Ηλεκτρονική Καταστολή: Το εμπόριο σκοτώνει το διαδίκτυο

Κατερίνα Σταυρούλα

aristeroblog

Η χρήση του διαδικτύου από τον καθένα αποτελεί την ουσία του μέσου. Η άμεση εμπλοκή του χρήστη είναι στον κόσμο των bytes το κύτταρο του ιστού. Η επιλογή της ορολογίας είναι στρατηγική στη διαμόρφωση της ιδεολογία που διαπερνά και εν δυνάμει διαμορφώνει το διαδίκτυο. Με αυτό ως δεδομένο για να προσεγγίσεις τη δυνατότητα και την προβληματική είναι απαραίτητο ένα σημείο εκκίνησης. Και χαρακτηριστικότερο όλων το αρτικόλεξο www ή World Wide Web που μεταφράζεται περιφραστικά σε Ιστός/Δίκτυο Παγκόσμιου Εύρους.

 

Με κυρίαρχη την κουλτούρα νέων χρηστών που είχε στο επίκεντρό την συμμετοχή και την άρση των ορίων της ιδιοκτησίας στην πληροφορία, η λέξη ιστός ενέχει χειραφετητική χροιά. Δεν είναι τυχαίο ότι δημιουργήθηκε από τον δημόσιο τομέα των ΗΠΑ μεταπολεμικά, από τεχνολογία που ανέπτυξαν πανεπιστήμιο και στρατός. Όσο κι αν οι δομές αυτές προκαλούν καχυποψία, το δημόσιο με την έννοια του κοινού, δηλαδή των Commons, αποτέλεσε την ρίζα της ανάπτυξη του διαδικτύου. Στην πρώτη εποχή άλλωστε το δίκτυο δεν ήταν απλά μη εμπορικό, αλλά ήταν αντί-εμπορικό.

 

Πριν τη δεκαετία του 1990, το National Science Foundation Network , ο πρόδρομος του internet, με αυστηρότητα περιόριζε το δίκτυο σε μη εμπορικές χρήσεις. Όποιος τολμούσε να προωθήσει προϊόντα μέσω του ιστού βρισκόταν αντιμέτωπος με τους χρήστες που απαιτούσαν να κατέβει το επίμαχο υλικό. Στο ξεκίνημα κόσμος της αγοράς δεν έβρισκε θέση στον διαδικτυακό κόσμο. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν νησίδα του πολιτισμού των κοινών. Η ώρα όπου ο μονόδρομος των παραδοσιακών μέσων θα έσπαγε είχε φτάσει, η διάδραση ήταν γεγονός. Η δυνατότητα έμοιαζε απεριόριστη και όσο η τεχνική απλοποιούνταν όλα γινόταν προσιτά, η πληροφορία έπαυε να είναι προϊόν και η γνώση μπορούσε να μοιράζεται.

 

Η ανάπτυξη του διαδικτύου δεν θα μπορούσε όμως να ξεφύγει από το περιβάλλον οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων στο οποίο γεννήθηκε. Γρήγορα η κυριαρχία στην ανεπτυγμένη δύση συμβαδίζει με την ανάπτυξη των εταιριών νέας τεχνολογίας. Η ρομαντική εποχή έχει παρέλθει. Τώρα το μήλο παραπέμπει στην Apple και το λογότυπο του Facebook είναι τόσο χαρακτηριστικό ώστε ακόμα κι αν σχεδιάσεις με τον ίδιο τρόπο μια άλλη λέξη, ο αναγνώστης, εθισμένος, βλέπει την εταιρία του Μαρκ Ζούκεμπεργκ. Η ζωή του χρήστη καταγράφεται μέσω της κοινωνικής δικτύωσης. Η εταιρία πάροχος της υπηρεσίας ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι και η εταιρία που λειτουργεί σαν χάρτης για να πλοηγηθείς στο αχανές και γεμάτο πληροφορίες μέσο και καταγράφει τις προτιμήσεις σου, ενώ με βάση του τι ιστοτόπους επιλέγεις να παρακολουθείς διαμορφώνεται ερήμην σου και η προώθηση αντίστοιχων προϊόντων, από χρήστης μετατρέπεσαι σε καταναλωτή.

 

Αν όμως ο πολιτισμός του κέρδους και του εμπορίου έχει εισβάλλει στους υπολογιστές, οι μάχες του διαδικτύου συνεχίζονται. Γιατί η αντίφαση της δυνατότητας του μέσου και του οικονομικού περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται δεν μπορεί να γεφυρωθεί.

 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δημιουργία ψηφιακών αρχείων μουσικής, μια τεχνολογία που εκτόξευσε τη δυνατότητα ανταλλακτικών δικτύων, ενώ έσπασε το μονοπώλιο του εμπορίου των πνευματικών δικαιωμάτων που έχουν κατοχυρώσει εταιρίες. Η διαμάχη εταιριών, δημιουργών και “πειρατών” για κάθε είδους ψηφιοποιημένο πνευματικό έργο, αποτελεί συζήτηση ηθικού και κοινωνικού περιεχομένου που μέσα από δικαστήρια κα πρόστιμα από τη μία αλλά και καινοτομίες από την άλλη εξελίσσεται καθημερινά. Η θέση απέναντι στο θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων είναι το “ιερό δισκοπότηρο” της μεταφοράς της ιδιοκτησίας του υλικού κόσμου στον άυλο κόσμο του διαδικτύου και βαδίζει δίπλα στο ζήτημα της ελευθερίας του λόγου. Το άλυτο του θέματος μπορεί μόνο να προσπεραστεί μέσω της άρνησης διαλόγου με τον καπιταλισμό, όμως η υλική πραγματικότητα θέτει πάντα τα διλήμματα και το κράτος διαιτητής έχει διαλέξει την πλευρά του οικονομικά ισχυρού.

 

Στον αντίποδα, σε μια σχετικά πρόσφατη ανακοίνωσή του, το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον πήρε την πρωτοβουλία και διαθέτει δωρεάν τις δημοσιεύσεις των καθηγητών και ερευνητών του, ώστε να αποφύγει την κερδοσκοπία των επιστημονικών περιοδικών. Αν προσπεράσουμε το ζήτημα της χρηματοδότησης και κατεύθυνσης της επιστημονικής έρευνας που ενυπάρχει στο παράδειγμά, το ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας μοιάζει να προσπερνάται ενώ την ίδια στιγμή οι πατέντες διευρύνονται σε κάθε τομέα της ζωής. Η αντίφαση του παραδείγματος Πρίνστον απαντάται σε κάθε γωνιά του διαδικτύου. Μεγάλες κοινότητες παράγουν τεχνολογία, πολιτισμό και ενημέρωση που διαθέτουν ελεύθερα προς περαιτέρω χρήση και ανάπτυξη δίπλα σε ιστοσελίδες οικονομικούς κολοσσούς.

 

Κι αν η ελευθερία του λόγου θεωρείται σύμφυτη με το διαδίκτυο τότε δεν μπορεί να εξηγηθεί το πρόσφατο λοκ άουτ κάθε ηλεκτρονικού μέσου από το καθεστώς Μουμπαρακ με την αγαστή συνεργασία της εταιρίας Vodafone. Το φαινόμενο της χρήσης των διαδικτυακών εργαλείων για την προώθηση των σκοπών της Aραβικής Άνοιξης έφερε τα κοινωνικά δίκτυα στο επίκεντρο της συζήτησης και μαζί ανέδειξε τον έλεγχο των εταιριών. Από την αραβική άνοιξη και μετά η συζήτηση της χρήσης του διαδικτύου ως άλλο ένα εργαλείο για κοινωνική αλλαγή επανέρχεται συνεχώς, η πλατεία Ταχρίρ άλλωστε έφερε την Πουέρτα δελ Σολ και την κατάληψη της Γουόλ Στρήτ. Κι αν η κριτική ότι το “θέαμα” κυριάρχησε στη διαδικτυακή συζήτηση έχει ερείσματα, πίσω από αυτό υπάρχουν πάντα οι άνθρωποι που σε πολλές περιπτώσεις βρέθηκαν διωκόμενοι λόγω του πολιτικού περιεχομένου των λόγων τους.

 

Όταν η δημοκρατία υποβαθμίζεται παντού, η αγορά κυριαρχεί και η διαμαρτυρία αντιμετωπίζεται με φυσική καταστολή, είναι αναμενόμενο ότι αυτό θα μεταφερθεί στη χρήση του παγκόσμιου ιστού. Το στοίχημα για τον χρήστη είναι να διατηρήσει και να εμβαθύνει τις δυνατότητες δικτύωσης που ενυπάρχουν. Στο επίπεδο αυτό η συνείδηση, ακόμα κι αν βρίσκεται πίσω από την ανωνυμία ή την ψευδωνυμία, είναι απολύτως απαραίτητη. Αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για έναν πολιτισμό που κρύβει τη δυνατότητα να εκφραστεί συμπληρωματικά και ίσως και προωθητικά απέναντι στο κυρίαρχο της αυθεντίας που κουβαλάει ο παλιός κόσμος. Και γίνεται ξεκάθαρο πως η όποια προσπάθεια κρατικού,  διακρατικού ή άλλου μηχανισμού να περιορίσει το μέσο είναι ευθύ χτύπημα στις δυνατότητες ενός εν δυνάμει χειραφετητικού παραδείγματος.

 

Μέρος του παραπάνω δημοσιεύτηκε στο ΠΡΙΝ την Κυριακή, 29 Ιανουαρίου 2012