Η μάχη για το Δίστομο

ΠΗΓΗ  Ποντίκι

Δεκαεπτά μήνες πίσω, στις 10 Ιουνίου 2009, στο Δίστομο: εκεί, στο Μαυσωλείο με τα οστά των 218 Διστομιτών, ίσως να βρίσκεται η συμβολική, ηθική, δικαστική - και συνά­μα συναισθηματική - άκρη του νήματος όσον αφορά την απόφαση του Γιώργου Παπανδρέου να ζητήσει να παραστεί η ελληνική πολιτεία στο Διεθνές Δικα­στήριο της Χάγης, στη δικαστική διένε­ξη Γερμανίας - Ιταλίας για το θέμα της ετεροδικίας με αφορμή τη δεδικασμένη υπόθεση του Διστόμου και της επιδι­κασθείσας αποζημίωσης των συγγενών των θυμάτων.

Για τον Γ. Παπανδρέου, αρχηγό τό­τε της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ήταν μια σημαντική (και σημαδιακή) επίσκεψη: μόλις τρεις ημέρες μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις ευρωεκλογές του 2009, προπομπό ουσιαστικά των εθνι­κών εκλογών που αναμένονταν, επέ­λεξε να πάει προσκυνητής στο ετήσιο Μνημόσυνο της Σφαγής του Διστόμου, 65 χρόνια μετά τη θηριωδία. Ήταν η πρώτη του δημόσια εμφάνιση μετά τις ευρωεκλογές και επέλεξε το Δίστομο, που συμβόλιζε την απαίτηση για δικαί­ωση και αποκατάσταση των θυμάτων - και όλου του ελληνικού λαού - πα­ράλληλα με ένα «αντιπολεμικό και φι­λειρηνικό» μήνυμα.

Ανακοίνωσε την επίσκεψη που του εί­χαν εισηγηθεί πολιτικός του φίλος απ’ την περιοχή και η Τοπική Οργάνωση ΠAΣΟΚ Διστόμου την προηγούμενη μέρα και, παρά τον ελάχιστο χρόνο για προετοιμασία, εκατοντάδες κάτοικοι του μαρτυρικού Διστόμου και των γύρω χω­ριών τον υποδέχθηκαν χωρίς τυμπανο­κρουσίες. Πήγε στη δοξολογία, ανέβη­κε με τα πόδια στον λόφο του Μαυσω­λείου, άναψε ένα κερί στο οστεοφυλάκιο, κατέθεσε στεφάνι, είδε σχεδόν μία - μία τις φωτογραφίες των νεκρών στο «Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού» - δίπλα στον τιμώμενο ως επίτιμο δημότη αρχι­επίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο.

Σήμερα στην προσωπική του ιστοσελίδα υπάρχουν 50 (!) φωτογραφίες από την επίσκεψη, αλλά και από την καθα­ρά πολιτική του δήλωση μετά το μνη­μόσυνο:

«Εδώ, απ’ το μαρτυρικό Δίστομο, τι­μούμε όλους τους νεκρούς όλων των μαρτυρικών τόπων και πόλεων της Ελ­λάδας. Τιμούμε τους αγώνες όλων όσοι πάλεψαν ενάντια στον ναζισμό, για τη Δημοκρατία και την ελευθερία της πα­τρίδας μας. Και δεν ξεχνάμε.

Aνοιχτό θέμα

Δεν ξεχνάμε, γιατί μας δίδαξαν. Μας δίδαξαν και μας διδάσκουν ότι, αν δεν θέλουμε να ξαναδούμε παρόμοια βαρ­βαρότητα και βία, απανθρωπιά, ρα­τσισμό και πολέμους, χρειάζεται κα­θημερινά να παλεύουμε για την Ευρώπη της Δημοκρατίας, της ισχύος του Δικαίου, και όχι του δίκαιου του ισχυρού, της ανθρω­πιάς, της ειρήνης. Για την Ευρώπη των πολιτών».

Μια δήλωση πίσω από τις γραμμές της οποίας μπορεί κανείς να δει την τε­λευταία ενέργεια για τη Χάγη. Άλλωστε ο Γιώργος Παπανδρέου σε ανύποπτο χρόνο, ως πρωθυπουργός, είχε δημο­σίως τονίσει με τον πιο επίσημο τρόπο ότι το - συνολικό - θέμα των γερμανι­κών επανορθώσεων είναι ανοικτό για την Ελλάδα.

Ωστόσο, όχι αδίκως ίσως, αρκετοί είδαν πίσω από την κίνηση του Γ. Πα­πανδρέου για τη Χάγη ένα σχέδιο οι­κοδόμησης προφίλ «εθνικού ευεργέ­τη» με πιο γρήγορο βηματισμό, καθώς το συνδύασαν και με τη γλώσσα που χρησιμοποίησε για τις ελληνικές θέσεις μιλώντας λίγες ημέρες νωρίτερα μπρο­στά στον Τούρκο πρωθυπουργό Ερντογάν και τους διπλωμάτες της Τουρκίας, στο Ερζερούμ, στα βάθη της γειτονικής Τουρκίας. Όπως και την απόφαση - την ίδια περίοδο - να μπει ο φράχτης στον Έβρο για τους λαθρομετανάστες.

Σε σημαντικό βαθμό επιχείρησε να προβάλει αυτό που λέγεται «πατριωτι­κό προφίλ» στα μάτια των ψηφοφόρων και μάλιστα πολύ πέρα από το ΠΑΣΟΚ. Ο ίδιος, ωστόσο, με την ανακοίνωσή του στο Υπουργικό Συμβούλιο έσπευσε να πει ότι η απόφασή του έχει «ως μο­ναδικό γνώμονα την εξυπηρέτηση του

εθνικού συμφέροντος».

Είτε το πιστεύει κανείς αυτό είτε όχι, πρέπει να επισημανθεί ότι το υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε ενη­μέρωση από τον φάκελο της υπόθεσης από το δικηγορικό γραφείο Σταμούλη - που ξεκίνησε και καθοδήγησε όλα τα νομικά βήματα μέχρι και την Ιταλία – «πριν από το καλοκαίρι του 2010», όπως μας διαβεβαίωσε αρμόδια πηγή. Από τότε άρχισε η μελέτη της πτυχής «Χάγη» – κάτι που θεωρητικάμπορούσε να είχε κάνει η κυβέρνηση της Ν.Δ., αφού η προθεσμία έτρεχε από το 2008, όταν η Γερμανία προσέφυγε στη Χάγη.

Στην προετοιμασία του φακέλου, που κορυφώθηκε Νοέμβριο - Δεκέμ­βριο, πήραν μέρος 14 καθηγητές και ειδικοί από την Ελλάδα και το εξωτερι­κό, ενώ ουσιαστική πολιτική και νομι­κή βοήθεια προσέφεραν οι καθηγητές - υπουργοί Χ. Παμπούκης και Ευ. Βε­νιζέλος, ο υπουργός Δικαιοσύνης (και νομικός) Χ. Καστανίδης και ο υπουργός Εξωτερικών Δ. Δρούτσας.

Αφετηρία της ενεργοποίησης ήταν η συνεχής ενημέρωση προς το υπουρ­γείο Δικαιοσύνης από το δικηγορικό γραφείο Σταμούλη (που χειρίζεται την υπόθεση ως νομικός παραστάτης των συγγενών των κατοίκων) και τον τότε νομάρχη Βοιωτίας και νυν περιφερειάρ­χη Στερεάς Ελλάδας Κλέαρχο Περγαντά – Διστομίτη την καταγωγή!

Συμβολισμός

Τι σημαίνει όμως η συγκεκριμένη κί­νηση; Και ποιες είναι οι προσδοκίες; Η κυβέρνηση, που γνώριζε ότι η Γερμα­νία θα αντιδράσει, προχώρησε στον σχεδιασμό της τονίζοντας ότι πρόκειται για μια «δικαστική διένεξη» με «ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα»: ότι δηλαδή το ελληνικό κράτος υποστηρίζει τους πολίτες του, ως οφείλει, με κάθε μέσο.

Αυτό είχε κάθε λόγο – και πολιτικό – να το κάνει, αφού μέχρι τώρα όλες οι κυβερνήσεις (ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.)δεν έδωσαν την άδεια – όπως θα μπορού­σαν – να κατάσχουν οι συγγενείς των Διστομιτών γερμανική περιουσία στην Ελλάδα (Ινστιτούτο Γκαίτε κ.λπ.), σύμ­φωνα με την αμετάκλητη απόφαση του Αρείου Πάγου (11/2000), που δικαιώ­νει τη σχετική – και ιστορική – απόφα­ση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λι­βαδειάς του 1997.

Για να είμαστε ακριβείς – και προ­σγειωμένοι – κανείς δεν μπορεί να προ­βλέψει αν το Δικαστήριο της Χάγης θα δικαιώσει τα ιταλικά δικαστήρια (υπέρ Διστόμου κ.λπ.) ούτε αν θα εγκρίνει την παρουσία των Ελλήνων νομικών στη δί­κη. Γι’ αυτό η κυβέρνηση σπεύδει να τονίσει τον «συμβολικό» και «νομικό» χαρακτήρα της ενέργειας.

Όπως λένε πηγές του υπουργείου Δικαιοσύνης, είτε ευοδωθεί είτε όχι η υπόθεση «Χάγη», η απάντηση για κατα­σχέσεις στην Ελλάδα παραμένει ενερ­γή. Νομικοί κύκλοι τονίζουν ότι αυτό μπορεί να γίνει «και αυτή τη στιγμή». Μάλιστα τα κόμματα της αντιπολίτευ­σης, σε μια προσπάθεια να μετριάσουν τις εντυπώσεις, προβάλλουν αυτό το επιχείρημα για να βγουν «απ’ τα αρι­στερά» στην κυβέρνηση, στις τάξεις της οποίας υπάρχει η αντίληψη ότι όλα γίνονται βάσει σχεδιασμού και με βάση τη νομική πραγματικότητα.

Ένα στοιχείο αυτής της πραγματικό­τητας που προστίθεται στα ελληνικά «νομικά όπλα» είναι ότι τα ιταλικά δι­καστήρια έχουν εν μέρει προκρίνει το αίτημα των Διστομιτών για κατάσχεση γερμανικής περιουσίας στην Ιταλία επι­δικάζοντας τα δικαστικά έξοδα στη Γερ­μανία (3.000 ευρώ). Επίσης στην κύρια δίκη, που βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή την περίοδο, πληροφορίες από τη Ρώ­μη λένε ότι η εισηγητής είναι θετική για τους Διστομίτες.

Το ποσό που επιδίκασαν ως αποζη­μίωση οι Έλληνες δικαστές στο Πρωτο­δικείο Λιβαδειάς το 1997 ανέρχεται σε περίπου 28 εκατ. ευρώ. Το 2008, κατά τις δίκες στην Ιταλία, υπολογισμοί το ανεβάζουν λόγω τόκων σε περίπου 60 εκατ. ευρώ. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι η γερμανική αντίδραση – προσφεύ­γοντας στη Χάγη – δεν είναι τόσο το οικονομικό μέρος, αλλά η νομολογία, που θα στηριχθεί για διεκδικήσεις πανευρωπαϊκά πάνω στην απόφαση για το Δίστομο.

Έγκλημα πολέμου

Το βασικό επιχείρημα που προβάλλει η Γερμανία είναι το προνόμιο της ετε­ροδικίας, δηλαδή η διάταξη του Εθιμι­κού Διεθνούς Δικαίου που δεν επιτρέ­πει ένα κράτος να δικαστεί σε ξένα δι­καστήρια.

Μάλιστα εκτιμάται ότι θα επικαλε­στεί την απόφαση του Ανωτάτου Ει­δικού Δικαστηρίου της Ελλάδας, που«πάγωσε» άλλες διεκδικήσεις μετά το Δίστομο. Και αυτό καθώς αποφάνθηκε ότι στο παρόν στάδιο εξέλιξης του διεθνούς δικαίου εξακολουθεί να υφί­σταται γενικώς παραδεδεγμένος κανό­νας του δικαίου αυτού, κατά τον οποίο ένα κράτος δεν δύναται να εναχθεί παραδεκτώς ενώπιον δικαστηρίου άλλου κράτους για αποζημίωση από κάθε είδους αδικοπραξία που έλαβε χώ­ρα στο έδαφός του και στην οποία εμπλέκονται με οποιονδήποτε τρόπο ένοπλες δυνάμεις του ενα­γόμενου κράτους, είτε σε περίοδο πολέμου είτε σε καιρό πολέμου.

Θα επικαλεστεί όμως και τις αρ­νήσεις, όπως προαναφέραμε, όλων των ελληνικών κυβερνήσεων να επιτρέψουν τις κατασχέσεις. Τα αντίστοιχα νομικά επιχειρήματα -πέραν άλλων προσεγγίσεων που έχουν γίνει- στηρίζονται στη θεμελιώδη αρ­χή ότι ένα ξένο κρά­τος μπορεί να δικά­ζεται σε δικαστή­ρια άλλης χώρας υπό την προϋπόθεση ότι οι εκ-δικαζόμενες πράξεις αφορούν εγκλή­ματα πολέμου. Και η υπόθεση Διστόμου είναι καθαρά έγκλημα πολέμου.

Επίσης ο ελληνικός νομικός φάκε­λος περιέχει άλλες αποφάσεις ευρω­παϊκών δικαστηρίων (και του ιταλικού Αρείου Πάγου), που αναγνωρίζουν ότι η ετεροδικία δεν ισχύει για υποθέσεις που αφορούν παραβίαση αναγκαστι­κών διατάξεων που αποβλέπουν στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμά­των.

Δηλώνει αισιόδοξος

Το όνομα Παπανδρέου είναι δεμένο και με έναν ακόμη τρόπο με την υπό­θεση της Σφαγής του Διστόμου:

Όπως έχει αφηγηθεί το 2008 ο δευτερότοκος γιος του Ανδρέα Παπανδρέ­ου, ο Νίκος - που έχει επισκεφθεί πολλές φορές το Δίστομο - ο πατέρας του είχε προτρέψει ο ίδιος τον αείμνηστο Γιάννη Σταμούλη το 1994 να προ­χωρήσει στην κατάθεση αγωγής κατά των Γερμανών για το Δίστομο. Ο Ανδρέας, τότε, μόλις είχε επιστρέψει από τη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Νίκαια της Γαλλίας, όπου οι αποφάσεις του «νέου Διευθυντηρίου» της Ε.Ε. (ανάμεσα και η Γερμανία) ήταν ιδιαίτερα σκληρές και άδικες για τα μι­κρότερα κράτη όπως η Ελλάδα. Ο Σταμούλης τον επισκέφθηκε και, όπως αφηγείται ο Νίκος Παπανδρέου, του είπε τις σκέψεις του για την αγωγή. Ο Ανδρέας, με την πρόσφατη εμπειρία του στη Νίκαια, του έδωσε τις ευχές του με το παραπάνω, αναφέρει. Ενημερώθηκε και υπερθεμάτισε και ο τό­τε υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας - το νερό είχε ήδη μπει στο αυλάκι...

«Πρέπει οι επιζώντες συγγενείς (των θυμάτων του Διστόμου) να προλά­βουν την ηθική αλλά και την υλική αποζημίωση που τους αξίζει», σημείω­νε ο συγγραφέας Νίκος Παπανδρέου τον Απρίλιο του 2008. Τη συνέχεια έδωσε ο αδελφός του...

Ο πληρεξούσιος της κυβέρνησης

Ο καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Στέλιος Περράκης ορί­στηκε πληρεξούσιος της ελληνικής κυβέρνησης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την υπόθε­ση του Διστόμου. Ήδη ο ορισμός του γνωστοποιή­θηκε στη Γραμματεία του Δ.Δ. Εφόσον κριθεί πα­ραδεκτό το αίτημα της Ελλάδας να παραστεί στη δίκη Γερμανίας - Ιταλίας, τότε η χώρα θα εκθέσει τα ουσιαστικά επιχειρήματά της επί της εκκρεμούς αυτής δίκης.

Ο Στέλιος Περράκης έχει ασχοληθεί για χρόνια με τη διερεύνηση του θέματος μαζί με τον Γιάννη Σταμούλη, με τον οποίο ήταν μαζί στην πρώτη συνέ­ντευξη Τύπου για την αγωγή των Διστομιτών.

Έσφαξαν 218 κατοίκους

Το χρονικό της θηριωδίας

Στις 10 Ιουνίου 1944 γερμα­νική μονάδα Ες Ες εκτελεί ή σφάζει 218 κατοίκους του Δι­στόμου Βοιωτίας, ανάμεσά τους πά­νω από 50 παιδιά.

◆ Το 1995 ο αείμνηστος δικηγόρος και νομάρχης Βοιωτίας Γιάννης Σταμούλης - μετέπειτα ευρωβουλευ­τής του ΠΑΣΟΚ - συλλαμβάνει τη νομική ιδέα να ασκήσει αγωγή κατά της Γερμανίας ζητώντας αποζημιώ­σεις για ψυχική οδύνη για τους συγ­γενείς των θυμάτων του Διστόμου.

◆ Το 1997 το Πολυμελές Πρωτοδι­κείο Λιβαδειάς (πρόεδρος Θανάσης Γκαγκάνης - νυν πρόεδρος Εφετών Αθηνών) δημοσιεύει την απόφασή του με την οποία δικαιώνονται οι συγγενείς των θυμάτων (επιδικασθέν ποσό 28 εκατ. ευρώ).

◆ Το 2000 οι Γερμανοί ασκούν αναί­ρεση με βασικό αίτημά τους την έν­σταση ετεροδικίας και το ίδιο έτος η Ολομέλεια του Αρείου  Πάγου

(απόφ. 11/2000) απορρίπτει την αναίρεση των Γερμανών. Το 2002 ο Γ. Σταμούλης, μετά την άρνη­ση των Γερμανών να πληρώσουν,  προ­βαίνει σε διαδι­κασία    κατάσχε­σης του Ινστιτού­του Γκαίτε και της Αρχαιολογικής Σχολής της Γερμανίας στην Αθήνα.

◆ Οι Γερμανοί εναντιώνονται στην εκτέλεση της αποφάσεως επι­καλούμενοι τη διάταξη 923

του   Κώδικα   Πολι­τικής    Δικονομίας, σύμφωνα με την οποία απαιτείται η άδεια του υπουρ­γού προκειμένου να εκτελεστεί απόφαση κατά αλλοδαπού Δημοσί­ου. Ούτε τότε αλλά ούτε μέχρι σή­μερα Έλληνας υπουργός Δικαιοσύ­νης δεν έχει δώσει την απαιτούμενη κατά τον ελληνικό νόμο άδεια.

◆ Στο μεταξύ το Ανώτατο Ειδικό Δι­καστήριο επ’ ευκαιρία άλλης υποθέ­σεως και όχι του Διστόμου (το οποίο έχει πλέον στα χέρια του αμετάκλη­τη απόφαση) εκδίδει απόφαση που αναγνωρίζει στη Γερμανία το προ νόμιο της ετεροδικίας - δηλαδή να μην δικαστεί εκτός εδάφους της.

◆ Το 2006 ο Γ. Σταμούλης καταθέτει αίτηση ακυρώσεως στο Συμβούλιο της Επικρατείας «κατά της αρνήσε­ως του Υπουργού να χορηγήσει την άδεια για την εγγραφή προσημει­ώσεως υποθήκης επί ακινήτου του Γερμανικού Δημοσίου». Το ΣτΕ δη­μοσιεύει την απόφασή του κρίνο­ντας ότι η απόφαση του υπουργού Δικαιοσύνης με την οποία απερρί­φθη το αίτημα των Διστομιτών να τους χορηγηθεί άδεια, ως κυβερνη­τική πράξη δεν υπόκειται σε αίτηση ακυρώσεως. Δηλαδή το ΣτΕ με την απόφασή του είπε ότι δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία του να κρίνει το ζή­τημα αυτό, αφού είναι θέμα καθα­ρά κυβερνητικό. Συνεπώς και από τη θέση του ΣτΕ συνάγεται αυτό που λέει και η ίδια η διάταξη, ότι δηλαδή είναι θέμα αποκλειστικά του υπουρ­γού το αν θα δώσει ή όχι την άδεια.

◆ Από το 2003, καθώς ο Γ. Σταμού­λης βλέποντας το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η υπόθεση και αντιλαμβανόμενος ότι η απόφαση παραμένει κενό γράμμα, ζητάει βά­σει κανονισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης την αναγνώριση της αμε­τάκλητης απόφασης των Διστομι­τών στην Ιταλία, όπου δεν υπάρχει ο σκόπελος της προηγούμενης άδει­ας του υπουργού.

◆ Οι Ιταλοί δικαστές αναγνωρίζουν για πρώτη φορά το 2005 την εκτελεστότητα της ελληνικής αποφάσε­ως στην Ιταλία, που μετά από ενδιά­μεσες δίκες γίνεται οριστική - όσον αφορά τα δικαστικά έξοδα - το 2008 με νομικό σκεπτικό υπέρ της ουσίας της ελληνικής διεκδίκησης.

◆  Στις 23/12/2008 η Γερμανία -καθώς πλησιάζει η τελική απόφα­ση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ιταλίας - προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο Χάγης και ζητάει να κρι­θεί εάν έχει ή όχι το προνόμιο της ετεροδικίας. Αυτή την περίοδο ανα­μένεται έκδοση αποφάσεως των Ιταλών δικαστών για την αναγνώρι­ση της εκτελεστότητας της απόφα­σης της Λιβαδειάς αναφορικά με το σύνολο του επιδικασθέντος ποσού στους Διστομίτες. Η εισήγηση του ανώτατου Ιταλού δικαστή είναι θε­τική.