαδή, ο Λυκούργος με βία προσάρμοσε τις συνθήκες στους

νόμους του, όπως ακριβώς συνέβη πρόσφατα στην Ελλάδα (Μάιος 2010), η επιβολή του Μνημονίου δια

εξαναγκασμού από το εξωτερικό, ένα αλλότριο κείμενο νομοθεσίας, στις ελληνικές συνθήκες παρά την βούληση

του ελληνικού λαού και εις βάρος των οικονομικών του συμφερόντων, αναμφίβολα μια πράξη βίας!

[21] Η μνα (λατ.Mina), είναι μονάδα μέτρησης της μάζας που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα. Η μνα αποτελούσε

υποδιαίρεση, 1/60 του ταλάντου, μονάδα που ισοδυναμούσε με το βάρος του νερού που εμπεριέχεται σε ένα

‘αττικό’ αμφορέα (26 λίτρα). Η προέλευση του τάλαντου ως μονάδα μέτρησης, έρχεται από τους Σουμέριους και

Βαβυλωνίους και οι υποδιαιρέσεις του σε πολύτιμα μέταλλα λειτουργούσαν ως νομίσματα. Τάλαντα δεν κόπηκαν

ποτέ, ενώ ακόμη και η μνα σπάνια κυκλοφορούσε. Οι Έλληνες υιοθέτησαν την ισοτιμία 1 τάλαντο=60 μνες και

μετέτρεψαν την μνα σε νομισματική μονάδα αναφοράς. Πολύτιμα μέταλλα που ζύγιζαν μια μνα χρησιμοποιούντο

ως νομίσματα. Η αττική μνα της εποχής του Σόλωνος, ήταν από άργυρο και ζύγιζε 433 σημερινά γραμμάρια..

οι οφειλέτες ευνοήθηκαν σημαντικά, αφού τους δίνονταν η δυνατότητα να εξοφλήσουν

το χρεωστικό υπόλοιπο του δανειακού κεφαλαίου με μικρότερο αριθμό μνων στην

διάθεση τους. Επίσης, όσοι είχαν την ικανότητα της αποπληρωμής των δανείων μέσω

περιοδικών πληρωμών, μετά την αναπροσαρμογή της ισοτιμίας, η αξία των δόσεων και

του χρεολυσίου μειώθηκαν δραματικά, με συνέπεια να αποκομίζουν μεγάλο όφελος οι

οφειλέτες εις βάρος των πιστωτών. Μαζί με την απαγόρευση της σύναψης μελλοντικών

δανείων θέτοντας ως υποθήκη τον ίδιο τον οφειλέτη, ο θεσμός του δανεισμού έγινε πιο

ανθρώπινος, αφού καταργήθηκε η δύναμη του πιστωτή να υποδουλώνει ή να φυλακίζει,

παρότι ο Σόλων δεν έθεσε ανώτατο όριο στο επιτόκιο. Έθεσε όμως όριο, στον αριθμό

των στρεμμάτων που δικαιούνταν ο κάθε κτηματίας να κατέχει.

Έδωσε μεγάλη βαρύτητα στο ‘διεθνές’ εμπόριο των Αθηνών, που εκεί κυρίως

αποσκοπούσε και η οξεία υποτίμηση της δραχμής, με την διευκόλυνση των εμπορικών

συναλλαγών με τις ακμάζουσες πόλεις, της Κορίνθου, Ερέτριας και Χαλκίδας, και τις

αποικίες τις Ιωνίας στην Μικρά Ασία. Έβαλε τα θεμέλια της ‘βιομηχανίας’ κι έδωσε

ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και της βιοτεχνίας με σκοπό την

απορρόφηση των άεργων ακτημόνων, φέρνοντας τεχνίτες από την Κόρινθο κα τις άλλες

παραθαλάσσιες πόλεις υποσχόμενος να τους δώσει την Αθηναϊκή υπηκοότητα. Ακόμη,

δια νόμου επέβαλε στον κάθε γονέα να μάθει στο παιδί του υποχρεωτικά μια τέχνη,

διαφορετικά αυτό δεν είχε την υποχρέωση να τους κοιτάξει στα γεράματα. Από την

άλλη, εάν οι γονείς φρόντιζαν να μάθει τέχνη το παιδί τους, κι αυτό δεν περίθαλπε τους

γονείς του, θέσπισε νόμο το παιδί να κηρύσσεται άτιμο. Ο άεργος θεωρείτο παραβάτης

κι απαγορεύονταν οι ακόλαστοι να ομιλούν στην Εκκλησία του Δήμου. [22]

Σχετικά με τον τρόπο ζωής και τον γάμο των αθηναίων γυναικών, κατήργησε

την προίκα και πήρε άλλα μέτρα έτσι ώστε οι γάμοι των νεόνυμφων να είναι ταιριαστοί.

Πριν τον Σόλωνα, οι διαθήκες ήταν άγνωστος θεσμός στην αρχαία Αθήνα, καθώς την

περιουσία των αποθανόντων προσώπων αυτόματα την κληρονομούσαν οι συγγενείς. Με

22 Η Εκκλησία του Δήμου καθιερώθηκε από τον Σόλωνα το 594 π.Χ., και αποφάσιζε για την εκλογή των αρχόντων

κι αξιωματούχων, τον επισιτισμό και την ασφάλεια της πόλης.. Η εκκλησία (εκ καλώ) ήταν ανοικτή σ’ όλους τους

άρρενες αθηναίους πολίτες άνω των 18 ετών, πλην των ακόλαστων, και συγκροτείτο σε τακτική συνέλευση,

τετράκις ετησίως, όπου εγίνετο και η ‘επιχειροτονία’ των νόμων. Ωστόσο γίνονταν και έκτατες συνεδριάσεις οι

οποίες ονομάζονταν σύγκλητοι. Η συνέλευση λάμβανε χώρα στο λόφο της Πνύκας, όπου είχαν κατασκευασθεί

ημικυκλικά σκαμμένα καθίσματα για τον ‘Εκκλησιάζοντα δήμο των Αθηναίων’, η οποία ήταν επίσης αρμόδια για

την κήρυξη πολέμου και της επιλογής στρατηγών και στρατιωτικής στρατηγικής.

τη θέσπιση ειδικής νομοθεσίας, υπ’ ορισμένους όρους, τώρα δίνονταν η ελευθερία στον

πολίτη να διαθέτει την περιουσία του όπως αυτός επιθυμούσε. Διένειμε τον πληθυσμό

σε τέσσαρες κοινωνικές τάξεις σύμφωνα με το ετήσιο εισόδημα τους[23] και μόνο οι Θήτες

λάμβαναν μισθό για δημόσιες υπηρεσίες, όλες οι άλλες τάξεις υπηρετούσαν το δημόσιο

χωρίς αποδοχές. Οργάνωσε τη Βουλή του Αρείου Πάγου και την όρισε επιτηρητή και

φύλακα των νόμων, κι ως αντίβαρο ίδρυσε τη Βουλή των Τετρακοσίων, με εκατό άνδρες

από κάθε μια από τις τέσσερις φυλές που είχε η Αθήνα [24]. Επιπλέον, παρατηρώντας το

άγονο έδαφος της Αττικής, θέσπισε διατάξεις για τις καλλιέργειες, την ύδρευση κι

άρδευση των αγρών, καθώς και τις αποστάσεις των φυτειών. Απαγόρευσε την εξαγωγή

των αθηναϊκών προϊόντων, ιδίως των σιτηρών και δημητριακών, επιβάλλοντας αυστηρά

πρόστιμα στους παραβάτες, ενώ επέτρεψε μόνο τις εξαγωγές ελαιόλαδου. Είναι λοιπόν

εμφανές, ότι στις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνος και στους ρυθμιστικούς κανόνες της

οικονομίας της Αθηναϊκής πολιτείας, θεμελιώθηκαν στην Ευρώπη την εποχή του 16ου

αιώνα, οι αρχές του δόγματος του μερκαντιλισμού, ως ένα σύστημα εθνικού οικονομικού

σχεδιασμού που περιελάμβαναν τους κανόνες της ηθικής και της δικαιοσύνης.

Στο πλαίσιο των πολιτειακών μεταρρυθμίσεων, πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο

Σόλων εγκαθίδρυσε ένα πολίτευμα τιμοκρατικό (τίμημα= περιουσία), στο οποίο τα

αξιώματα κατανέμονται αναλόγως της ‘διατιμώμενης περιουσίας των πολιτών’. Το

πολίτευμα της Αθήνας και επί Δράκοντος ήταν τιμοκρατικό, όμως οι άρχοντες και τα

ισόβια μέλη του Αρείου Πάγου[25], εκλέγονταν μόνο από την πρώτη κοινωνική τάξη των

[23] Η πρώτη τάξη, οι Πεντακοσιομέδιμνοι, είχε ετήσιο εισόδημα το λιγότερο 500 μεδίμνους ( μονάδα μετρήσεως

στερεών που ισοδυναμούσε με 51,84 σημερινά λίτρα ) από σιτηρά, κριθάρι, κρασί ή λάδι. Η δεύτερη τάξη, ήταν οι

Ιππείς, που είχαν εισόδημα πάνω από 300 μεδίμνους και την δυνατότητα να συντηρούν ένα άλογο. Ακολουθούσε

η τάξη των Ζευγιτών, και ήταν αυτοί που είχαν εισόδημα 200 μεδίμνων και μπορούσαν να συντηρήσουν ένα

ζευγάρι βόδια. Οι υπόλοιποι αποτέλεσαν την κατώτερη τάξη και ονομάσθηκαν Θήτες, ένα είδος δουλοπάροικων

που καλλιεργούσε την γη των πλουσίων, γενικά οι μισθωτοί εργάτες. Οι Θήτες αποκλείονταν από τα δημόσια

αξιώματα, είχαν όμως το δικαίωμα να συμμετάσχουν στην εκκλησία του δήμου και τα δικαστήρια.

[24] Ο διαχωρισμός των Αθηναίων σε τέσσερις φυλές υπάρχει από την εποχή του μυθολογικού Θησέα, που ως

βασιλιάς της Αθήνας ένωσε τους οικισμούς της Αττικής σ’ ένα ‘συνοικισμό’, της Αθήνας. Οι φυλές ήταν:1) Οι

Γελέοντες (οι γεωργοί), (2) Οι Αιγικορείς (κτηνοτρόφοι), (3) Οι Αργαδείς (εργάτες) και (4) Οι Όπλητες (στρατιώτες).

[25] Ο Άρειος Πάγος (πάγος= βράχος), θεωρείτε το αρχαιότερο δικαστήριο του κόσμου και έδρευε σ’ ένα βραχώδη

λόφο βορειοδυτικά της Ακρόπολης. Κατά μία εκδοχή εκεί είχε ιδρύσει δικαστήριο ο Δίας να δικάσει τον θεό Άρη

για τον φόνο του γιού του Ποσειδώνα, Αλιρρόθιου, κατά μια άλλη, το όνομα προέρχεται από τις Αρές, δηλαδή, τις

Ερινύες Νύμφες που ήταν οι χθόνιες θεότητες της τιμωρίας και της εκδίκησης και υπό την προστασία τους οι

Αρεοπαγίτες δίκαζαν τους εγκληματίες. Αρχικά, 1300 π..Χ.? οι Αρεοπαγίτες ήταν αριστοκράτες και συμβούλευαν

τους βασιλείς και στη συνεχεία τους άρχοντες της Αθήνας, έχοντες μεγάλες εξουσίες, ως Ταμίες, τον έλεγχο της

τήρησης των νόμων, των δημοσίων ηθών, της κρίσης των θρησκευτικών αδικημάτων και φόνων εκ προμελέτης.

ευγενών και πιο πλουσίων κι ως συνέπεια ήταν ολιγαρχικό. Η καινοτομία του Σόλωνα

στον αριστοκρατικό θεσμό της Βουλής του Αρείου Πάγου, ήταν η αλλαγή στη σύνθεση,

αφού στο εξής θα αποτελείτο από μέλη που είχαν διατελέσει άρχοντες. Έτσι οι δικαστές

του Αρείου Πάγου εκλέγονταν πλέον δημοκρατικά, από την εκκλησία του δήμου.

Οι νόμοι γράφτηκαν επάνω σε ξύλινους περιστρεφόμενους άξονες οι όποιοι

ονομάστηκαν ‘κύρβεις’, που τοποθετήθηκαν σε κεντρικά σημεία των Αθηνών κι επίσης

αναρτήθηκαν στο Πρυτανείο.[26] Ο Σόλων έδωσε ισχύ στους νόμους του 100 χρόνια, κι

αφού οι άρχοντες κι η βουλή έδωσαν κοινό όρκο ότι θα τους τηρήσουν σταθερά, έφυγε

μακριά από την Αττική σε μακρινά ταξίδια για να αποφύγει την αλλαγή των νόμων.

Επειδή γνώριζε καλά τον χαρακτήρα του Έλληνα, ότι είναι πρόθυμος να κρίνει και να

επικρίνει, να συμβουλεύσει και να προτείνει λύσεις για ζητήματα και προβλήματα πάσης

μορφής, άσχετα από τις γνώσεις του και την ειδικότητα του. Κυρίως στα μεγάλα έργα,

όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά ανέφερε ότι : «είναι δύσκολο να αρέσεις σ’ όλους» γιατί,

άλλοι θα σε παρενοχλούν συχνά να προσθέσεις κι άλλοι ν’ αφαιρέσεις κάτι, αφού τα

συμφέροντα που διακυβεύονται από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις είναι εξ ίσου μεγάλα

και δημιουργούν ποικίλες αντιρρήσεις και διχογνωμίες. Επίσης, ο Σόλων ήταν ενήμερος,

ότι ο λαός έχει την έμφυτη κλίση να μην δέχεται εύκολα τις ριζικές αλλαγές, αλλά να

διαμορφώνει εκ των προτέρων άποψη και να αντιδρά σ’ αυτές, γι αυτό η πάροδος του

χρόνου μόνο, το δικαστήριο του καιρού, θα δικαίωνε την νομοθεσία του.

Έτσι βρέθηκε ταξιδεύοντας σε ξένους τόπους, στη φανταχτερή γεμάτη λάμψη

αυλή του θεωρούμενου πλουσιοτέρου βασιλιά της εποχής εκείνης, του Κροίσου της

Λυδίας. Αυτός τον υποδέχθηκε με επιδεκτικότητα και ξιπασιά, ντυμένος με λαμπερά

χρυσοποίκιλτα ενδύματα και στολισθείς με κάθε είδους περίτεχνα κοσμήματα και

μπιχλιμπίδια. Αφού κάθισε στο μεγαλοπρεπή χρυσό θρόνο του o Λυδός βασιλιάς με τα

αμύθητα πλούτη, γεμάτος έπαρση, με αλαζονεία ρώτησε τον αθηναίο νομοθέτη εάν

είδε στη ζωή του πιο ευτυχισμένο άνθρωπο από εκείνον. Ο Σόλων του απάντησε ότι

[26] Στις αρχαίες ελληνικές πόλεις το Πρυτανείο ήταν ένα δημόσιο οίκημα αφιερωμένο στην θεά Εστία. Στην Αθήνα

το Πρυτανείο ήταν κτισμένο στους πρόποδες της Ακρόπολης κι από την εποχή του Κλεισθένη-- το 508-507 π.Χ.

μεταρρύθμισε την δημοκρατία των Αθηνών και « έδωσε την πολιτεία στον λαό» κατά τον Αριστοτέλη, παύοντας

την καταγωγή και την συγγένεια να παίζουν ρόλο στη πολιτική ζωή-- κτίσθηκε κι ένα άλλο Πρυτανείο, η λεγόμενη

Θόλος, στην αρχαία αγορά, ενώ το παλαιό παράμεινε ως θρησκευτικό κέντρο. Η Θόλος εξυπηρετούσε τις ανάγκες

της διοίκησης, εκεί συνεδρίαζαν και τρέφονταν ‘δημοσία δαπάνη’ οι πρυτάνεις κι οι ξένοι πρεσβευτές. Πρυτάνεις

ήταν οι 50 βουλευτές με κλήρο από κάθε φυλή, που διαδοχικά προΐσταντο στη Βουλή των Πεντακοσίων.

γνωρίζει τον Κλεόβη και τον Βίτωνα που ήταν αγαπημένα αδέλφια κι αγαπούσαν τόσο

την μητέρα τους, ώστε όταν τα βόδια είχαν αργήσει, ζεύτηκαν γρήγορα οι ίδιοι τον ζυγό

της άμαξας και την μετέφεραν στο ιερό της Ήρας[27], ενώ οι πολίτες την μακάριζαν κι η

ίδια ήταν γεμάτη χαρά, δεν ξανασηκώθηκαν την άλλη μέρα, αλλά βρήκαν θάνατο χωρίς

πόνο και λύπες, ύστερα από τόση δόξα. ‘Κι εμάς δεν μας λογαριάζεις πουθενά’ του

απαντά εξοργισμένος ο Κροίσος. Ό Σόλων που δεν ήθελε να τον κολακεύσει, ούτε να

τον ερεθίσει του απαντά: [28] “Βασιλιά των Λυδών σ’ εμάς τους Έλληνες ο Θεός τα έδωσε

όλα σύμφωνα με το μέτρο και μαζί με το μέτρο μας χάρισε και μια ταπεινή σοφία που

είναι λαϊκή κι όχι βασιλική. Να βλέπει ότι η ζωή φέρνει συχνά γυρίσματα και κάθε λογής

συντυχίες και δεν αφήνει κανένα να ξιπάζεται για τα αγαθά που έχει, ούτε να θαυμάζει

την ευτυχία του άλλου, που μπορεί ο καιρός να την αλλάξει. Γιατί στον καθένα το μέλλον

είναι αβέβαιο κι άγνωστο και έρχεται ξαφνικά κι απρόσμενα. Και λογαριάζουμε

ευτυχισμένο, αυτόν που ο θεός του έδωσε έως το τέλος την ευτυχία”.

Το ανωτέρω βαρυσήμαντο απόσπασμα της ατάραχης απάντησης του Σόλωνα, με

την σύνοψη του στο ανεξίτηλο “ Μηδένα προ του τέλους μακάριζε”, αποτελεί θρύλο,

γιατί ελέγχοντας τις χρονολογίες της συνάντησης του Κροίσου με τον Σόλωνα δεν

ταιριάζουν πλήρως. [29] Πλην όμως, ο Πλούταρχος αποφασίζει να το δεχθεί ως αληθινό το

διάσημο περιστατικό, μια ξακουστή στιχομυθία τόσο βαθιά σε γνώση και σοφία, που

βεβαιώνουν πολλές μαρτυρίες κι υπήρξε τόσο σημαντική στην ιστορία του πολιτισμού

του άνθρωπου. Κι αυτό, διότι στη θρυλική απάντηση του Σόλωνα, εμπεριέχονται τρείς

συνολικά, διαφορετικές φιλοσοφικές απόψεις μεταξύ της αρχαίας ελληνικής και της

αγγλοσαξονικής, αναφορικά με την αναζήτηση της ανθρώπινης ευτυχίας στη ζωή μέσω

της συσσώρευσης υλικού πλούτου και της αυτοπροβολής. Στη θεώρηση του «ωραίου»

του «μέτρου» και του «αβέβαιου». Το τελευταίο αποδίδεται στο αποχαιρετιστήριο

[27] Ο Κλεόβης και ο Βίτωνας ήταν από το Άργος κι είχαν μητέρα την Κυδίππη, που ήταν ιέρεια στο ιερό της Ήρας,

γνωστό ως Ηραίο του Άργους, ένας από τους παλαιότερους ναούς του ελληνικού χώρου, χτισμένος πιθανώς τον

8ο αιώνα π.Χ. Τα δύο αδέλφια, οι Αργείοι τα τιμούσαν ιδιαίτερα και θεωρούσαν την ζωή τους ενάρετη και τον

τρόπο που πέθαναν αληθινά ευτυχισμένο. Μάλιστα, για να τους τιμήσουν, αφιέρωσαν στο ιερό των Δελφών τα

αγάλματα τους. Κατά ευτυχή σύμπτωση, τα αγάλματα βρέθηκαν από τους αρχαιολόγους και σήμερα εκτίθενται

στο μουσείο των Δελφών. ( Πλουτάρχου Βίοι, Σόλων – Θεμιστοκλής, Δ. Τσουγκαράκης, σελ. 128, Πατάκης, 1988).

[28] Πλουτάρχου Βίοι, Σόλων, Κεφ. 27-28, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Ι, 1989.

[29] Σύμφωνα με τις χρονολογίες που είναι αποδεκτές, ο Σόλων πέθανε σε ηλικία 80 ετών το 559 π. Χ. και ο Κροίσος

( 595-546 p. X.) ο τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας, γιός του Αλυάττη, σύμφωνα με τους χρονολογικούς πίνακες της

εποχής ανέβηκε στο θρόνο το 560 π.Χ. Αυτές οι ημερομηνίες που αναφέρονται στους πίνακες, ισχυρίζεται ο

Πλούταρχος, ‘ως σήμερα πάμπολλοι τους διορθώνουν, χωρίς να μπορούν να συμβιβάσουν τις αντιθέσεις τους’.

σχόλιο του Σόλωνα, προς τον δυσαρεστημένο Κροίσο: “ Να μακαρίζει κανείς αυτόν που

ζει ακόμα και κινδυνεύει είναι πράγμα αμφίβολο και χωρίς αξία, και μοιάζει με το να

ανακηρύσσει νικητή και να στεφανώνει τον αθλητή που αγωνίζεται ακόμα».

Το χαρακτηριστικό του πολιτισμού της ανατολής, τόσο των Λύδιων, όσο και των

Περσών, να επιδεικνύουν τη κοινωνική τους θέση με τον πλούτο και την εξωτερική τους

εμφάνιση, είναι όντως εντυπωσιακό. Η συνήθεια των βασιλέων τους να ντύνονται με

φανταχτερές στολές και να στολίζονται με κάθε λογής πολύτιμα κοσμήματα, μέσα σ’

ένα διάκοσμο αυλικών και πολυπληθών αξιωματούχων με αστραφτερές στολές, δεν

ξαφνιάζουν τον αθηναίο νομοθέτη ούτε τον εντυπωσιάζουν. Αντίθετα του προκαλούν

αισθήματα περιφρόνησης, γιατί εντελώς διαφορετική ήταν η αίσθηση του «ωραίου»

του ελληνικού πολιτισμού. Ο Πλούταρχος αναφέρει, ο Σόλων « περιφρονούσε αυτή την

ακαλαισθησία και την φτήνια», γιατί οι Έλληνες είχαν ως ιδανική ομορφιά το ‘κάλλος’,

δηλαδή, την ομορφιά συνδυασμένη με την απλότητα, την λιτότητα και με το μέτρο.

Αντιθέτως, η επίδειξη εκπληκτικού πλούτου και χλιδής για εντυπωσιασμό, αποτελεί

βαρβαρικό έθιμο που το υιοθέτησαν από τους Μήδους και Πέρσες, πρώτα οι Ρωμαίοι

και Βυζαντινοί αυτοκράτορες, και εν συνεχεία οι Γάλλοι ηγεμόνες και Αγγλοσάξονες

βασιλείς κατά την διάρκεια του 16ου -18ου αιώνα. Έτσι εξηγείτε, γιατί εντυπωσίασε τόσο

πολύ τον Adam Smith, η φανταχτερή στολή του σοφιστή Γοργία και το αφιέρωμα του

χρυσού αγάλματος στους Δελφούς, ως επίδειξη του πλούτου του και εντυπωσιασμού.

Για τους αρχαίους Έλληνες, το μέτρο, καθετί που δεν είναι υπερβολικό, το

περίφημο «Μηδέν άγαν», αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της ελληνικής

φιλοσοφικής στάσης απέναντι στη ζωή. Η άλλη λίθος είναι, το «Γνώθιν σαυτόν», το

ρητό της αυτογνωσίας του Χίλωνος του Λακεδαιμονίου, που μαζί με το γνωμικό «Μηδέν

άγαν», συνιστούσαν επιγραφές του Μαντείου των Δελφών. Η μεγαλοψυχία και η

μετριοπάθεια του Σόλωνα, υπήρξε τόσο ταιριαστή με την αποφυγή της υπερβολής στην

ξακουστή νομοθεσία του και σε αρμονία με το αγαπημένο του ρητό το «Μηδέν άγαν»,

τίποτε με υπερβολή. Πως λοιπόν είναι δυνατόν να αποφθεχθεί η μετωπική σύγκρουση

της αρχαίας ελληνικής σκέψης και του αχαλίνωτου ατομικού χρηματικού συμφέροντος

της Αγγλοσαξονικής σχολής; Πράγματι, indeed όπως λέει o Adam Smith, δύο εντελώς

διαφορετικές κοσμοθεωρίες, πλήρως ασυμβίβαστες φιλοσοφικές απόψεις απέναντι στη

ζωή και στο πνεύμα, γι αυτό και ο σύγχρονος έλληνας είναι τόσο έντονα συγχυσμένος,

ανήμπορος να αντιδράσει στις οικονομικές προκλήσεις και προσβολές που υφίσταται.

Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνάμε, ότι ήδη από τα πανάρχαια χρόνια στην Ανατολή,

δημιουργήθηκαν μεγάλα κράτη και ισχυρές αυτοκρατορίες, όπως των Ασσυρίων, των

Βαβυλωνίων, των Μήδων και των Περσών. Οι δυναστείες αυτές αν και είχαν αποκτήσει

μεγάλη δύναμη κι αμύθητα πλούτη, και οι βασιλείς τους ζούσαν μέσα στο πλούτο στη

χλιδή και ξιπασιά, ντυμένοι με φαντασμαγορικές στολές και μπιχλιμπίδια, σε τελική

ανάλυση αφανίσθηκαν χωρίς να αφήσουν καμιά σημαντική πνευματική κληρονομιά.

Είναι γεγονός, ότι σ’ ορισμένα απ’ αυτά τα κράτη αναπτύχθηκαν αξιόλογες γνώσεις

στην αστρονομία και τα μαθηματικά, εντούτοις σε κανένα απ’ αυτά δεν δόθηκε σημασία

στις ηθικές αξίες του ανθρώπου και στην έννοια του δικαίου. Ακολουθώντας πιστά την

νομοτελειακή αρχή της φυσικής εξέλιξης, της γέννησης, ακμής, σήψης και παρακμής, οι

πολιτισμοί αυτοί που βασίζονταν καθαρά στον υλικό πλούτο και εμφανισιακή προβολή,

εξαφανίσθηκαν. Έτσι δεν άφησαν καμιά πνευματική και ηθική παρακαταθήκη στον

σύγχρονο πολιτισμό, πάρα μόνο τα αρχαία ερείπια της Βαβυλώνας και της Περσέπολης

ως μακάβριο ενθύμιο του μεγαλείου τους. Ο άφθονος χρυσός κι ασήμι του παρελθόντος,

που ήταν ο υπέρτατος κριτής της επιτυχίας της ζωής, δεν υπάρχει πια, αλλά χάθηκε μαζί

και η ευκαιρία της εξέλιξης του ανθρωπίνου πνεύματος σ’ ένα ανώτερο βαθμό.

Δυστυχώς, μετά την πάροδο του χρόνου τόσων αιώνων, η αγγλοσαξονική σχολή

με επικεφαλής τον Adam Smith, ακολούθησε την ασιατική παράδοση κι όχι την αρχαία

ελληνική, της αποτίμησης κάθε ανθρώπινης αξίας και επιτυχίας της ζωής, με βάση την

συσσώρευση του υλικού πλούτου για την επίδειξη κι αυτοπροβολή. Έτσι όλος ο δυτικός

κόσμος, με πρώτη την κορυφαία οικονομική δύναμη, την πρώην αποικία της Αγγλίας,

τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ασπάσθηκε χωρίς περίσκεψη το αρχαίο ασιατικό

έθιμο της μεγιστοποίησης του υλικού πλούτου. Η υιοθέτηση του φιλελευθερισμού, που

επαινεί την ατομική επιδίωξη του πλούτου, ως το ύψιστο ιδανικό της ζωής, αλυσόδεσε

τα κράτη και πλέον όλα γίνανε δέσμια ως απατηλού ειδώλου που τα οδηγεί σταθερά

στην απαξίωση του ανθρώπου, ως μια οντότητα χωρίς κανένα αξιόλογο περιεχόμενο.

Όμως, μέσα στην παραζάλη της μεγιστοποίησης του πλούτου, wealth maximization, το

αποκαλούνε, αγνόησαν την σοφή συμβουλή του Σόλωνα προς τον Κροίσο, η οποία δεν

κατάφερε να τον συνετίσει, αλλά να τον εξοργίσει, γι αυτό και ο μυθοποιός Αίσωπος[30]

στεναχωρηθείς, έσπευσε να τον νουθετήσει λέγοντας του : « Σόλωνα τους βασιλιάδες

πρέπει κανείς ή να τους πλησιάζει όσο γίνεται λιγότερο ή να τους ευχαριστεί όσο μπορεί

περισσότερο». Και ο Σόλων απτόητος του απαντά: «ή πρέπει να τους πλησιάζει κανείς

όσο γίνεται λιγότερο ή να τους λέει το καλύτερο», για να επιβεβαιωθεί αργότερα από

την ιστορία, καθώς η πυρά αναγκαστικά συνέτισε τον Κροίσο και ευτυχώς που είχε

δυνατή φωνή και τον άκουσε ο Κύρος, αλλά δεν κατάλαβε εάν αυτός, ο Σόλων, που

φώναζε τόσο δυνατά ο Κροίσος μέσα στην δυστυχία του, ήταν άνθρωπος ή θεός.

Έτσι φθάσαμε στο τέλος της διατριβής του θέματος μας, ευχόμενοι τα ισχυρά

κράτη του δυτικού κόσμου να αντιληφθούν έγκαιρα ότι το σφαλερό οικονομικό δόγμα

του φιλελευθερισμού που ακολουθούνε, οδηγεί σε αδιέξοδο, πριν συνετιστούν από την

πυρά όπως ο Κροίσος και αναφωνήσουν τρείς φορές Σόλων κατόπιν εορτής. Ήδη όμως

έχουν ρίξει στην πυρά τα παρασιτικά κράτη όπως της χώρας μας, που οι κυβερνήσεις

της εσφαλμένα πίστεψαν στην ανωτερότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ιδίως του

οικονομικού δόγματος της αγγλοσαξονικής σχολής. Κι αυτό ήταν το μοιραίο λάθος, όχι

μόνο γιατί η Ελλάδα δεν είχε το οικονομικό υπόβαθρο της ισχυρής Γερμανίας για να την

ακολουθήσει, αλλά το γεγονός ότι οι ίδιοι οι Γερμανοί ποτέ δεν πίστεψαν στις θεωρίες

του ατομικού συμφέροντος και του υλικού ηδονισμού των Βρετανών οικονομολόγων.

Οι Γερμανοί από την πρώτη στιγμή, με την εμφάνιση του Πλούτου των Εθνών,

υποδέχθηκαν το νέο δόγμα με κριτική και διαφώνησαν με τον αχαλίνωτο ατομικισμό

του Adam Smith. Χωρίς χρονοτριβή, αυτοί καταδίκασαν το καπιταλιστικό σύστημα του

«προσωπικού συμφέροντος» και την laissez faire οικονομία που συνηγορεί κι αμέσως

τάχθηκαν υπέρ της εποπτείας της λειτουργίας του κράτους. Απέρριψαν την έννοια του

‘απόλυτου’ ατόμου, του ‘αυτάρκη’ και πλήρως ανεξάρτητου οικονομικώς ανθρώπου, του

θηρίου ή θεού, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, και την αντικατέστησαν με την ιδέα της

δημιουργικής κοινωνικής αλληλεξάρτησης, μιας έννοιας που αποτελεί πιστό αντίγραφο

της νομοθεσίας του Σόλωνος. Η γερμανική φιλοσοφική σκέψη υποστήριζε ότι οι πολίτες

30 Ο Αίσωπος που κατάγονταν από τη Φρυγία της Μ. Ασίας, είχε κληθεί από τον Κροίσο στις Σάρδεις για να

τιμήσει την επίσκεψη του Σόλωνα. Ήταν αρχικά δούλος στη Σάμο και το αφεντικό του τον απελευθέρωσε λόγω

της ευφυΐας του. Το βιβλίο του “Αισώπου Βίος” κυκλοφόρησε τον 6ο αιώνα π.Χ.

δεν είναι μεμονωμένα άτομα, αλλά συνδέονται στενά μεταξύ τους από τις αρχές της

ανταπόδοσης και της αμοιβαιότητας, οι βασικές αρχές της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Το νέο φιλοσοφικό κίνημα που ξεκίνησε στην Γερμανία στις αρχές του 19ου αιώνα

από τους εθνικιστές, Mueller και List,[31] στον τομέα της πολιτικής οικονομίας απέρριψε

τις απόψεις του Hobbes και Locke περί φυσικού νόμου ( Natural Law) και φυσικών

ατομικών δικαιωμάτων ( Natural Rights). Επίσης δεν αποδέχτηκε την προσφιλή στους

Βρετανούς και Γάλλους θεωρία του Bentham περί ωφελιμισμού (utilitarianism), σχετικά

με τη μέτρηση και ένταση της ευτυχίας του ανθρώπου που αποδίδεται με το απόφθεγμα

« της αποφυγής του πόνου και της αναζήτησης της ευχαρίστησης» ως τελικό σκοπό της

ζωής, τον οποίο ήταν της μοίρας το γραπτό οι σύγχρονοι Έλληνες να το υιοθετήσουν με

συνέπεια να οδηγηθούν στο σημερινό όλεθρο. Αντίθετα, οι Γερμανοί διαλογίσθηκαν ότι

εάν αυτές οι παράξενες θεωρίες των Βρετανών περί φυσικών ατομικών δικαιωμάτων

και του υπολογισμού του προσωπικού ηδονισμού επικρατήσουν ως ιδεολογία στο έθνος,

η ενότητα της χώρας καταστράφηκε. Ως εκ τούτου, συνηγόρησαν στην επιστροφή της

Γερμανίας σε ένα ρομαντικό οικονομικό σύστημα, που δίνει έμφαση στα ανθρώπινα

ευγενή αισθήματα και ιδανικά, με βάση τις λαϊκές συνήθειες και παραδόσεις που έχουν

τις ρίζες τους στην πατριαρχική οικογένεια της μεσαιωνικής φεουδαρχίας.

Σ’ αυτό το οικονομικό μοντέλο, την κινητήρια δύναμη την αποτελεί κατεξοχήν η

αλληλεξάρτηση των μελών και η ευημερία της κοινωνίας κι όχι το ατομικό συμφέρον. Κι

[31] Ο Adam Heinrich Muller (1779-1829) υπήρξε πολιτικός αρθογράφος, αυτοδίδακτος οικονομολόγος και

θεωρητικός του κράτους. Η οικονομικές του απόψεις είναι σε πλήρη αντίθεση με την ατομιστική θεώρηση του

Adam Smith, δίνοντας έμφαση στην ηθική της εθνικής οικονομίας. Η νίκη του Smith, σήμαινε για τον Muller την

τελική καταστροφή όλης της τάξης και πειθαρχίας του κράτους. Στο κύριο έργο του” Elemente der Staatskunst”

αναφέρεται στον ρομαντισμό της επιστροφής στους θεσμούς της Μεσαιωνικής Γερμανίας με τις συντεχνίες και τη

πνευματική αλληλεξάρτηση όλων των μελών της κοινότητας, έχοντας ως υπόδειγμα την πατριαρχική οικογένεια.

Ήταν μυστικός σύμβουλος του Metternich, και το 1826 του απένειμε τον τίτλο ευγενείας, Ritter von Nittersdorf.

O Friedrich List (1789-1846), υπήρξε ένας από τους κορυφαίους Γερμανούς οικονομολόγους και πρωτοπόρος της

Γερμανικής Ιστορικής Σχολής. Η πρώιμη μόρφωση ήταν ημιτελής και πατέρας του αναγκάστηκε να τον αποσύρει

από το σχολείο λόγω του ανήσυχου χαρακτήρα του. Ως υπάλληλος της επαρχίας Wurttemberg, εντυπωσίασε τον

αρμόδιο υπουργό και διορίσθηκε στο πανεπιστήμιο Tubingen, ως καθηγητής της δημόσιας διοίκησης και μέλος

της νομοθετικής βουλής της επαρχίας. Το 1822, εκδιώχθηκε από την βουλή, διότι συνηγορούσε υπέρ της

κατάργησης των εσωτερικών ταριφών (σημερινών διοδίων), όπου συνελήφθηκε και φυλακίστηκε στο φρούριο

Asperg. Δραπέτευσε από τη φυλακή, αλλά επέστρεψε να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής, υπό την προϋπόθεση να

αυτοεξορισθεί στην Αμερική. Στην νέα ήπειρο έζησε επτά χρόνια ως αγρότης, και εκεί συνάντησε τον παλιό του

γνώριμο από το Παρίσι, τον στρατηγό Lafayette που τον σύστησε στο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Jackson.

Ο List απέκτησε σημαντική περιουσία, όταν ανακαλύφθηκε κάρβουνο στον αγρό που κατείχε και με τη συνδρομή

του Jackson επέστρεφε ως πρόξενος των ΗΠΑ στη Λειψία. Εκεί και στο Παρίσι, έγραψε τη περίφημη διατριβή του,

Το Εθνικό Σύστημα Πολιτικής Οικονομίας, (1841). Το 1846, αποφάσισε να δώσει τέλος στη πολυτάραχη ζωή του.

αυτό, διότι θεώρησαν ότι το ελεύθερο εμπόριο και ο διεθνής καταμερισμός της εργασίας

που πρεσβεύει το φιλελεύθερο-υλιστικό σύστημα της αγγλοσαξονικής σχολής φθείρει

τις προσωπικότητες και τις ψυχές των ανθρώπων. Μάλιστα ο Mueller, για να απαλλαγεί

το κράτος από τα δεσμά του χρυσού κανόνα (Gold Standard), που εγκαθίδρυσε στο

διεθνές εμπόριο η πρωτοκαθεδρία της Αγγλίας, πρότεινε μια πρότυπη για την εποχή του

νομισματική άποψη. Η πρόταση, που ενθυμίζει τον στοίχο του ποιητή, “ η ελευθερία

θέλει τόλμη”, εισηγείτο την κοπή εθνικού νομίσματος, μη μετατρέψιμου σε χρυσό ( fiat

money), εντός των γεωγραφικών ορίων του κράτους και την στήριξη του χρήματος με

την διοικητική ισχύ της Γερμανίας! Ακριβώς αυτή τη νομισματική πολιτική, εφήρμοσαν

οι εθνικό-σοσιαλιστές, ξεσκονίζοντας το βιβλίο του Mueller από τις βιβλιοθήκες, μετά

την ήττα του φρικτού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1918,

που επέβαλε δυσβάστακτες πληρωμές αποζημιώσεων για τον γερμανικό λαό.

Αμφότεροι, ο Mueller και ο List ήταν υπέρ του προστατευτισμού, ιδίως ο List, ο

διαμορφωτής του εθνικού συστήματος της γερμανικής βιομηχανίας. Ο αυτοδίδακτος

οικονομολόγος List, ήταν πραγματιστής και πολέμιος των αφηρημένων εννοιών του

Smith και του Ricardo, που είχαν κυριαρχηθεί από το πάθος της συναλλακτικής αξίας.

Επειδή την εποχή του 19ου αιώνα, η οικονομία της Γερμανίας υστερούσε συγκριτικά μ’

αυτές της Αγγλίας και Γαλλίας, κυρίως στον βιομηχανικό τομέα, ο List πίστευε, ότι το

εθνικό συμφέρον του γερμανικού κράτους υπηρετείται από τον προστατευτισμό της

βρεφικής βιομηχανίας κι όχι από το ελεύθερο εμπόριο. Ο List επιτέθηκε κατά της

laissez faire οικονομίας με το δημοφιλές σύγγραμμα του “Το Εθνικό Σύστημα Πολιτικής

Οικονομίας”. Η επίθεση ήταν σφοδρή κατά του Adam Smith, κατηγορώντας τον ευθέως

ότι ανέλυσε την πολιτική οικονομία σαν ένα αρμονικό σύστημα μιας κοσμοπολίτικης

οικονομίας, χωρίς καμιά αναφορά στις διαφοροποιήσεις των κρατών. Τα κράτη-έθνη,

ισχυρίσθηκε ο List, έχουν τα δικά τους ήθη κι έθιμα και την δική τους ιδιοσυγκρασία,

συνεπώς είναι εσφαλμένη η γενίκευση των αρχών της οικονομίας, χωρίς να ληφθούν

υπ’ όψιν οι ιδιομορφίες των κρατών. Η αλήθεια είναι δήλωσε ο List, ότι μεταξύ του

ατομικού συμφέροντος και της παγκόσμιας οικονομίας, υπάρχουν τα κράτη, τα οποία

είναι υπαρκτά κι υπεράνω του ατόμου. Ο Smith ενδιαφέρεται για την ελευθερία του

ατόμου και την μεγιστοποίηση του κέρδους, ενώ ο πραγματικός σκοπός της οικονομίας

είναι η ανάπτυξη του κράτους, όπως προ πολλού είχε δηλώσει ο νομοθέτης Σόλων.

Η εξέχουσα συνεισφορά του List, υπήρξε στην διαμόρφωση της γερμανικής

σκέψης υπέρ της υιοθέτησης των αρχών του μερκαντιλισμού στην άσκηση οικονομικής

πολιτικής. Η αμφισβήτηση του θεσμού του ελευθέρου εμπορίου που συνηγορούσε η

αγγλοσαξονική σχολή, αποδίδεται με το επιχείρημα του ότι: “ο ελεύθερος ανταγωνισμός

μεταξύ δύο εθνών είναι αμοιβαίως ωφέλιμος μόνο εάν αυτά βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο

βιομηχανικής ανάπτυξης”. Αυτό το θεώρημα, απετέλεσε τον γνώμονα της οικονομικής

πρακτικής της Γερμανίας, που είθε οι κυβερνήσεις μας να το κατανοούσαν πριν θέσουν

σε εφαρμογή τα μεγαλόπνοα σχέδια της εισόδου της χώρας στην ευρωζώνη. Αγνοώντας,

την βασική αρχή της οικονομικής μεταρρύθμισης της ‘σεισάχθειας’, που επέτρεψε μόνο

τις εξαγωγές του πλεονάζοντος στην Αττική ελαιόλαδου, ενώ έθεσε αυστηρά πρόστιμα

στις εξαγωγές των σιτηρών προϊόντων, ελλείψει επαρκούς παραγωγής. Υποτίμησε τη

δραχμή για να προσελκύσει ξένες επενδύσεις και εισήγαγε εξειδικευμένους τεχνίτες για

την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της αποδιοργανωμένης οικονομίας της Αθήνας.

Η επιτυχία των μέτρων επανόρθωσης, του « οικονομικού σχεδιασμού», οφείλονταν στη

γνώση του Σόλωνος, ότι όταν η πολιτεία υστερεί, σε σχέση με την βιομηχανία, εμπόριο

και την ναυτιλία, τότε πρέπει πάνω απ’ όλα να επικεντρώσει όλες της τις δυνάμεις, των

υλικών και ηθικών πόρων που κατέχει, για να αντέξει στην πάλη με τα άλλα κράτη που

είναι ήδη πιο ανεπτυγμένα οικονομικώς. Ούτως ώστε, η πολιτεία να είναι έτοιμη και

ικανή να εισέλθει σε ελεύθερο ανταγωνισμό με τα πιο προηγμένα κράτη.

Το μεταρρυθμιστικό έργο του Σόλωνος είχε ως ακρογωνιαία λίθο, την υπεροχή

του κοινού συμφέροντος, και το έθεσε ευκρινώς υπεράνω του ατομικού συμφέροντος.

Παρομοίως έπραξε κι ο List, με την έννοια του εθνικού συμφέροντος, γι αυτό επέκρινε,

αφ’ ενός, τον Adam Smith, ότι δεν έλαβε υπ’ όψη του τα κράτη ως υπαρκτές οντότητες,

αλλά ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή από την μια πλευρά και το μεμονωμένο άτομο από

την άλλη. Αφ’ ετέρου, αμφισβήτησε την ειλικρίνεια της ‘φωνής’ της Μεγάλης Βρετανίας

για το ‘αμοιβαίο όφελος’ που επιφέρει το ελεύθερο εμπόριο σε όλα κράτη, ανεξάρτητα

από το στάδιο οικονομικής ανάπτυξης με την περίφημη δήλωση:[32] “Κάθε έθνος το οποίο

διαμέσου προστατευτικών δασμών και περιορισμών στη ναυσιπλοΐα, έχει αυξήσει την

βιομηχανική του δύναμη και ναυτιλία σε τόσο υψηλό βαθμό ανάπτυξης, που κανένα

[32] The National System of Political Economy, by Friedrich List, 1841, translated by Sampson S. Lloyd, 1885, Fourth

Book, The Politics, Chapter 33, “ The insular Supremacy of the Continental Powers”.

άλλο κράτος δεν μπορεί ελεύθερα να το ανταγωνιστεί, δεν μπορεί να κάνει τίποτε πιο

συνετό, παρά να πετάξει μακριά αυτές τις σκάλες της επιτυχίας που το οδήγησαν στο

μεγαλείο, και να διακηρύξει στ’ άλλα έθνη τα πλεονεκτήματα του ελευθέρου εμπορίου,

δηλώνοντας σε τόνους μετανοίας, ότι αυτό έως τώρα περιπλανιόταν σε λάθος μονοπάτια

και μόλις τώρα κατόρθωσε για πρώτη φορά, να ανακαλύψει την αλήθεια”.

Ο List δεν έζησε με έκπληξη να δει, πως οι συμπατριώτες του, λίγο αργότερα

απάντησαν στη ‘παραπλάνηση της Αγγλίας σε λάθος μονοπάτια’, καθώς και στo κύριο

ερώτημα, πως αποκτάτε ο πλούτος των εθνών, που πράγματι ο Smith δεν απαντά στον

Πλούτο των Εθνών. Οι απόψεις του Friedrich List, ότι η εθνική οικονομία δεν μπορεί να

διασπασθεί πρακτικώς από την πολιτική, και η υιοθέτηση του προστατευτισμού και

των εθνικών πλεονεκτημάτων του μερκαντιλισμού, ενσωματώθηκαν με επιμέλεια στις

οικονομικές αρχές της ενωμένης Γερμανίας. Και έδωσαν επανειλημμένα στο παρελθόν

μια ισχυρή και πολύ αιματηρή απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα, πως πράγματι

αποκτάτε ο πλούτος των κρατών. Η αιματοχυσία που διήρκεσε περισσότερο από δύο

αιώνες σταμάτησε, αλλά η οικονομική πολιτική του δόγματος που διακήρυττε, ότι το

διεθνές εμπόριο είναι αθροιστικώς ένα μηδενικό παιχνίδι, που θεωρήθηκε ότι «σκότωνε

με ένα σμπάρο δύο τρυγόνια» συνεχίστηκε και μέσα από την ευρωζώνη, με αποτέλεσμα

η Γερμανία να έχει αποκτήσει πλεονάζοντα αποθεματικά εις βάρος των κρατών-μελών.

Έτσι, παρότι δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τις ευλογίες των ΗΠΑ και

της Αγγλίας ως κομπάρσου πλέον, που επινόησε να έχει τα πόδια της με ιδιόρρυθμο

τρόπο πάνω σε δύο βάρκες, ο θεσμός της ευρωζώνης για να τιθασευτεί το ‘άγριο θηρίο’

δεν βοήθησε. Η τοποθέτηση του ‘θηρίου’ σε ένα ενιαίο χώρο μαζί με τις παρασιτικές

οικονομίες, όπως της Ελλάδας, ως διακοσμητικά ‘μπιμπελό’ να έχει ενασχόληση, και να

παίζει μπας και ηρεμήσει, δεν ωφέλησε. Με συνέπεια, αφού την αφοπλίσανε και οι ίδιες

ηρεμήσανε, ο κίνδυνος μετατοπίστηκε στα ‘μπιμπελό’ και δεν άργησε να επιτεθεί πρώτα

στη μεγάλη της συμπάθεια την Ελλάδα με τον αρχαίο πολιτισμό της . Με βάση την ίδια

αρχαία της σκέψη την καθυπόταξε οικονομικώς, αλλά αγρίεψε ξαφνικά, και εις ένδειξη

κοινοτικής αλληλεγγύης, την ελεγχόμενη χρεωκοπία της χώρας ζητεί, ενώ με λαγνεία τη

θαυμαστή Ακρόπολη κοιτά και το δάκτυλο της Αφροδίτης προς τα πάνω κουνά.

Σπύρος Λαβδιώτης. 17 Οκτωβρίου 2010.